Áp đặt tiêu chuẩn “tiêu dùng tiết kiệm” lo ngại can thiệp sâu vào đời sống tư nhân

PGS.TS Hoàng Xuân Lâm, Ủy viên Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Công nghệ và Quản lý Hữu Nghị (người đứng)

Việc đưa các tiêu chuẩn “tiêu dùng tiết kiệm” vào luật và áp đặt lên người dân không chỉ khó khả thi mà còn tiềm ẩn nguy cơ xâm phạm quyền tự do cá nhân, quyền sở hữu tư nhân – những quyền được Hiến pháp bảo hộ. Đây là nhận định của PGS.TS Hoàng Xuân Lâm, Ủy viên Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Công nghệ và Quản lý Hữu Nghị, khi góp ý cho dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí.

Phạm vi điều chỉnh “ôm” cả đời sống tư – rủi ro mâu thuẫn Hiến pháp

Theo ông Lâm, điểm mâu thuẫn pháp lý nghiêm trọng nhất nằm ở việc dự thảo mở rộng phạm vi điều chỉnh sang cả khu vực tư nhân. Điều 1 quy định bao trùm cả “hoạt động sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân”. Thậm chí, toàn bộ Chương 3 dành riêng cho nguyên tắc tiết kiệm, chống lãng phí trong “tiêu dùng của nhân dân”.

Điều này trực tiếp chạm vào nền tảng của Hiến pháp 2013.

Điều 32 khẳng định quyền sở hữu hợp pháp và quyền thừa kế được pháp luật bảo hộ.

Điều 33 bảo đảm quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề pháp luật không cấm.

Điều 14 chỉ cho phép hạn chế quyền trong những trường hợp đặc biệt liên quan đến quốc phòng, an ninh, trật tự, đạo đức xã hội hoặc sức khỏe cộng đồng.

Áp dụng tiêu chuẩn “tiêu dùng tiết kiệm” để can thiệp vào quyết định chi tiêu cá nhân hay doanh nghiệp – từ việc mua hàng xa xỉ đến đầu tư kinh doanh – không thuộc các lý do hạn chế quyền mà Hiến pháp cho phép.

Ông Lâm đặt câu hỏi: “Làm thế nào để định lượng hoặc chứng minh hành vi ‘lãng phí’ trong mua sắm của hộ gia đình, hoặc trong một quyết định đầu tư không hiệu quả nhưng không vi phạm pháp luật?”

Theo ông, rủi ro kinh doanh là quyền tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp; chi tiêu cá nhân là quyền sử dụng tài sản hợp pháp của mỗi người. Việc luật hóa tiêu chuẩn chi tiêu sẽ tạo tiền lệ nguy hiểm cho sự can thiệp tùy tiện vào đời sống kinh tế – xã hội.

Nguy cơ sinh thêm tầng nấc quản lý, gây chồng chéo

Mục tiêu ban đầu của luật là giảm lãng phí và chồng chéo, nhưng với quy định giám sát, thanh tra, kiểm tra trong Chương 2, dự thảo lại có thể tạo thêm một tầng quản lý song song với Luật Thanh tra, Luật Kiểm toán Nhà nước và các luật chuyên ngành.

Hiện nay, tình trạng một doanh nghiệp tiếp hàng chục đoàn thanh tra mỗi năm – nhiều khi cho cùng một nội dung – đã là vấn đề nhức nhối. Đã có cơ chế phối hợp giữa Thanh tra Chính phủ và Kiểm toán Nhà nước để hạn chế trùng lặp, nhưng dự thảo mới chưa chỉ rõ nguyên tắc phối hợp hay phân định thẩm quyền.

Điều này mở ra loạt câu hỏi: Sau khi Kiểm toán Nhà nước đã kiểm toán hiệu quả vốn đầu tư công, liệu dự án có tiếp tục bị thanh tra theo luật mới? Nếu kết luận giữa các cơ quan khác nhau, kết quả nào sẽ được ưu tiên? Ai là người phân xử?

Ông Lâm cảnh báo: “Nếu không có chương riêng để quy định rõ ràng nguyên tắc phối hợp, phạm vi và thẩm quyền, luật mới có thể vô tình làm trầm trọng thêm vấn đề chồng chéo, gây hỗn loạn hành chính và tăng gánh nặng cho doanh nghiệp.”

Một điểm đáng lo ngại khác nằm ở Khoản 4, Điều 35 của dự thảo, cho phép miễn hoặc giảm nhẹ trách nhiệm pháp lý cho cán bộ, công chức, viên chức, người đại diện vốn nhà nước nếu gây lãng phí nhưng được xem xét “loại trừ” theo quyết định của cấp có thẩm quyền.

Theo ông Lâm, việc không có tiêu chí cụ thể cho cơ chế này sẽ tạo kẽ hở cho áp dụng tùy tiện hoặc lạm dụng quyền lực, thậm chí bị hiểu sai thành “lá chắn” cho hiệu suất kém hay sự cẩu thả – đặc biệt khi được bao biện bằng danh nghĩa “đổi mới”.

Từ góc độ pháp lý và thực tiễn, PGS.TS Hoàng Xuân Lâm cho rằng, áp đặt tiêu chuẩn “tiêu dùng tiết kiệm” lên người dân và doanh nghiệp là thiếu khả thi, dễ xung đột với Hiến pháp, tạo thêm gánh nặng hành chính và mở đường cho sự lạm dụng. Ông nhấn mạnh, mọi chính sách phải tôn trọng quyền hiến định, tránh can thiệp sâu vào đời sống kinh tế cá nhân, đồng thời có cơ chế giám sát minh bạch, phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan để thực sự đạt mục tiêu tiết kiệm, chống lãng phí.