Lũ lụt giữa mùa hè: Cần thay đổi cảnh báo thiên tai

Có lẽ đã đến lúc các cơ quan quản lý chuyên môn và chính người dân miền Trung cần nhìn lại công tác cảnh báo thiên tai, biến đổi khí hậu, khi mà những hiện tượng dị biến của tự nhiên ngày càng nhiều hơn.

Nước lụt tràn qua Đập Đá (Huế) ngay trong ngày hè là hiện tượng uá bất thường của thời tiết

Không lường được sự cố thiên tai?

Khẳng định của hầu hết người dân ở miền Trung đối với những trận mưa xối xả do dư hậu cơn bão số một gây ra, là chưa bao giờ tưởng tượng, ngay giữa mùa hè lại xảy ra hiện tượng thiên tai bão lũ. Từ Huế đến Đà Nẵng, Quảng Nam, chỉ trong vài ngày, hàng trăm ha lúa, hoa màu của người nông dân mất trắng. Nhiều cánh đồng dưa hấu, rau quả đang giai đoạn thu hoạch đã không có cơ hội cứu vãn.

Nước lụt ngập cục bộ trên nhiều đường phố trung tâm thành phố Đà Nẵng, và dâng tràn qua Đập Đá Huế, ngập vào nhà dân ở Quảng Điền, Phong Điền.

Những hình ảnh bất thường đó, khiến người ta giật mình. Trong tâm tưởng và kinh nghiệm lịch sử, người dân miền Trung không thể tin có lụt vào tháng Năm… Ngay các chuyên gia dự báo khí tượng cũng cho rằng, thông lệ mọi năm, thời điểm này nếu có bão tố, những cơn bão cũng sẽ hình thành ngoài khơi xa, đi ngược lên phía bắc vào Trung Quốc hay Nhật Bản.

Song lần này, vấn đề không diễn ra theo liệu định bình thường. Cơn bão số 1 lại còn thay đổi hẳn tâm bão và tâm mưa, không song hành như các cơn bão khác. Toàn bộ lượng mưa từ cơn bão đã đổ hết về bên trái đường đi, đánh thẳng vào các tỉnh thành miền Trung trong khi tâm bão vẫn đi lên phía bắc.

Các tỉnh thành từ Quảng Nam, Đà Nẵng, Huế, Quảng Trị, Quảng Bình đều phải hứng chịu đợt mưa lớn chưa từng có, trong lịch sử mùa hè từ xưa đến giờ. Lượng mưa đo được ở các địa phương đều cao đến 300 mm, cá biệt ngày 12/6, núi Bạch Mã (Huế) đã ghi được lượng mưa lớn hơn 900 mm trong vòng 24 giờ. Các trận mưa này đã khiến những vùng ở địa hình cao như Lao Bảo Quảng Trị, khu vực trung du như Đại Lộc Quảng Nam, các vùng hạ lưu như Phong Điền, Quảng Điền, Lệ Thủy… đều bị ngập lụt nặng nề.

Hiện tượng mưa lụt tháng 5 ở miền Trung là diễn biến bất thường cực đoan đến mức ngỡ ngàng.

Nông dân vùng trồng dưa hấu Đại Lộc (Quảng Nam) hối hả chạy lụt ngay trong tiết trời tháng 5 âm lịch.

Có điều, nếu chiếu với thời điểm này năm trước, miền Bắc nước ta cũng từng hứng chịu một cơn bão lớn, đi thẳng vào các tỉnh ven biển và ảnh hưởng sâu rộng đến toàn bộ vùng núi rừng trung du. Điều này nằm ngoài liệu đoán của mọi người, bởi đã bao năm qua, dịch chuyển thời tiết không có sự dị biến như vậy. Nghiêm trọng hơn, phía sau cơn bão lớn, mức độ hoàn lưu của mây mưa lại rất khủng khiếp, vừa kéo dài nhiều ngày, vừa lan tỏa với phạm vi rất rộng. Hậu quả gây ra của một cơn bão đối với miền Bắc như thế, theo đó khó đo đếm được và không ai tưởng tượng đã từng xảy ra.

Theo các chuyên gia, chúng ta phải ghi nhận một thực trạng thời tiết thay đổi bất thường, không đúng với mọi quy luật đã từng có, và với tần suất hai năm đã xảy ra nối nhau, rõ ràng hiểm họa thiên tai nặng nề không lường trước được sẽ ngày càng tăng lên.

Cần thay đổi công tác dự báo và truyền thông

Theo một lãnh đạo Đài Khí tượng thủy văn khu vực Trung Trung bộ, những diễn biến bất thường của thời tiết từ cơn bão số 1 đặt ra câu hỏi lớn về năng lực dự báo và phòng chống cho các địa phương. Dù muốn hay không, các cơ quan chuyên môn cũng không thể đơn giản dựa vào lược đồ kinh nghiệm đã có nhiều năm, để phán đoán được các diễn biến thiên tai bất thường này. Dù có thể sử dụng những hệ thống đo đạc, cảnh báo hiện đại hơn, tích hợp dữ liệu từ nhiều đầu mối dự báo quốc tế, nhưng năng lực cảnh báo của hệ thống phân tích thiên tai trong nước, đặc biệt ở miền Trung, phải có sự cập nhật, rà soát điều chỉnh lại.

Nghiêm trọng hơn, khi các hiện tượng thời tiết dị thường xảy ra, nỗi lo lớn nhất lại nằm ở chính ý thức, suy nghĩ của người dân. Tương tự như những hộ dân ở Hải Phòng, Quảng Ninh năm 2024, những người nông dân ở miền Trung đã tự tin cho rằng không thể có mưa bão lớn quá 100 mm. Cho nên, thông tin cảnh báo mưa lớn được phát ra, đã không nhận được sự quan tâm của đa số người dân. Mãi đến khi nước mưa đổ ập xuống đồng ruộng, người dân mới hoảng hốt nhận ra sai lầm, nhưng tất cả đều đã muộn.

Vậy nên, theo một số nhà tư vấn, hệ thống truyền thông cảnh báo về thiên tai cần lập tức thay đổi các phương thức truyền thống, xây dựng rõ các nội dung thông tin đích xác hơn và tác động mạnh hơn đến người dân. Thậm chí trong những thời điểm cảnh báo nguy cấp, hệ thống truyền thông thông tin sẽ cần được các địa phương chỉ đạo phát sóng, truyền tin chủ động liên tục, không còn là những bản tin cố định phát theo giờ nữa.

Về lâu dài, các bộ ngành liên quan cũng cần có sự thay đổi trong định hướng quy hoạch, tổ chức xử lý phòng chống thiên tai. Bởi lẽ một khi thời tiết dị biến bất thường, những nguy cơ ảnh hưởng về chế độ canh tác, thu hoạch của người nông dân, đánh bắt nuôi trồng về ngư nghiệp, cũng có thể xảy ra; cần có kế hoạch, chương trình dự phòng, hỗ trợ hợp lý và cấp thiết. Yêu cầu chuẩn bị tốt hơn về cây giống, vật nuôi… theo đó, thật sự là những bài toán đầu tư chiều sâu cần thiết cho các vùng đất nông nghiệp và chuyên canh nông lâm sản.