Đằng sau án phạt của Tencent Music: Mô hình độc quyền bản quyền âm nhạc khét tiếng thị trường Trung Quốc

Ngày 24 tháng 7, trang web chính thức của Cục Quản lý Nhà nước về Quy chế Thị trường đã đưa ra kết quả phạt đối với việc Tencent Holdings mua lại China Music Corp: phạt 500.000 nhân dân tệ và thỏa thuận gỡ bỏ độc quyền trong vòng 30 ngày kể từ ngày có quyết định. Các phương thức thanh toán phí bản quyền và các điều khoản cũng bị bãi bỏ nhằm khôi phục cạnh tranh thị trường. Trước sự việc này, Tencent đã đưa ra phản hồi cho biết công ty sẽ nghiêm túc tuân thủ quyết định.

Đối với Tencent Music có phần lớn doanh thu từ bản quyền âm nhạc, quyết định của nhà nước sẽ có ảnh hưởng sâu sắc. Đối với ngành công nghiệp, hình phạt này cải thiện đáng kể hiện tượng thị trường âm nhạc trực tuyến bị lợi dụng hoặc chịu hạn chế cạnh tranh do tập trung đông đảo các nhà khai thác, tăng rào cản gia nhập. Đồng thời, tạo ra một môi trường cạnh tranh bình đẳng hơn và thúc đẩy sự phát triển lành mạnh, chuẩn hóa của toàn ngành. Những người trong ngành tin rằng hành động này nhằm thông báo mô hình độc quyền bản quyền của thị trường âm nhạc Trung Quốc trong mười năm qua sẽ chính thức chấm dứt. 

Zinc Finance được biết vào ngày 12 tháng 7 năm 2016, Tencent đã đầu tư vào China Music Group với mảng kinh doanh âm nhạc QQ, chiếm 61,64% cổ phần của China Music Group và giành quyền kiểm soát duy nhất vi phạm Điều 20 của Luật chống độc quyền. Tháng 12 năm 2016, China Music Corp được đổi tên thành Tencent Music Corp. Ngày 6/12/2017, giao dịch hoàn tất thủ tục đăng ký thay đổi vốn chủ sở hữu. Theo Điều 21 của Luật Chống độc quyền, “... các chủ trương phải báo cáo trước cho Cơ quan Thi hành Luật Chống độc quyền của Hội đồng Nhà nước và sẽ không thực hiện nếu chưa khai báo”. Như vậy, Tencent đã hoàn thành việc đăng ký thay đổi vốn chủ sở hữu mà không báo cáo với cơ quan chức năng.

Nhìn lại lịch sử thị trường âm nhạc Trung Quốc trong mười năm qua, mô hình độc quyền bản quyền luôn gây tranh cãi, khiến phí bản quyền của các công ty thu âm lớn tăng gần trăm lần trong mười năm. Ngày nay, cơ quan quản lý nhà nước về quản lý thị trường quyết làm mạnh tay đối với mô hình này. 

Trong vài năm qua, QQ Music của Tencent thường xuyên thực hiện các thỏa thuận độc quyền về bản quyền. Tháng 12 năm 2013, QQ Music thông báo rằng họ đã nhận được sự ủy quyền độc quyền của bảy công ty thu âm trong đó có Jewell (Công ty bản quyền của Châu Kiệt Luân). Tháng 11 năm 2014, QQ Music đã trở thành tổng đại lý bản quyền của Warner Trung Quốc Đại lục, đây là sự khởi đầu của mô hình cấp phép độc quyền của ba công ty thu âm lớn trên thế giới gồm Universal Music, Sony Music và Warner Music tại thị trường Trung Quốc.

Trên thực tế, mô hình cấp phép độc quyền rất hiếm trên thị trường quốc tế. Các thị trường Hoa Kỳ, Châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc nơi ngành công nghiệp âm nhạc tương đối phát triển thường sử dụng các tổ chức phi lợi nhuận bên thứ ba để thực hiện quản lý thống nhất bản quyền, giá cả và ủy quyền.

Ngoài ra, hầu hết các nước đều có cơ quan chuyên trách giám sát tiêu chuẩn lệ phí cấp giấy phép của các tổ chức quản lý, giá bản quyền được công khai, minh bạch. Tuy nhiên, tại thị trường Trung Quốc, ba công ty thu âm lớn đều đã triển khai hệ thống “đặt cọc đảm bảo”: tiền đặt cọc đảm bảo sẽ được thu ngay sau khi ký hợp đồng, sau đó sẽ tính phí sử dụng thực tế tùy theo tình hình. Mục đích ban đầu của bảo lãnh là nền tảng cung cấp sự bảo vệ cơ bản cho các khoản tiền tạm ứng của công ty thu âm. Spotify, nền tảng âm nhạc lớn nhất thế giới, trả 10%-20% tổng chi phí bản quyền mỗi năm. Ở Trung Quốc, khoản đặt cọc bảo lãnh hoàn toàn không có lợi, cao hơn nhiều so với phí sử dụng thực tế và không được hoàn lại. Bên cạnh đó, vấn đề cấp phép, phí bản quyền tăng cao do độc quyền gây ra làm thay đổi hoàn toàn hướng đi của thị trường âm nhạc Trung Quốc trong vài năm tới.

Kể từ năm 2014, các nền tảng không đủ khả năng mua bản quyền đã sụt giảm nhanh chóng và rút khỏi thị trường. Hầu như không có người chơi mới nào tham gia vào thị trường âm nhạc trực tuyến. Ngay cả Douyin hay Kuaishou nổi tiếng nhất trong hai năm qua cũng chỉ có thể thử sức chứ chưa chính thức bước chân vào thị trường phát trực tuyến âm nhạc.

Dựa vào độc quyền bản quyền để triệt hạ đối thủ cạnh tranh luôn là chiêu trò của Tencent Music. Tháng 1/2017, QQ Music và China Music Group hợp nhất thành Tencent Music Entertainment Group (TME), trở thành gã khổng lồ trên thị trường âm nhạc. Tháng 4 năm nay, Tencent Music đã chính thức thu bản quyền độc quyền của ba công ty thu âm lớn là Universal, Sony và Warner, đồng thời nắm được thư viện âm nhạc độc quyền của các ca sĩ hàng đầu Trung Quốc như Eason Chan và Stefanie Sun. Vào thời điểm đó, độc quyền trên thị trường âm nhạc và tác động tiêu cực của cạnh tranh bất hợp lý đã thu hút sự quan tâm lớn của các ban ngành liên quan. Tuy nhiên, sau khi hoàn thành việc mua bán và sáp nhập doanh nghiệp, Tencent Music tiếp tục tăng cường mua bản quyền độc quyền; đẩy nhanh quá trình tích hợp.

Tencent Music cũng có ràng buộc về vốn với ba công ty thu âm lớn trên thế giới. Điều này có ý nghĩa to lớn đối với việc kiểm soát bản quyền từ chuỗi cung ứng thượng nguồn. Cũng trong năm 2020, Tencent Music đã gia hạn thành công hợp đồng với Universal, Warner và Jewell, đồng thời được ủy quyền dài hạn. Với sự hợp tác của các công ty thu âm ở Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông và các khu vực khác, tỷ lệ bản quyền độc quyền lên đến 90%.

Mô hình bản quyền độc quyền đã thay đổi sâu sắc hướng đi của thị trường âm nhạc Trung Quốc. Sự ra đời của chống độc quyền và sự kết thúc của mô hình bản quyền độc quyền là một sự kiện quan trọng khác tái định hình lại con đường phát triển của thị trường.

TL