Việt Nam có 103.000 ca tử vong/năm do các bệnh liên quan đến thuốc lá

Hưởng ứng Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5 và Tuần lễ Quốc gia không thuốc lá (25-31/5/2025), trong khuôn khổ Dự án “Giảm thiểu ảnh hưởng của thuốc lá tới sức khỏe môi trường và biến đổi khí hậu” đang được thực hiện tại Việt Nam, từ ngày 29-30/5 tại Tam Đảo, Trung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu (CEPVN) phối hợp với Trung tâm Truyền thông tài nguyên và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) và Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu (Vital Strategies) tổ chức buổi Tập huấn với chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo - Truyền thông trách nhiệm vì môi trường và sức khỏe cộng đồng”.

Sự kiện tập trung vào các nội dung liên quan đến vai trò của báo chí trong việc bảo vệ các chính sách phòng, chống tác hại của thuốc lá; sự can thiệp của các công ty thuốc lá trong quá trình xây dựng và thực thi chính sách về kiểm soát thuốc lá trên thế giới.

Đồng thời, giới thiệu công cụ hỗ trợ nhà báo trong tìm kiếm thông tin về sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá và hướng dẫn thực hành phát triển ý tưởng viết bài về sự can thiệp ngành thuốc lá.

Tập huấn với chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo - Truyền thông trách nhiệm vì môi trường và sức khỏe cộng đồng”. Ảnh: Hà Anh.

Phát biểu tại buổi tập huấn, TS. Vũ Mạnh Cường (Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe Trung ương, Bộ Y tế) nhấn mạnh, báo chí đã sử dụng hiệu quả các số liệu về tác hại của thuốc lá để cảnh báo cộng đồng, tạo ra tác động rõ rệt trong việc thay đổi nhận thức và hành vi. Những con số này là bằng chứng hùng hồn cho sự cần thiết của các chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá.

Theo đó, tại Việt Nam có 103.000 ca tử vong/năm do các bệnh liên quan đến thuốc lá. Số tiền người Việt chi để mua thuốc lá hàng năm lên tới 49.000 tỷ đồng. Chi phí điều trị, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến thuốc lá mỗi năm là 108.000 tỷ đồng.

“Báo chí đã đóng góp to lớn vào việc bảo vệ các chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam thông qua việc nâng cao nhận thức, giám sát thực thi pháp luật và thúc đẩy các chiến dịch cộng đồng. Các cơ quan báo chí tiêu biểu đã góp phần xây dựng một Việt Nam không khói thuốc”, ông Cường nói.

Cũng theo ông Cường, báo chí không chỉ truyền thông mà còn giám sát, phản ánh vi phạm và ủng hộ các chính sách như Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá (2012), cấm hút thuốc nơi công cộng, tăng thuế thuốc lá và cấm quảng cáo thuốc lá. Đồng thời, đưa tin về các vi phạm như hút thuốc tại địa điểm có quy định cấm và buôn lậu thuốc lá; phân tích, ủng hộ tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá (hiện chỉ chiếm 36% giá bán lẻ), thấp hơn khuyến cáo WHO (70-75%).

Báo chí cũng vạch trần các chiến thuật như quảng cáo trá hình, tài trợ sự kiện, tiếp thị thuốc lá điện tử/nung nóng như sản phẩm "giảm hại", ví dụ như tài trợ lễ hội âm nhạc, quảng cáo quanh trường học. Nhiều cơ quan báo chí đã tích cực tham gia vào công tác truyền thông phòng, chống tác hại thuốc lá, mở rộng phạm vi tiếp cận và đa dạng hóa hình thức truyền tải thông điệp.

Điển hình là báo Hà Giang đã mở chuyên mục, sản xuất áp phích, tờ rơi; tổ chức 35 buổi truyền thông trực tiếp tại vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số. Báo VietNamNet đã tổ chức và đưa tin về các cuộc thi phóng sự truyền hình (cuộc thi 2017 với hơn 100 tác phẩm), lan tỏa thông điệp phòng, chống tác hại thuốc lá. Báo Dân trí đưa tin về các cuộc thi vẽ tranh cổ động và chiến dịch truyền thông, nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá và hút thuốc thụ động. Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) tổ chức tuyên truyền, phối hợp với Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá để lan tỏa thông điệp về môi trường không khói thuốc.

TS. Vũ Mạnh Cường (Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe Trung ương, Bộ Y tế) chia sẻ tại buổi Tập huấn. Ảnh: Hà Anh.

Để hướng tới Việt Nam không khói thuốc, ông Cường khuyến nghị báo chí cần nâng cao nhận thức cho người dân về chi phí y tế/năm cũng như chi phí điều trị, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến thuốc lá. Cùng đó, nâng cao nhận thức truyền tải thông tin về tác hại của thuốc lá, góp phần giám sát thực thi, thúc đẩy chiến dịch hỗ trợ các hoạt động cộng đồng Việt Nam không khói thuốc.

Theo Nguyễn Đình Đáp - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, trung bình mỗi năm, thế giới có khoảng 3,5 triệu ha đất bị phá để trồng thuốc lá… Tại Việt Nam, hàng năm có khoảng 1,4% diện tích rừng bị phá để sản xuất thuốc lá. Hoạt động này đã gây ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí, góp phần làm gia tăng sự nóng lên toàn cầu.

Ông Đáp khuyến nghị cần bảo vệ rừng, giảm diện tích trồng cây thuốc lá, cải thiện sinh kế cộng đồng; thực hiện nghiêm quy định về bảo vệ môi trường trong sản xuất, sử dụng thuốc lá; thực hiện vấn đề về kiểm kê, kiểm soát phát thải và giảm sử dụng thuốc lá.

Liên quan thuế bảo vệ môi trường, ông Đáp chỉ rõ, trên thực tế, nhiều sản phẩm, hàng hóa mà việc sử dụng có khả năng gây ô nhiễm môi trường, nhưng lại chưa đưa được vào diện điều chỉnh của luật. Ví dụ như thuốc lá, chất thải phóng xạ, một số những chất gây độc hại…

Thuế bảo vệ môi trường chưa bao phủ được các đối tượng gây ô nhiễm, mức thuế áp đặt chưa được nghiên cứu theo hướng hiệu quả là do áp lực ngân sách Nhà nước. Bởi vậy, cần nghiên cứu bổ sung thuốc lá vào đối tượng chịu thuế bảo vệ môi trường theo đúng nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền.