Ngành mía đường và người trồng mía ''thảm hại'' trên sân nhà - Vì đâu nên nỗi ?

11:38 09/04/2021

Nhiều nhà máy sản xuất đường phải đóng cửa do kinh doanh thua lỗ, hàng chục nghìn nông dân ở các tỉnh trước kia đã gắn bó nhiều năm, nay phải bỏ trồng mía, diện tích trồng giảm mạnh, ngành mía đường nước ta đang thua ''đau đớn'' trên sân nhà trong những năm gần đây. Vậy câu hỏi lớn đặt ra là nguồn cơn của câu chuyện này ra sao ?

Hàng chục nghìn nông dân điêu đứng vì cây mía.

Từ giữa năm 2019, Hiệp hội Mía đường Việt Nam (HHMĐVN) liên tiếp có 3 văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công an báo cáo tình hình khó khăn nghiêm trọng của các nhà máy đường (NMĐ) và hơn một triệu người trồng mía, sống nhờ vào cây mía, đồng thời kiến nghị một loạt các giải pháp để cứu ngành mía đường. Chưa bao giờ vấn đề của ngành mía đường lại nóng đến vậy, gần một nửa số NMĐ phải đóng cửa, người trồng mía không còn quan tâm đến cây mía. Có nơi diện tích trồng mía giảm đến 40%... Ngành mía đường nuôi sống gần nửa triệu hộ đang đứng trước nguy cơ bị bức tử.

Ngành mía đường trong nước khó khăn là vậy, nhưng theo số liệu thông kê mới nhất chỉ trong vòng 5 tháng (từ tháng 10-2020 đến hết tháng 2-2021) các DN vẫn ồ ạt nhập khẩu đường mía, số lượng lên đến hơn 826,2 nghìn tấn, với giá trị khoảng hơn 8.500 tỷ đồng và chủ yếu có nguồn gốc từ Thái Lan. Những DN nhập khẩu chính vẫn là Công ty CP Thành Thành Công - Biên Hòa (TTC Sugar), Công ty TNHH Một thành viên Vilitas Thái Bình, Công ty CP Thương mại & Dịch vụ Cuộc Sống Việt, Công ty CP Đường Việt Nam (Vietsugar)…

Trước đó, ngày 21/9/2020 Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 2466/QĐ-BCT quy định về nguyên tắc hồi tố, áp dụng đối với các lô hàng nhập khẩu, cụ thể “Thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp được áp dụng có hiệu lực trở về trước đối với hàng hóa nhập khẩu trong thời hạn 90 ngày trước khi áp dụng thuế chống trợ cấp, chống phá giá tạm thời nếu hàng hóa nhập khẩu được xác định bị bán phá giá, có trợ cấp; khối lượng hoặc số lượng hàng hóa bị bán phá giá, có trợ cấp nhập khẩu vào Việt Nam tăng nhanh đột biến trong giai đoạn từ khi tiến hành điều tra đến khi áp dụng thuế chống bán phá giá và thuế chống trợ cấp tạm thời và gây ra thiệt hại khó có khả năng khắc phục cho ngành sản xuất trong nước”.

Trên cơ sở kết luận điều tra sơ bộ, Bộ Công Thương ban hành Quyết định số 477/QĐ-BCT ngày 16-2-2021 về việc áp dụng thuế chống trợ cấp, chống phá giá tạm thời đối với một số sản phẩm đường mía có xuất xứ Thái-lan. Tuy vậy, ngay cả khi đã có quyết định điều tra và đến khi có Quyết định 477/QĐ-BCT thì có đến hơn 449 nghìn tấn đường được DN nhập khẩu trong tháng 10 và tháng 11-2020 “nằm ngoài” việc hồi tố; tương đương tổng số tiền hơn 4.647 tỷ đồng (giá nhập khẩu bình quân khoảng 450 USD/tấn). Với mức thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp được áp 41,38% thì có thể ngân sách thất thu hơn 1.922,9 tỷ đồng. 

Theo phân tích của chuyên gia mía đường, việc thực thi Quyết định 2466/QĐ-BCT và Quyết định 477/QĐ-BCT đã để ngỏ những lổ hổng, tiếp tay cho hành vi trục lợi chính sách của một số ít DN nhập khẩu đường. Trong đó, các quyết định này đã thể hiện quy định thiếu rõ ràng về hiệu lực của biện pháp chống bán giá và trợ cấp, khiến các DN nhập khẩu đường giá rẻ từ Thái-lan “tranh thủ” gia tăng quy mô nhập khẩu ngay cả trong giai đoạn điều tra. Cụ thể, nhập khẩu đường từ Thái-lan tăng mạnh, năm 2020 là hơn 1,33 triệu tấn (tăng gấp nhiều lần năm 2019), ngân sách có thể thất thu lên đến 5.379,4 tỷ đồng thì có thể nói, hiệu quả của biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp trở nên rất ít. Thậm chí, Quyết định 477/QĐ-BCT cũng “máy móc” nhắc lại quy định về hồi tố theo khoản 4 Điều 81 Luật Quản lý ngoại thương. Ở đây, Bộ Công Thương “có thể” quyết định áp dụng thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp có hiệu lực trở về trước trong trường hợp kết luận cuối cùng của Cơ quan điều tra xác định có thiệt hại đáng kể hoặc đe dọa gây thiệt hại đáng kể cho sản xuất trong nước (?).

Ngược lại, quyết định cần nêu quan điểm rõ ràng, dứt khoát và không trái với Luật Quản lý ngoại thương để ngăn chặn làn sóng nhập khẩu mang tính trục lợi. Thực tế cho thấy, với Quyết định số 477/QĐ-BCT chỉ hồi tố trong thời gian 90 ngày thì đã có hàng triệu tấn đường phá giá và được trợ cấp nhập khẩu từ trước tháng 9-2020 “nằm ngoài” phạm vi hồi tố theo Luật Quản lý ngoại thương. Hậu quả của sai sót này không chỉ khiến biện pháp tự vệ mất đi hiệu quả, mà còn bị nhiều DN trục lợi. 

Chưa kể, Quyết định 477/QĐ-BCT quy định tách hai loại đường tinh luyện và đường thô được áp thuế chống bán phá giá chênh lệch 15% đã tạo kẽ hở để DN nhập khẩu đường thô. Đây là nguyên nhân quyết định sự tồn vong của các vùng nguyên liệu. Thực tế, trong cơ cấu chi phí sản xuất đường tinh luyện, đường thô chiếm đến 70% chi phí sản xuất đường trắng, trong khi phần lớn các khoản trợ cấp của Thái-lan tập trung vào khâu nguyên liệu, trồng mía tức là khâu sản xuất đường thô mà không trợ cấp xuất khẩu. Do đó, trên nguyên tắc, biên độ trợ cấp tính trên đường thô phải lớn hơn so biên độ trợ cấp tính trên đường tinh luyện, do giá đường tinh luyện cao hơn. Theo Báo cáo của Liên minh Mía đường Mỹ năm 2015, trước năm 2018, mỗi năm Thái-lan bỏ ra hơn 1,3 tỷ USD (tương đương 27.000 tỷ đồng) để trợ cấp trực tiếp cho giá thu mua mía và trợ cấp xuất khẩu. 

Một bài toán về chênh lệch 15% thuế chống bán phá giá được đặt ra, cụ thể, đường mía nhập khẩu có trợ cấp trợ giá của Thái-lan về đến Việt Nam trung bình khoảng 8.000 đồng/kg, nếu được áp thuế 48,88% sẽ là 11.910 đồng/kg; áp thuế nhập khẩu 5% thì giá đường sẽ là 12.505 đồng/kg. Đối với đường mía sản xuất trong nước có tỷ suất thu hồi 10 mía 1 đường thì giá mía nguyên liệu tương ứng là hơn 1,25 triệu đồng/tấn mía về đến nhà máy. Như vậy, với mức thuế phòng vệ 48,88%, giá thu mua mía tại ruộng không bao gồm cước vận chuyển sẽ tương đương khoảng 1,1 triệu đồng/tấn (cước vận chuyển bình quân 100 - 150 nghìn đồng/tấn) đủ để duy trì cây mía.

Ngược lại, nếu áp dụng thuế chống bán phá giá 33,88% (cộng cả thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp) thì giá đường thô nhập về là 10.710 đồng/kg (tương đương 1,07 triệu đồng/tấn mía). Như vậy, mức độ chênh lệch khoảng 180 nghìn đồng/tấn mía. Với diện tích mía như niên vụ 2020 - 2021 khoảng 150 nghìn ha, năng suất bình quân khoảng 50 tấn/ha (tương đương 7,5 triệu tấn mía) nhân với độ chênh lệch 180 nghìn đồng/tấn thì người trồng mía trong nước thiệt hại 1.350 tỷ đồng/năm. Chỉ có một số ít các DN nhập khẩu đường thô mà không cần duy trì nguồn nguyên liệu được hưởng lợi từ chính sách này. Còn ngành mía đường và người trồng mía trong nước lại càng rơi vào hoàn cảnh khó khăn chồng chất và ''thảm hại'' trong cuộc chơi trên chính sân nhà.

 Đức Huân (Theo Thời Nay)