Tại Hội thảo “Mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp nhà nước trong công nghiệp 4.0: Thực trạng và kiến nghị chính sách” ngày 5/11, hầu hết các chuyên gia và doanh nghiệp nhà nước (DN) cho rằng chỉ một vài DNNN quy mô lớn là đã sẵn sàng cho công nghiệp 4.0, còn lại đa số chưa chấp nhận “cuộc chơi”.
Chập chững trên hành trình số hóa
Ông Phan Đức Hiếu, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), phân tích: “Nói đến 4.0 là nói đến đổi mới sáng tạo, mà đổi mới sáng tạo là nói đến rủi ro rất cao. Điều này xét về mặt thể chế là rất bất lợi cho DNNN. DNNN không thể dám thực hiện hoạt động đầu tư vào 4.0 vì phải bỏ ra một khoản đầu tư rất lớn nhưng lợi ích mang lại có thể thành công hoặc không thành công và thành công có thể ở trong một giai đoạn rất dài”.
Do đó, theo ông Hiếu, nếu xét về các nguyên tắc về bảo toàn phát triển vốn hay nguyên tắc quyết định đầu tư thì đôi khi chi phí về thời gian và các tiêu chí về giám sát quản lý khiến cho DNNN không thể mạo hiểm để làm việc đó.
Theo khảo sát, đa số DN mới bắt đầu quá trình số hóa nhưng quan tâm và kỳ vọng cao về triển vọng 5 năm tới. Trong đó, Viettel tuyên bố theo đuổi mục tiêu kiến tạo xã hội số, cam kết với Chính phủ trở thành đơn vị tiên phong trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 (CMCN 4.0). Vì vậy, Viettel đã tích hợp hạ tầng sóng 5G và dành 1.000 tỷ đồng cho quỹ đầu tư mạo hiểm để hợp tác với các công ty công nghệ, chung tay cùng Chính phủ kiến tạo xã hội số.
Cùng với đó, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cũng đang phấn đấu trở thành DN số trên nền tảng ứng dụng các công nghệ số, công nghệ thông tin và công nghệ của CMCN 4.0, trở thành tập đoàn hàng đầu khu vực.
Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia CIEM, những tập đoàn này không đại diện cho toàn bộ khối DNNN. Ông Hiếu cho rằng có sự khác biệt lớn đối với các loại hình DN khác nhau theo quy mô sở hữu.
Khảo sát của CIEM cho thấy các DN có sở hữu vốn nhà nước dưới 50% ứng dụng năng lực số hóa, mục tiêu cải thiện năng lực số hóa cao hơn DNNN. Bên cạnh đó, 70% DNNN có trên 50% vốn nhà nước không sử dụng dữ liệu để phân tích sở thích khách hàng, nhưng 80% DN dưới 50% vốn nhà nước sử dụng dữ liệu, công nghệ mới 4.0.
Theo ông Trịnh Đức Chiều, Phó Trưởng Ban Nghiên cứu cải cách và phát triển DN (CIEM), yếu tố quyết định sự thành công ứng dụng CN 4.0 là ở nguồn nhân lực. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cho thấy các DNNN thiếu nhiều nhân sự trong bộ phận công nghệ thông tin. Cụ thể, 54% DNNN có nguồn nhân lực IT thấp. “Nguyên nhân là do cơ chế chi phối nên không thu hút được nhân tài, khó cạnh tranh được DN tư nhân để thu hút nhân sự”, ông Hiếu phân tích.
Đồng tình, ông Lê Hải Đăng, Trưởng ban Chiến lược phát triển EVN, cho hay đến nay, các mảng ứng dụng CN 4.0 phân bổ tất cả các mảng hoạt động, ví dụ như blockchain trong thu tiền, trí tuệ nhân tạo (AI) trong tính toán tổn thất…
“Từ nhu cầu nội tại, nên EVN đã có những nghiên cứu trước đó để đáp ứng nhu cầu thực tế. Trong quá trình thực hiện, điều quan trọng nhất là cần có cơ chế thu hút người giỏi trong IT, nếu cơ chế tiền lương không thu hút được thì sẽ dẫn tới tình trạng chảy máu chất xám, bên ngoài có đãi ngộ hơn thì DNNN khó đưa ra những đáp ứng đủ hấp dẫn tài chính cho người tài”, ông Đăng chia sẻ.
Cũng cho rằng nhân lực công nghệ cao trong các DNNN còn hạn chế, song đại diện Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) khẳng định nguyên nhân cơ bản là DNNN không phát huy được hết tiềm năng của người lao động, để họ toàn tâm toàn ý hoàn thành mục tiêu, thậm chí có trường hợp người lao động làm việc cho cả DNNN và DN tư nhân.
 |
| Cần có cơ chế để thúc đẩy DNNN ứng dụng công nghệ 4.0 |
Tháo gỡ rào cản
Theo ông Phan Đức Hiếu, bên cạnh những mặt thuận lợi để thúc đẩy các DNNN ứng dụng CN 4.0, vẫn còn nhiều bất cập chính sách như thiếu văn bản pháp lý, chính sách, chiến lược khoa học công nghệ đặt ra mục tiêu cụ thể, định lượng cho DNNN.
“Ràng buộc cứng duy nhất đối với DNNN là lập quỹ phát triển KH&CN bằng việc trích 3 - 10% của thu nhập tính thuế. Trong khi đó, DNNN chưa thực sự được coi là một đối tượng quan trọng trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, chính sách chung về KH&CN, đối tượng của DNNN”, ông Hiếu nhấn mạnh.
Đồng tình, đại diện PVN chia sẻ Luật KH&CN cho phép DNNN trích 3-10% của thu nhập tính thuế để thành lập quỹ phát triển KHCN, nhưng việc triển khai lại rất khó, thậm chí không thể áp dụng được. Hơn nữa, vì là cơ chế sở hữu nhà nước nên khi đầu tư vào dự án công nghệ phải có lãi, người phê duyệt dự án sẽ gặp rủi ro cao nếu dự án không có lãi, trong khi chưa có chính sách nào được đưa ra để khắc phục 100%.
“Chưa kể có những dự án được xây dựng từ thời lãnh đạo trước, khi người lãnh đạo sau kế nhiệm, khi áp dụng vào sản xuất, kinh doanh không có lãi sẽ chịu những rủi ro”, đại diện PVN cho hay.
Ngoài ra, hiện chưa có quy định, chính sách ràng buộc, hợp tác, chuyển giao công nghệ, hỗ trợ các DNNN - DN nhỏ và vừa để phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Thiếu cơ chế tài chính phù hợp để thực hiện đầu tư, phát triển; thiếu các giải pháp cụ thể để tái cơ cấu DNNN theo hướng thúc đẩy phát triển KH&CN.
Từ những ý kiến này, các chuyên gia cho rằng Nhà nước cần phải tạo động lực, thậm chí là áp lực cạnh tranh cực mạnh để các DNNN thực sự ứng dụng CN 4.0. Bên cạnh đó, các DNNN cần tái cơ cấu, cải cách để có phương thức hoạt động theo hướng thị trường nhiều hơn, Nhà nước phải thể hiện vai trò định hướng, không “ôm ấp” hoạt động của DNNN. Tuy nhiên, cần phải có lộ trình để tạo cơ chế, tạo môi trường để các DN thực hiện sòng phẳng với nhau.
Ngoài ra, một số DN kiến nghị để khuyến khích DNNN tham gia vào cuộc chơi số hóa, cần gỡ bỏ quy định “chỉ có lãi, không được lỗ”.
“Phải cho DNNN có quyền thua lỗ khi tham gia đầu tư vào CN 4.0 trong thời gian nhất định. Khi còn gắn trách nhiệm của người đứng đầu phải chịu trách nhiệm trước pháp luật nếu DN kinh doanh thua lỗ thì không DN nào dám đầu tư mạo hiểm”, đại diện một DN cho hay.
Thanh Hoa
