Chủ tịch Hiệp hội Chăn nuôi gia cầm Việt Nam: Ngành chăn nuôi đang ở thế gọng kìm

Bất chấp những thách thức ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu, ngành chăn nuôi nước ta vẫn đạt được một số thành tựu và bước tiến quan trọng. Được kỳ vọng sẽ tiếp tục tăng trưởng trong năm 2023, thế nhưng liệu những khó khăn đối với các doanh nghiệp trong chuỗi sản xuất đã được giải quyết?

Ông Nguyễn Thanh Sơn, Chủ tịch Hiệp hội Chăn nuôi gia cầm Việt Nam (VIPA) cho biết, những năm gần đây, ngành chăn nuôi của Việt Nam tăng trưởng mạnh. Riêng về gia cầm, từ 342 triệu con năm 2015 đã tăng lên 533 triệu con vào năm 2022 (tăng 1,5 lần); sản lượng thịt từ 700.000 tấn đã tăng lên 2,87 lần (đạt gần 2 triệu tấn). Đến nay, sản lượng thịt và trứng gia cầm không chỉ đáp ứng đủ nhu cầu tiêu thụ cho 100 triệu dân trong nước, mà đã bước đầu xuất khẩu chính ngạch, trong khi trước đây chúng ta chưa làm được.

Nhưng bên cạnh đó, vẫn đang có những mảng tối, cần phải kịp thời hóa giải. Đó là tỷ suất lợi nhuận trong sản xuất gia cầm đang giảm dần, trong khi tăng trưởng nhập khẩu thịt ngoại lại cao hơn tăng trưởng sản xuất trong nước. Cuộc cạnh tranh khốc liệt của thịt sản xuất trong nước với thịt nhập khẩu giá rẻ, thị trường tiêu thụ rất bấp bênh (tiêu thụ nội địa vẫn là chủ đạo), sản phẩm chế biến, nhất là chế biến sâu chưa nhiều. Dịch bệnh chăn nuôi vẫn thường xuyên xảy ra, nhất là ở khu vực nông hộ, nên rủi ro cao. Do đó, tuy tăng trưởng nhưng ngành chăn nuôi của chúng ta đang rất rủi ro, kém bền vững.

Đáng lo nhất là gần đây, các DN chăn nuôi nội đang lép vế trước các DN chăn nuôi FDI, nên người nông dân sản xuất, DN chăn nuôi nhỏ đang bị loại dần khỏi cuộc chơi, dẫn đến thực tế số lượng nông hộ chăn nuôi giảm mạnh do thua lỗ trong thời gian qua, trong khi các DN chăn nuôi FDI vẫn đang mở rộng chăn nuôi tại Việt Nam. Đến nay, các DN chăn nuôi FDI đã chiếm áp đảo về sản lượng heo thịt, gà thịt xuất chuồng tại thị trường Việt Nam.

Điều đáng nói, bên cạnh một số DN FDI đã có nhiều năm đồng hành với người nông dân Việt Nam thì rất đáng tiếc lại có một số DN FDI đang giành giật “miếng bánh” thị phần của người nông dân trong nước.

"Theo tôi, nguyên nhân là do khô cạn nguồn vốn mà giá thị trường xuống sâu, đã “đánh gục” các cơ sở chăn nuôi trong nước 2 năm qua. Do đó, nhiều cơ sở, DN chăn nuôi trong nước đang phải nuôi gia công cho DN FDI (nhận con giống, thức ăn chăn nuôi của DN FDI về trang trại để nuôi thuê). Và đây lại là giải pháp mà người chăn nuôi trong nước lựa chọn để “hồi sức” trong bối cảnh hiện nay. Nhưng rủi ro là khi người chăn nuôi của chúng ta tập trung nuôi gia công cho DN FDI thì việc quyết định giá bán lại nằm trong tay các DN nước ngoài…", ông Sơn cho biết.

Nguyên nhân "mắc kẹt" thứ 2, theo ông Sơn, đó là việc tăng trưởng nhập khẩu thịt ngoại cao hơn tăng trưởng chăn nuôi trong nước.

Năm 2021, Việt Nam đã cấp phép cho DN nhập tới 225.000 tấn thịt gia cầm đông lạnh; năm 2022 là 246.000 tấn và trong 4 tháng đầu năm 2023, lượng thịt gia cầm đông lạnh nhập về lên tới 51.000 tấn từ các thị trường như Mỹ, Hàn Quốc, Brazil, Ba Lan...Việc cho nhập khẩu là bình thường, có đi có lại khi Việt Nam tham gia sân chơi WTO và các hiệp định thương mại tự do, nhưng nếu chúng ta không kiểm soát về chất lượng thì không đảm bảo an toàn thực phẩm. Bởi, rất nhiều phụ phẩm kém chất lượng, cận hạn sử dụng cũng được nhập về. Hiện các DN không chỉ nhập cổ, cánh gà mà còn nhập cả lòng mề, thậm chí nhập cả da gà từ Hàn Quốc.

Ông Sơn dẫn chứng, ở các nước trên thế giới, những phụ phẩm này, DN còn phải tốn chi phí để xử lý, tiêu hủy. Gần đây, chúng ta còn cho phép nhập cả gà sống vào nội địa để làm thịt (trước đây nghiêm cấm, chỉ cho phép nhập gia cầm làm giống, nhưng phải kiểm dịch nghiêm ngặt). Thậm chí, hiện nay còn có tình trạng gà thải loại từ các trại nuôi ở Thái Lan “chạy bộ” vào Việt Nam qua Campuchia (gà lậu).

Thịt gà và phụ phẩm thải loại từ nước ngoài ồ ạt vào nội địa, bán với giá siêu rẻ (30.000-40.000 đồng/kg), trong khi ở thị trường nội địa thì các DN FDI giành giật thị phần. Vậy thì người chăn nuôi, các DN nội địa làm sao tồn tại nổi? "Theo tính toán của chúng tôi, giá thành chăn nuôi gia cầm hiện nay khoảng 29.000-30.000 đồng/kg, nhưng giá bán chỉ được trung bình 25.000 đồng/kg. Tức người chăn nuôi đang phải bán dưới giá thành. Bộ NN-PTNT cần xem xét việc cấp phép nhập khẩu các phụ phẩm và nội tạng động vật. Bởi thực phẩm ngoại đe dọa nghiêm trọng ngành chăn nuôi trong nước, tạo hệ lụy là càng chăn nuôi càng thua lỗ", ông Sơn đề xuất.

Trước khó khăn và những nguy cơ, VIPA đã kiến nghị Thủ tướng và các bộ, ngành liên quan có chính sách đặc thù để hỗ trợ DN nội và người chăn nuôi trong nước đủ sức cạnh tranh bình đẳng với các DN FDI ngay sân nhà, rà soát lại chiến lược phát triển chăn nuôi gia cầm trước tình trạng cung vượt cầu (dự án cấp phép quá nhiều mà không gắn với phương án xuất khẩu); trong 5 năm tới, các địa phương cần siết chặt việc cấp phép các dự án mới (nếu dự án không có phương án chế biến, xuất khẩu).

Đồng thời, đề nghị Bộ NN-PTNT và Bộ Công thương đẩy mạnh đàm phán để mở thị trường xuất khẩu thịt, trứng gia cầm chế biến. Đặc biệt là phải kiểm soát chặt chẽ tình trạng nhập khẩu thịt ngoại, bởi để xuất khẩu thịt, trứng trong nước, chúng ta phải chịu rất nhiều rào cản kỹ thuật, nhưng sản phẩm nhập về lại dễ dàng.

"Đã đến lúc có biện pháp phi thuế quan, xây dựng hàng rào kỹ thuật hợp lý hơn với thông lệ quốc tế (có thể tham khảo kinh nghiệm Thái Lan), tránh tình trạng nhập siêu sản phẩm chăn nuôi. Đồng thời, cần giám sát chặt chẽ sản phẩm chăn nuôi tạm nhập tái xuất, vì đang có nhiều sản phẩm dùng làm thức ăn chăn nuôi như chân, đầu, cổ, cánh, lòng mề gia súc, gia cầm vẫn được tuồn vào Việt Nam làm thực phẩm cho con người", ông Sơn khẳng định.

Ông Sơn kiến nghị cần xét điều chỉnh một số chính sách, như: tín dụng ưu đãi, giảm thuế thu nhập cho DN chăn nuôi, đơn giản hoá thủ tục để tiếp cận gói hỗ trợ của Chính phủ;... đồng thời, cần có chính sách mới đặc thù hỗ trợ các doanh nghiệp nội và người chăn nuôi trong nước đủ sức cạnh tranh với các doanh nghiệp FDI. 

Ngoài ra, rà soát lại chiến lược phát triển chăn nuôi. Theo ông, lâu nay chúng ta vẫn mải mê tăng sản lượng khiến cung vượt cầu, giá bán thấp. Bây giờ phải xem xét nâng cao giá trị, sản phẩm gia tăng, mở rộng thị trường xuất khẩu.

Hà Vi t/h