Theo Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, tỷ trọng thanh toán không dùng tiền mặt ở khu vực nông nghiệp, nông thôn hiện khoảng 11,49%. Tỷ lệ sử dụng tiền mặt chiếm đa số, trong đó 99% là cho các mặt hàng dưới 100.000 đồng.
Nhận định việc phát triển thanh toán không dùng tiền mặt ở Việt Nam còn nhiều hạn chế, TS. Đặng Thị Minh Nguyệt, giảng viên Khoa Tài chính Ngân hàng, Đại học Thương mại chỉ rõ hai nguyên nhân chính. Đó là, hệ thống tài chính, hạ tầng kỹ thuật chủ yếu tập trung ở các trung tâm, thành phố lớn và chưa đến được vùng sâu, vùng xa.
Đánh giá này được củng cố bởi Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Hiện số người có tài khoản ngân hàng vãng lai là khoảng 45,8 triệu, tương đương một nửa dân số đất nước. Trong khi, hai dịch vụ không dùng tiền mặt chính ở nước ta hiện nay là ngân hàng điện tử và ví điện tử đều bắt buộc người sử dụng có tài khoản ngân hàng.
Tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt ở khu vực nông thôn bằng một nửa mức trung bình cả nước (21%), theo khảo sát của Tập đoàn Dữ liệu quốc tế IDG ASEAN.
So với mức trung bình của 5 quốc gia khác trong khu vực, là Singapore, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, và Campuchia, tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt ở Việt Nam chưa bằng hai phần ba (21% so với 36%).
Trước xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng của nền kinh tế thị trường, những giao dịch trên phạm vi toàn cầu có giá trị lớn xuất hiện ngày càng nhiều. Do đó, phương thức thanh toán bằng tiền mặt dần không còn phù hợp vì tiềm ẩn nhiều rủi ro nhất định.
Thứ nhất, chi phí cho việc thanh toán của nền kinh tế tăng cao, phát sinh từ khâu phát hành tiền mặt của Ngân hàng Nhà nước đến vận chuyển, bảo quản, kiểm, đếm tiền của hệ thống ngân hàng, cũng như của các chủ thể tham gia giao dịch thanh toán.
Thứ hai, tính an toàn thấp, nguy cơ rủi ro, mất mát lớn, tốn kém chi phí vận chuyển, khó khăn khi thực hiện thanh toán quốc tế, không bảo đảm an toàn khi số tiền lớn, khoảng cách giao dịch xa.
Thứ ba, các cơ quan quản lý khó xác thực các giao dịch, có thể dẫn đến tình trạng giao dịch khống nhằm mục đích trốn thuế, gian lận thuế của các doanh nghiệp kinh doanh.
Từ những thực tại ấy, TS. Đặng Thị Minh Nguyệt cho rằng, thanh toán không dùng tiền mặt ở Việt Nam còn nhiều dư địa. Một trong những phương thức ấy là Mobile Money. Đây là kết hợp của tiền điện tử (thẻ trả trước, ví điện tử) và sử dụng nền tảng kỹ thuật di động để thực hiện các giao dịch tài chính, sử dụng cơ sở dữ liệu thuê bao di động để định danh khách hàng.
Người sử dụng dịch vụ Mobile Money có thể thanh toán từ xa thông qua điện thoại di động (tiền điện, tiền nước…), chuyển/nhận tiền (nhận/trả tiền tài chính vi mô, nhận tiền kiều hối hoặc tiền của những người đi làm xa gửi tiền về quê), quản lý và lưu trữ tiền (người dân ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa có thể lưu tiền trên điện thoại thay vì phải để tiền dưới chiếu hay để tiền trong người).
Mobile Money cũng là lời giải cho những người khó có điều kiện mở tài khoản ngân hàng. Bởi trên nguyên tắc, Mobile Money cung cấp cho khách hàng một tài khoản gắn với thuê bao di động. Tài khoản này tương tự như tài khoản viễn thông nhưng được phép sử dụng để chuyển tiền, thanh toán dịch vụ, hàng hoá hợp pháp.
Bên cạnh đó, Mobile Money còn tận dụng được cơ sở hạ tầng sẵn có của các nhà mạng viễn thông nên có phạm vi tiếp cận rộng hơn so với hình thức máy ATM hay các chi nhánh ngân hàng. Đồng thời, Mobile Money không yêu cầu người dùng mở tài khoản ngân hàng mà có thể dùng luôn số thuê bao di động của mình.
Ngày 9/3/2021, Thủ tướng ban hành Quyết định 316/QĐ-TTg phê duyệt triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ (Mobile Money).
Trước mắt, 3 nhà mạng lớn là Viettel, Mobifone và Vinaphone được thực hiện thí điểm Mobile Money trong 2 năm. Các trung gian thanh toán, các ví điện tử hay các nhà mạng khác sẽ phải chờ đến khi đánh giá được kết quả của việc thí điểm.
“Phát triển dịch vụ Mobile Money như một xu thế tất yếu của nền kinh tế phát triển. Trong 2 năm thí điểm, các doanh nghiệp được lựa chọn cung cấp cần thực hiện tốt nhiệm vụ của mình, đem đến cho người dân dịch vụ tốt nhất, hướng tới phát triển dịch vụ tài chính toàn diện, đẩy mạnh thanh toán không dùng tiền mặt, góp phần vào quá trình chuyển đổi số quốc gia ở Việt Nam”, TS. Đặng Thị Minh Nguyệt chia sẻ.
Hoài An
