IEA cảnh báo nguy cơ gián đoạn thị trường khoáng sản quan trọng

Biểu đồ thể hiện tỷ trọng tinh luyện các khoáng sản quan trọng chủ yếu vẫn tập trung vào ba quốc gia hàng đầu, đặc biệt là Trung Quốc, cho thấy xu hướng thiếu đa dạng hóa trong chuỗi cung ứng toàn cầu từ năm 2020 đến 2024. NGuồn IEA

Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho biết thị trường khoáng sản quan trọng đang đối mặt với nguy cơ gián đoạn, do nguồn cung tập trung vào một số ít quốc gia và các biện pháp hạn chế xuất khẩu ngày càng gia tăng. Mức đầu tư thấp cũng góp phần làm gia tăng rủi ro đối với an ninh nguồn cung toàn cầu.

Theo báo cáo mới công bố hôm thứ Tư, thị phần trung bình của ba nhà sản xuất hàng đầu đối với các khoáng sản như đồng, lithium, niken, coban, than chì và các nguyên tố đất hiếm đã tăng từ khoảng 82% vào năm 2020 lên đến 86% vào năm 2024. Hai quốc gia đang chiếm ưu thế trong việc cung ứng các khoáng sản quan trọng là Indonesia (với niken) và Trung Quốc (với hầu hết các khoáng sản còn lại).

IEA nhận định rằng, mặc dù các nhà hoạch định chính sách đã nhận thấy những thách thức hiện hữu, nhưng phân tích chi tiết về các dự án đã công bố cho thấy tiến trình hướng tới một chuỗi cung ứng khoáng sản đa dạng hơn đang diễn ra chậm chạp. “Với các chính sách hiện tại và xu hướng đầu tư như hiện nay, thị phần trung bình của ba nhà cung cấp hàng đầu chỉ được dự báo giảm nhẹ trong thập kỷ tới – và sẽ quay trở lại mức độ tập trung như năm 2020,” IEA nhấn mạnh.

Khoáng sản quan trọng đóng vai trò thiết yếu trong nhiều ngành công nghiệp then chốt và ngày càng trở nên quan trọng trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh chóng. Các nguyên tố như đồng, lithium, niken, coban và đất hiếm là thành phần cốt lõi trong các sản phẩm công nghệ cao như tua-bin gió, lưới điện và xe điện.

Việc sử dụng các khoáng sản này thay đổi tùy thuộc vào từng loại công nghệ. Ví dụ, coban, than chì, lithium, mangan và niken là những yếu tố then chốt quyết định hiệu suất của pin, trong khi các nguyên tố đất hiếm đóng vai trò quan trọng trong việc giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng và nâng cao tốc độ cũng như độ ổn định nhiệt của thiết bị.

Giám đốc điều hành IEA, ông Fatih Birol, cảnh báo: “Ngay cả khi thị trường được cung cấp đầy đủ, chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng vẫn rất dễ bị tổn thương trước các cú sốc về nguồn cung – có thể xuất phát từ thời tiết cực đoan, sự cố kỹ thuật hoặc gián đoạn thương mại. Những cú sốc này có thể gây ra tác động sâu rộng, làm tăng giá thành cho người tiêu dùng và làm suy giảm năng lực cạnh tranh của ngành công nghiệp.”

Nhu cầu đối với các khoáng sản thiết yếu trong ngành năng lượng đã tăng mạnh trong những năm gần đây. Cụ thể, nhu cầu về lithium vào năm 2024 đã tăng gần 30%, vượt xa mức tăng trưởng trung bình hàng năm 10% của thập niên 2010. Đồng thời, nhu cầu đối với niken, coban, than chì và đất hiếm cũng ghi nhận mức tăng trưởng từ 6% đến 8%, chủ yếu do nhu cầu từ các lĩnh vực như xe điện, lưu trữ năng lượng, năng lượng tái tạo và lưới điện.

Trong lĩnh vực đồng, sự mở rộng nhanh chóng của các khoản đầu tư vào hệ thống lưới điện tại Trung Quốc được xem là yếu tố chính thúc đẩy tăng trưởng nhu cầu trong hai năm qua. Tuy nhiên, mặc dù nhu cầu tăng cao, nguồn cung tăng mạnh từ Trung Quốc, Indonesia và Cộng hòa Dân chủ Congo lại khiến giá các kim loại dùng trong pin – như lithium, niken, coban và than chì – sụt giảm, theo báo cáo.

Động lực đầu tư vào các khoáng sản quan trọng đang có dấu hiệu suy yếu. Chi tiêu đầu tư chỉ tăng 5% trong năm 2024, thấp hơn đáng kể so với mức tăng 14% của năm trước. Hoạt động thăm dò đã đạt đỉnh trong năm nay.

Báo cáo cũng nhấn mạnh những rủi ro nghiêm trọng mà thị trường đồng đang đối mặt. Với nhu cầu tăng vọt do các quốc gia đẩy mạnh xây dựng lưới điện, các dự án khai thác hiện tại có thể dẫn đến mức thiếu hụt nguồn cung lên đến 30% vào năm 2035.

Ngoài ra, các biện pháp hạn chế xuất khẩu cũng đang trở thành mối đe dọa đối với an ninh nguồn cung. Trong số các khoáng sản chiến lược phục vụ năng lượng được đề cập, có tới 55% hiện đang chịu một số hình thức kiểm soát xuất khẩu. “Hơn nữa, phạm vi của các biện pháp này đang được mở rộng, không chỉ bao gồm nguyên liệu thô và sản phẩm tinh chế, mà còn cả công nghệ chế biến,” IEA cảnh báo.