Hoạt động xây dựng chính sách, pháp luật ở nước ta có 5 “dòng chảy” chính
Hội thảo công bố Báo cáo Dòng chảy pháp luật kinh doanh (PLKD) 2022 được VCCI tổ chức hôm qua (4/4). Đây là một báo cáo thường niên của VCCI bắt đầu từ năm 2018, nhằm ghi nhận những chuyển động của pháp luật kinh doanh trong một năm, đề cập đến những vấn đề pháp lý chuyên sâu, tác động đến môi trường đầu tư kinh doanh tại nước ta.
Tại Hội thảo, Chủ tịch VCCI Phạm Tấn Công đã chỉ ra 5 dòng chảy PLKD chính.
Thứ nhất, các chính sách ứng phó với những tác động của kinh tế thế giới hợp lý và khá linh hoạt. Trước tình hình thế giới có nhiều biến động phức tạp tác động đến kinh tế trong nước, Nhà nước đã nhanh chóng ban hành các chính sách để “ứng phó”, chẳng hạn như: cắt giảm các loại thuế như: thuế bảo vệ môi trường, thuế nhập khẩu ưu đãi (MFN) để kiềm chế giá xăng dầu.
Các chính sách này đã góp phần giảm giá xăng dầu – nguyên liệu đầu vào quan trọng của nhiều ngành, lĩnh vực trong nền kinh tế và kiềm chế lạm phát.
Thứ hai, các chính sách liên quan đến hỗ trợ, phục hồi sau đại dịch tiếp tục được thúc đẩy, đã góp phần giúp doanh nghiệp vượt qua khó khăn.
Năm 2022, Nhà nước tiếp tục ban hành nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp như: giảm thuế giá trị gia tăng từ 10% xuống mức 8% trong năm 2022 đối với hầu hết các mặt hàng; các chính sách giãn, hoãn thuế và các khoản tài chính phải nộp; quy định về gói hỗ trợ lãi suất 2% cho các doanh nghiệp thông qua hệ thống ngân hàng thương mại.
Theo ông Công, các chính sách này đã hỗ trợ khá lớn cho doanh nghiệp. Tuy vậy, vẫn còn một số vướng mắc trong quá trình thực thi khiến cho một chính sách này chưa phát huy một cách hiệu quả nhất, chẳng hạn như chương trình hỗ trợ lãi suất 2%.
Thứ ba, các chính sách liên quan đến nền tảng số tiếp tục được hoàn thiện. Trong xu thế phát triển mạnh mẽ của kinh tế số, nhiều quy định liên quan đến nền tảng số trong một số Dự thảo luật như Luật Giao dịch điện tử, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Luật Điện ảnh tiếp tục được xây dựng, sửa đổi và hoàn thiện để phù hợp với yêu cầu phát triển cũng như nhu cầu quản lý.
Việc cùng lúc sửa đổi, xây dựng các quy định này đặt ra nhiều thách thức cho cơ quan soạn thảo về việc giải quyết những mâu thuẫn, chồng chéo giữa văn bản hay xác định bản chất của nền tảng số để xây dựng chính sách phù hợp.
Thứ tư, hoạt động cải cách thủ tục hành chính, cắt giảm chi phí tuân thủ tiếp tục được thúc đẩy
Trong mấy năm gần đây, chúng ta ghi nhận Chính phủ bền bỉ thực hiện các cải cách thủ tục hành chính, cắt giảm chi phí tuân thủ. Rất nhiều thủ tục hành chính, chi phí tuân thủ đã được cắt giảm, đơn giản hóa, tạo thuận lợi đáng kể cho cộng đồng kinh doanh.
Song bên cạnh việc đánh giá cao những nỗ lực nói trên của cơ quan quản lý, doanh nghiệp vẫn còn những băn khoăn về tính thực chất của hoạt động này. Bởi, nhiều quy định vướng mắc, gia tăng chi phí kinh doanh một cách bất hợp lý cho doanh nghiệp (ví dụ: các quy định về phòng cháy chữa cháy, …) vẫn còn thiếu vắng trong các phương án đề xuất cắt giảm, đơn giản hóa chi phí tuân thủ.
Thứ năm, các chính sách để giải quyết các vấn đề “nóng” vẫn còn nhiều băn khoăn. Năm 2022, có những vấn đề “lớn”, “nóng” trên thực tế đòi hỏi nhà quản lý phải nhìn nhận lại cơ chế quản lý và hoàn thiện chính sách, như: hoạt động đấu giá đất và bỏ cọc của doanh nghiệp trúng đấu giá, hay các vi phạm trong phát hành trái phiếu riêng lẻ.
Những hoạt động này đã tác động rất lớn đến nền kinh tế và ảnh hưởng khác lớn đến môi trường đầu tư kinh doanh. Các cơ quan quản lý ngay lập tức đã cho ra đời các chính sách điều chỉnh theo hướng siết chặt đối với các hoạt động đấu giá quyền sử dụng đất, phát hành trái phiếu.
Người đứng đầu VCCI cho rằng các chính sách này ngay tại thời điểm soạn thảo đã tạo ra nhiều băn khoăn cho doanh nghiệp về tính thống nhất, hợp lý. Và thực tế, Nghị định 65 về phát hành trái phiếu riêng lẻ đã có tác động thị trường như một cú phanh gấp và phải sửa đổi chỉ trong một thời gian ngắn khi vừa có hiệu lực.
Bên cạnh những “dòng chảy” chính sách đáng lưu ý trên, báo cáo của VCCI cũng cung cấp một số góc nhìn của doanh nghiệp đối với việc soạn thảo các đạo luật lớn liên quan đến hoạt động đầu tư kinh doanh như Dự thảo Luật Đất đai, Luật Đấu thầu, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản.
“Liệu các chính sách ban hành trong các đạo luật này, doanh nghiệp có thuận lợi hơn khi thực hiện các dự án đầu tư không? Các điểm nghẽn bởi sự thiếu thống nhất giữa các đạo luật có được giải quyết triệt để hay không?”, lãnh đạo VCCI đặt câu hỏi.
Theo Chủ tịch VCCI, cách thức ban hành và vận hành PLKD năm 2022 tuy có nhiều cải thiện nhưng đâu đó vẫn còn “hạt sạn”. Đơn cử như năm 2022, có những vấn đề “lớn”, “nóng” trên thực tế cần phải nhìn nhận lại cơ chế quản lý và hoàn thiện chính sách như giá đất và bỏ cọc của DN trúng đấu giá hay trong phát hành trái phiếu riêng lẻ. Nhưng ngay lập tức cơ quan quản lý đã cho ra đời các chính sách điều chỉnh theo hướng siết chặt đối với các hoạt động đấu giá quyền sử dụng đất, phát hành trái phiếu.
Chủ tịch VCCI Phạm Tấn Công nhấn mạnh: Thượng tôn pháp luật là yêu cầu bắt buộc, nhưng cách ban hành, cách thực thi chính sách thế nào là điều vô cùng quan trọng. Hiện nay, các DN, nhất là DN có quy mô lớn như những con tàu, không thể phanh gấp được. Do vậy, nên giảm rủi ro pháp lý bằng cách không có thay đổi đột ngột, cực đoan trong ban hành và thực thi chính sách.
Doanh nghiệp cần 'dòng chảy' ổn định
Rất nhiều dẫn chứng liên quan đến rủi ro pháp lý mà DN phải gánh chịu do quy định không rõ ràng, do thay đổi chính sách… được đại diện Ban Pháp chế VCCI đưa ra khi công bố Báo cáo Dòng chảy PLKD 2022. Hai dẫn chứng được nhắc đến nhiều nhất là đấu giá đất Thủ Thiêm và trái phiếu DN. Ông Nguyễn Minh Đức, Ban Pháp chế VCCI phát biểu: "Có hiện tượng khi gặp sự việc tiêu cực tác động đến thị trường, phản ứng đầu tiên của các cơ quan quản lý là “siết chặt” đối với các chủ thể kinh doanh, hoạt động kinh doanh trong khi chưa đánh giá tác động kỹ càng biện pháp này đối với thị trường. Hậu quả của các chính sách này đôi khi còn làm gia tăng thêm sự khó khăn của MTKD, khiến cho chính sách thiếu ổn định, thiếu tính dự báo, trong khi mục tiêu quản lý đôi khi lại không đạt được...”.
Chủ tịch Hiệp hội các Nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) Nguyễn Quốc Hiệp cho biết, liên quan đến lĩnh vực bất động sản hiện nay có đến 12 luật tác động trực tiếp, để triển khai một dự án cần khoảng 40 con dấu (chưa kể các con dấu con phát sinh sau đó), thời gian phải mất 2 năm. Tuy nhiên, đáng ngại nhất là các văn bản chồng chéo DN “không biết đâu mà lần”.
Dẫn chứng Luật Quy hoạch đô thị quy định dự án phải được chấp thuận chủ trương đầu tư rồi mới tiến hành làm quy hoạch và xin phê duyệt, trong khi đó Luật Đầu tư 2020 lại quy định dự án muốn được chấp thuận chủ trương đầu tư thì phải có quy hoạch chi tiết được phê duyệt. “Như vậy, chỉ một vấn đề liên quan đến hai luật này đã không thống nhất, không biết “con gà có trước hay quả trứng có trước”…” - ông Hiệp băn khoăn.
Theo Chủ tịch VACC, một cái khó của DN hiện nay là trong quy định của các Luật thường thì có một câu “thòng”, đại ý “nếu có các quy định khác thì thực hiện theo luật này”. “Vậy DN theo luật nào? Chúng ta làm Luật rất công phu và tốn kém, nhưng 5- 7 năm lại phải sửa. Đây là vấn đề mấu chốt Báo cáo phải phân tích được cái này” - Chủ tịch VACC đề nghị.
TS. Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) nhận định, các kết quả cải cách vẫn chưa đáp ứng được kỳ vọng của nhà đầu tư, doanh nghiệp. Gánh nặng chính sách đối với doanh nghiệp tồn tại dưới nhiều hình thức, thể hiện qua nhiều bất cập khác nhau. Có những vấn đề kéo dài nhiều năm chưa được giải quyết; thậm chí thời gian gần đây mức độ rủi ro càng tiềm ẩn lớn hơn.
Đơn cử, theo phản ánh của cộng đồng doanh nghiệp, quy định về điều kiện đảm bảo phòng cháy chữa cháy chưa khoa học; chưa phân loại theo mức độ rủi ro của ngành nghề sản xuất, kinh doanh; áp đặt điều kiện quá mức cần thiết và làm tăng đáng kể chi phí của doanh nghiệp. Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam cho rằng, giấy phép phòng cháy chữa cháy và giấy phép hoàn công đã được cấp khi xây dựng nhà máy ban đầu khác biệt với quy định hiện hành, dẫn đến tăng chi phí và kéo dài thời gian cấp phép cho doanh nghiệp.
Năm 2023, các chuyên gia nhận định nền kinh tế sẽ đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức hơn. Vì thế, những giải pháp cải thiện môi trường kinh doanh, đảm bảo môi trường chính sách an toàn cho doanh nghiệp cần được coi là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của các bộ, ngành, địa phương và nỗ lực thực thi cần mạnh mẽ hơn.
Ngân Hà
