Trước đây, thị trường điều nhân toàn cầu chủ yếu được cung cấp bởi Việt Nam và Ấn Độ, trong đó Việt Nam chiếm hơn 80% thị phần. Tuy nhiên, gần đây đã xuất hiện các nguồn cung mới, đặc biệt là từ một số nước châu Phi, khiến thị phần điều nhân của Việt Nam trên thị trường giảm đi.
Tại Hội nghị điều quốc tế do Hiệp hội Điều Việt Nam tổ chức gần đây, một số quốc gia đã khẳng định sẽ nỗ lực vươn lên tốp đầu về xuất nhập khẩu điều toàn cầu.
Ông N'Guettia Assouman, Chủ tịch Hiệp hội các nhà xuất khẩu hạt điều Bờ Biển Ngà (AEC-CI), cho biết rằng, với 25% sản lượng điều thô thế giới, Bờ Biển Ngà hiện đứng thứ hai về xuất nhập khẩu điều toàn cầu, chỉ sau Việt Nam. Hiện tại, Việt Nam tiêu thụ từ 65% đến 85% sản lượng điều thô của Bờ Biển Ngà và ngành điều của nước này đang tiến hành quá trình hiện đại hóa sản xuất và chế biến để mở rộng xuất khẩu vào các thị trường khó tính như Mỹ, EU, đồng thời vẫn duy trì việc bán nguyên liệu cho các đối tác truyền thống.
Từ năm 2018 đến 2023, giá của điều liên tục giảm mỗi năm khoảng 10%, điều này là kết quả của việc nguồn cung điều thô trên toàn cầu cao hơn tổng lượng điều nhân tiêu thụ.
Theo ông Mohamed Diaoune, Chủ tịch Liên hiệp hội ngành điều Guinea (IFA), Cộng Hòa Guinea có vùng nguyên liệu ổn định đang cung cấp cho các doanh nghiệp Việt Nam. Vùng nguyên liệu này nằm gần Bờ Biển Ngà, Senegal, Burkina Faso và Nigeria, những quốc gia có thế mạnh về sản xuất điều. Hiện nay, Việt Nam là một trong những đối tác lớn về điều thô.
Châu Phi hiện chiếm 57% sản lượng điều thô toàn cầu. Sự tăng trưởng nhanh chóng của ngành sản xuất và chế biến điều ở Việt Nam cũng như ở một số nước châu Phi đang tạo ra sự cạnh tranh trên thị trường và trở thành một nguy cơ đối với hệ thống xuất nhập khẩu toàn cầu trong ngành điều. Mặc dù Việt Nam chiếm gần 80% lượng nhân điều xuất khẩu và tiêu thụ gần 65% lượng điều thô thế giới, nhưng ngành điều Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức.
Thêm vào đó, việc điều phối và định hình lại thị trường điều toàn cầu cũng là một thách thức đối với các doanh nghiệp trong nước. Mặc dù được khuyến cáo cẩn trọng trong việc mua vào và cân nhắc bán ra mỗi khi mùa vụ bắt đầu, các doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn do tự phát triển giá cả nguyên liệu và bán sản phẩm chế biến theo ý của mình.
Ông Phạm Văn Công, Chủ tịch Hiệp hội điều Việt Nam (VINACAS) cho rằng, dù là trung tâm chế biến điều nhân nhưng Việt Nam lại không có vùng nguyên liệu, diện tích vùng trồng trong nước và sản lượng ngày càng thu hẹp. Trong khi đó, các nước châu Phi đang có chính sách hạn chế bán điều thô để phát triển ngành chế biến điều trong nước. Vấn đề này càng tạo áp lực lên giá điều nguyên liệu. Một số nước đã đầu tư máy móc thiết bị chế biến điều, hướng đến thị trường Mỹ, EU… Dù chưa nhiều nhưng sản xuất ngay tại vùng nguyên liệu sẽ giảm được nhiều chi phí, giá thành tốt hơn. Đây chính là mấu chốt khiến các nhà máy Việt Nam phải cạnh tranh mua điều thô từ châu Phi, giá bán ra chịu sự cạnh tranh khốc liệt.
Ông Công cho rằng, khi không cân đối được giữa giá điều nhân và điều thô sẽ dẫn đến doanh nghiệp thua lỗ, đóng cửa hàng loạt. Thực tế năm 2023, khoảng 100 nhà máy ở Bình Phước phải đóng cửa. Dự kiến 5 năm tới, cả nước sẽ mất đi hàng ngàn nhà máy.
Bên cạnh đó, còn một nguyên nhân khác là doanh nghiệp nhập điều thô về chế biến thành điều nhân nhưng lại bán không được, không có tiền trả nợ, bị ngân hàng xiết nợ. Để thu hồi vốn, các doanh nghiệp điều thường tranh nhau bán với giá rất thấp. Từ đó, đẩy giá nhân điều đã giảm càng giảm sâu thêm.
"Các nước nhập khẩu nhân luôn biết áp lực của doanh nghiệp Việt Nam là tài chính cho nên thông qua môi giới gây sức ép "không bán giá này sẽ gặp khó khăn thế kia", và cuối cùng doanh nghiệp Việt phải bán vì áp lực ngân hàng. Nếu để thế này sẽ dân đến hậu quả nguy hiểm hơn. Cụ thể hàng trăm doanh nghiệp ở Bình Phước đã phải đóng cửa rồi. Cho nên vấn đề này cần được nói thẳng nói thật để tìm hướng giải quyết" - ông Công nhấn mạnh.
P.V (t/h)