Gạo Việt vào Trung Quốc tăng tốc: Doanh nghiệp cần lưu ý gì?

Hạt gạo Việt trầm - bổng trên thị trường Trung Quốc

Trung Quốc từng là một trong những thị trường lớn nhất của gạo Việt Nam. Đã có năm, gạo Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc đạt hơn 1 tỷ USD. Gạo nếp và một số loại gạo thơm được xuất khẩu nhiều nhất sang thị trường này.

Gạo Việt đã có mặt tại nhiều quốc gia trên thế giới

Quay lại thời điểm năm 2012-2016, giá trị xuất khẩu gạo Việt sang Trung Quốc duy trì tương đối ổn định. Sang năm 2017, gạo xuất sang thị trường này tăng đột biến, đạt gần 1,03 tỷ USD, chiếm khoảng 40% trong tổng giá trị xuất khẩu gạo.

Tuy nhiên, sau năm xuất khẩu đỉnh điểm hạt gạo đó (2017) thì năm 2019, xuất khẩu gạo sang thị trường Trung Quốc lại bất ngờ sụt giảm về mức 240 triệu USD. Năm 2020 - 2021, phục hồi nhưng không đáng bao nhiêu.

Liền kề những năm sau đó, xuất khẩu gạo sang Trung Quốc đã có tín hiệu tích cực hơn: Năm 2022, xuất khẩu hơn 834.000 tấn, trị giá 423,2 triệu USD. Năm 2023, con số này là hơn 917.000 tấn gạo, trị giá gần 531 triệu USD.

Nhưng năm 2024, xuất khẩu gạo của Việt Nam sang Trung Quốc lại giảm sâu tới 71,3% so với cùng kỳ năm 2023. Theo các chuyên gia, lý do khiến gạo xuất khẩu sang thị trường này giảm là Trung Quốc nâng tiêu chuẩn về chất lượng gạo so với trước. Từ gạo thơm, gạo cao cấp, gạo ST24… đều rất khắt khe về chất lượng và mẫu mã bao bì; còn gạo chế biến, Trung Quốc chỉ nhập gạo giá rẻ, số lượng lớn.

Bên cạnh đó, việc Trung Quốc có chính sách dần chủ động nguồn lương thực trong nước để bảo đảm an ninh lương thực nên những năm gần đây, sản lượng gạo sản xuất của Trung Quốc đạt khá.

Sau thời gian trầm lắng thì những tháng đầu năm 2025, thị trường này tăng nhập khẩu gạo Việt trở lại. Trong 4 tháng, Trung Quốc nhập gần 362.000 tấn, tăng 114% về lượng so với cùng kỳ năm 2024. Nhiều doanh nghiệp đã ký được các đơn hàng lớn nhờ đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc, kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và tiêu chuẩn bao bì nhãn mác.

Đáng chú ý, gạo cám Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để đưa cám gạo – một phụ phẩm từ ngành sản xuất lúa gạo trở thành mặt hàng xuất khẩu giá trị cao tại thị trường Trung Quốc với nhu cầu ổn định và tiềm năng lớn.

Giới chuyên gia nhận định, thị trường Trung Quốc, với dân số hơn 1,4 tỷ người và nhu cầu tiêu thụ thịt khoảng 400 tỷ USD mỗi năm là điểm đến lý tưởng cho cám gạo Việt Nam. Trong khi đó, Việt Nam phải nhập khẩu nguyên liệu chăn nuôi với kim ngạch 7- 8 tỷ USD hàng năm, đặt ra thách thức giảm phụ thuộc và gia tăng xuất khẩu.

Cơ hội đan xen cùng thách thức

Tuy có tín hiệu tăng trưởng tích cực nhưng thực tế chỉ một số doanh nghiệp có năng lực chế biến sâu, kiểm soát vùng nguyên liệu và hệ thống logistics hiện đại mới tận dụng tốt cơ hội này. Hầu hết doanh nghiệp nhỏ vẫn gặp rào cản về hồ sơ kiểm dịch, tiêu chuẩn GAP, năng lực bảo quản và điều kiện xuất khẩu chính ngạch.

Hiện dòng gạo ST đang được ưa chuộng tại thị trường Trung Quốc vì nhiều lần được chứng nhận gạo ngon nhất thế giới. Mặc dù vậy, thị trường này cũng đã nâng tiêu chuẩn về chất lượng gạo lên so với trước. Từ gạo thơm, gạo cao cấp, gạo ST24, ST25… đều rất khắt khe về chất lượng và mẫu mã bao bì. Còn gạo chế biến, Trung Quốc chỉ nhập gạo giá rẻ, số lượng lớn.

Mặt khác, tại thị trường Trung Quốc, gạo Việt Nam đang phải cạnh tranh mạnh mẽ với gạo cùng loại đến từ Thái Lan, Campuchia. Đây đều là những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, không chỉ có chất lượng gạo tốt mà bao bì cũng rất hấp dẫn.

Để tận dụng được cơ hội này, giới chuyên gia chỉ ra yếu tố quan trọng doanh nghiệp cần chú ý là chú trọng vào quy trình GAP để đảm bảo an toàn thực phẩm trước khi chú ý đến chất lượng hay mùi vị của gạo. Bên cạnh đó, cơ quan quản lý cũng cần đẩy nhanh cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói; tăng tần suất kiểm tra chất lượng tại nguồn thay vì kiểm tra chồng chéo ở cửa khẩu; thiết lập đầu mối xúc tiến thương mại và bảo vệ thương hiệu gạo Việt tại các hội chợ nông sản quốc tế, đặc biệt tại Trung Quốc; tăng hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ tiếp cận thông tin thị trường và tiêu chuẩn nhập khẩu cập nhật.

Riêng với gạo cám, để đáp ứng yêu cầu doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn Hazard Analysis and Critical Control Points (HACCP) - một hệ thống quản lý an toàn thực phẩm nhằm nhận diện, đánh giá và kiểm soát các mối nguy hại trong quá trình sản xuất thực phẩm và triển khai quy trình truy xuất nguồn gốc minh bạch. Đây là bước tiến quan trọng, nhưng cũng đặt ra thách thức lớn về chi phí và thời gian đầu tư.

Theo ông Phạm Kim Đăng - Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), việc tuân thủ các yêu cầu này không chỉ đảm bảo chất lượng mà còn là chìa khóa để xây dựng niềm tin với đối tác Trung Quốc, nơi thị trường đòi hỏi sự ổn định và an toàn cao.

Việc Trung Quốc tăng mạnh nhập khẩu gạo Việt là tín hiệu đáng mừng nhưng chỉ mang lại lợi ích thực chất cho doanh nghiệp nào biết chơi đúng luật và đầu tư bài bản. Xuất khẩu nông sản nói chung và mặt hàng gạo nói riêng không còn là chuyện “bán thô – gom hàng”, mà là cuộc đua chất lượng, uy tín và chiến lược dài hạn.