Lãnh đạo là kim chỉ nam phát triển công nghệ số địa phương, doanh nghiệp

Khung lý thuyết về lãnh đạo kỹ thuật số

Với sự phát triển của công nghệ thông tin, các công cụ mới ra đời dẫn tới việc điều chỉnh các giao dịch của doanh nghiệp trên các nền tảng kỹ thuật số. Nhiều doanh nghiệp tạo ra các tương tác với khách hàng thông qua các website và tăng các giao dịch thông qua việc sử dụng công nghệ và hệ thống thông minh (ví dụ: AI, IoT, Big data…). Để áp dụng công nghệ đột phá, một công ty có thể cần thiết xây dựng và áp dụng văn hóa học tập kỹ thuật số bền vững. Các nhà lãnh đạo kỹ thuật số là những người ưu tiên sự phát triển văn hóa học tập kỹ thuật số trong toàn công ty.

Có nhiều lý do khiến các dự án chuyển đổi kỹ thuật số thất bại; một trong những nguyên nhân là thiếu đi các nhà lãnh đạo kỹ thuật số, những người phải thay đổi công việc và tương tác của họ với doanh nghiệp (Correani, 2020). Nhờ có kiến ​​thức và kinh nghiệm kỹ thuật số, khả năng của các nhà lãnh đạo số có thể giúp giảm khả năng thất bại trong các dự án chuyển đổi kỹ thuật số. Sự phát triển liên tục của công nghệ tại nơi làm việc, dẫn đến nhiều doanh nghiệp tiến hành chuyển đổi số hơn, do vậy đặt ra một số vấn đề nhất định về quản lý và vận hành các doanh nghiệp như vậy (Haddud, 2018).

Thực tế cho thấy, trong nhiều nghiên cứu trước đây thì lãnh đạo đã là yếu tố then chốt thúc đẩy sự thành công hay thất bại của doanh nghiệp, vậy nên khi áp vào môi trường kinh doanh đầy biến động như hiện tại thì công nghệ thay đổi liên tục, môi trường kinh doanh cũng thay đổi liên tục thì lãnh đạo và lãnh đạo số sẽ là kim chỉ nam thúc đẩy các hoạt động đổi mới sáng tạo nhằm hướng đến sự phát triển bền vững cho các doanh nghiệp trong một môi trường đầy biến động như hiện nay.

Lãnh đạo kỹ thuật số là một lĩnh vực nghiên cứu dựa trên các khung lý thuyết khác nhau giúp giải thích cách các nhà lãnh đạo có thể hướng dẫn tổ chức của họ một cách hiệu quả trong thời đại kỹ thuật số. Chẳng hạn như:

Lý thuyết lãnh đạo chuyển đổi được phát triển bởi Burns (1978) và được Bass (1985) mở rộng, là một nền tảng cho lãnh đạo kỹ thuật số. Lý thuyết này thừa nhận rằng các nhà lãnh đạo có thể truyền cảm hứng và thúc đẩy cấp dưới của họ vượt qua hiệu suất thông thường bằng cách tạo ra một tầm nhìn tốt hơn và thúc đẩy một nền văn hóa đổi mới;

Lý thuyết lãnh đạo thích ứng được Heifetz và Linsky (2002) phát triển. Lý thuyết này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc các nhà lãnh đạo có khả năng điều hướng các môi trường phức tạp và thay đổi nhanh chóng;

Mô hình thuyết lãnh đạo kỹ thuật số được mô tả bởi Westerman và cộng sự (2014), cung cấp một cách tiếp cận cụ thể hơn phù hợp với kỷ nguyên kỹ thuật số.

Các khung lý thuyết này cung cấp nền tảng để hiểu các năng lực, hành vi và chiến lược cần thiết để lãnh đạo thành công trong một môi trường được đặc trưng bởi sự thay đổi công nghệ nhanh chóng và độ phức tạp ngày càng tăng.

Phân tích tổng quan các nghiên cứu từ 2012 tới 2024

Đồ thị thống kê số lượng công bố nghiên cứu về lãnh đạo số theo năm

Qua đồ thị trên cho thấy xu hướng về số lượng các công bố về chủ đề lãnh đạo số từ năm 2012 tới nay, chúng ta có thể nhận thấy rằng từ năm 2012 tới năm 2023 số lượng các bài báo công bố tăng dần đều, khối lượng các bài báo trong những năm đầu thập kỷ trước chỉ dưới 20 bài một năm.

Nhưng từ 2020 trở đi số lượng các bài báo được công bố tăng hơn 200% so với năm 2018. Thậm chí trong vòng 5 năm trở lại đây (2018-2023) tốc độ tăng trưởng hàng năm đều vượt trên 100%. Điều này cho thấy sự quan tâm của các nhà nghiên cứu với các chủ đề liên quan tới lãnh đạo số. Hay nói cách khác, dưới sự chuyển dịch mạnh mẽ của số hoá, các công ty dần nhận ra tầm quan trọng của lãnh đạo số, nhìn từ thực tế đó, các nhà nghiên cứu càng cần xem xét, đánh giá và đưa ra gợi ý cho các doanh nghiệp để phát triển lãnh đạo số.

Sơ đồ mối liên kết giữa các nghiên cứu về lãnh đạo số (hình 2)

Có thể thấy rằng, các nghiên cứu liên quan tới lãnh đạo số cũng sẽ đưa ra được các góc nhìn liên quan tới đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp, việc chuyển đổi số, phát triển bền vững và sự thay đổi trong các hoạt động của doanh nghiệp. Hình 2 cũng thể hiện rằng, hầu hết các từ khóa đều tương ứng với tiêu chí tìm kiếm được sử dụng trong bài (Soriano và cộng sự, 2018). Các từ khóa xuất hiện nhiều nhất như: chuyển đổi số, công nghệ số, thay đổi lãnh đạo, thay đổi tổ chức, đổi mới sáng tạo, đổi mới nguồn lực.

Từ kết quả của nghiên cứu, có thể thấy rằng từ năm 2020 trở đi các nhà nghiên cứu đang chuyển sang phân tích các tác động của chuyển đổi kỹ thuật số trong các tổ chức. (Peter và cộng sự, 2020). Theo Kane và cộng sự (2019b) thì mặc dù năng lực cốt lõi của các nhà lãnh đạo là giữ nguyên nhưng các đặc điểm riêng của các nhà lãnh đạo số cần có như năng lực động, đưa ra các quyết định dựa trên dữ liệu số, hay khả năng thay đổi linh hoạt là những yếu tố nhằm đánh giá các nhà lãnh đạo số. Cùng với sự phát triển của kỹ thuật số thì các yêu cầu về năng lực của nhà lãnh đạo cũng đã có sự thay đổi (Pulley và cộng sự, 2001). Các nhà lãnh đạo số cần phải hiểu rõ bối cảnh kỹ thuật số sẽ ảnh hưởng tới cách mà các tổ chức, doanh nghiệp vận hành. Do vậy, các nhà lãnh đạo số phải xây dựng các chiến lược và sẵn sàng chuyển đổi số cho doanh nghiệp mình bất cứ lúc nào (Kane và cộng sự, 2019b).

Lĩnh vực kinh doanh

Các nhà lãnh đạo kỹ thuật số đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng các doanh nghiệp hướng tới thành công trong bối cảnh kinh doanh hiện đại. Một trong những ví dụ hàng đầu cho lãnh đạo số thành công có thể kể đến là Amazon, một trong những doanh nghiệp tiên phong về thương mại điện tử và điện toán đám mây.

Lĩnh vực Giáo dục

Lãnh đạo kỹ thuật số trong giáo dục đóng một vai trò quan trọng trong việc chuyển đổi hoạt động giảng dạy, học tập và vận hành của các cơ sở giáo dục. Bằng cách tận dụng công nghệ kỹ thuật số, các nhà lãnh đạo trong lĩnh vực giáo dục có thể tăng cường sự tham gia của giảng viên, sinh viên, nhằm cải thiện kết quả học tập và hợp lý hóa các hoạt động của tổ chức.

Một số những hoạt động số hoá được chính các nhà lãnh đạo kỹ thuật số thúc đẩy là phương pháp giảng dạy và trải nghiệm học tập mới như học tập kết hợp trực tuyến và trực tiếp (blended learning), cá nhân hóa học tập, hệ thống học tập trực tuyến (LMS)… Các nhà lãnh đạo kỹ thuật số hiện nay đang ủng hộ việc tích hợp các mô hình học tập trực tuyến và kết hợp giữa trực tuyến và trực tiếp nhằm tận dụng các tài nguyên kỹ thuật số. Cách tiếp cận này cho phép tạo ra môi trường học tập linh hoạt và tiếp cận nhiều loại tài liệu giáo dục hơn (Garrison & Vaughan, 2013).

Lĩnh vực Y tế

Lãnh đạo kỹ thuật số đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy đổi mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, nơi công nghệ có thể tăng cường đáng kể việc chăm sóc bệnh nhân, hợp lý hóa hoạt động và cải thiện kết quả sức khỏe tổng thể. Vai trò của các nhà lãnh đạo kỹ thuật số trong chăm sóc sức khỏe bao gồm tầm nhìn chiến lược, áp dụng công nghệ và thúc đẩy văn hóa đổi mới. Các nhà lãnh đạo kỹ thuật số cần có tầm nhìn rõ ràng về việc tích hợp công nghệ kỹ thuật số vào thực tiễn chăm sóc sức khỏe. Điều này bao gồm việc xác định các cơ hội đổi mới và đặt ra các mục tiêu phù hợp với sứ mệnh của tổ chức và mục tiêu chăm sóc bệnh nhân (Schafer và cộng sự, 2019).

Những cơ hội và thách thức của nhà lãnh đạo kỹ thuật số

Cơ hội của nhà lãnh đạo kỹ thuật số

Các nhà lãnh đạo kỹ thuật số cần tận dụng công nghệ mới như AI và phân tích dữ liệu lớn để đưa ra các quyết định phù hợp với tổ chức và doanh nghiệp. Bằng cách sử dụng phân tích dự đoán, các nhà lãnh đạo có thể dự đoán xu hướng thị trường, hành vi của khách hàng và rủi ro tiềm ẩn, từ đó đưa ra quyết định sáng suốt và chủ động hơn.

Với các lợi thế về công nghệ, khả năng am hiểu về thị trường, các nhà lãnh đạo số có thể nắm bắt các cơ hội thị trường tốt hơn ví dụ như các nhà lãnh đạo kỹ thuật số có thể triển khai chiến lược đa kênh để cung cấp trải nghiệm liền mạch cho khách hàng trên nhiều điểm tiếp xúc. Bằng cách tích hợp các kênh trực tuyến và trực tiếp, các nhà lãnh đạo đảm bảo trải nghiệm nhất quán và gắn kết cho khách hàng, bất kể họ tương tác với thương hiệu như thế nào (Lemon & Verhoef, 2016). Sự tích hợp này nâng cao sự hài lòng và lòng trung thành của khách hàng.

Thách thức mà nhà lãnh đạo kỹ thuật số phải đối mặt

- Quá trình thực hiện chuyển đổi số: Quá trình chuyển đổi số của doanh nghiệp là một quá trình phức tạp mà các nhà lãnh đạo số phải đối mặt. Việc đầu tiên phải kể đến là văn hoá của tổ chức, đây có thể là trở ngại lớn cho việc áp dụng số hoá vào trong tổ chức. Vì vậy, các doanh nghiệp cần phải đầu tư vào các chương trình đào tạo toàn diện để trang bị cho nhân viên những kỹ năng và sự tự tin cần thiết (Ertmer & Ottenbreit-Leftwich, 2010).

- Quản lý rủi ro an ninh mạng: Khi các tổ chức ngày càng phụ thuộc vào công nghệ kỹ thuật số, việc quản lý rủi ro an ninh mạng trở thành một thách thức quan trọng đối với các nhà lãnh đạo kỹ thuật số. Các nhà lãnh đạo kỹ thuật số phải theo kịp các công nghệ mới nhất. Các doanh nghiệp phải liên tục giám sát và cập nhật liên tục các biện pháp bảo mật (Bertino & Sandhu, 2005; Voigt & Von dem Bussche, 2017). Để đối mặt với thách thức này, các doanh nghiệp cần đầu tư nguồn lực vào các hoạt động nhằm nâng cao khả năng bảo mật.

PGS.TS. Bùi Quang Hùng, TS. Đỗ Thị Hải Ninh, TS. Phan Thị Bảo Quyên, ThS. Đào Thị Minh Huyền - Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh.