Cuộc đấu trí kiểm soát công thức vắc xin bí mật trị giá 36 tỷ đô la của Pfizer

DNHN - Cuộc tranh chấp giá cả, lợi nhuận và quyền kiểm soát nguồn cung vắc xin vẫn chưa đến hồi kết.

Những nhân vật quyền lực nhất trong cuộc chiến chống lại đại dịch đã phải đối mặt với một hội nghị thượng đỉnh vào tháng 7 nhằm tìm ra phương án cung cấp nhiều vắc xin hơn cho những quốc gia nghèo nhất thế giới. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng giám đốc của Tổ chức Y tế Thế giới, đã gọi đây là sự mất cân bằng trong phân bố nguồn cung vắc-xin. Ông nói rằng không thể chấp nhận việc các nhà sản xuất theo đuổi mức giá cao và phân chia lượng vắc xin khổng lồ cho các nước giàu. Tedros tỏ ra bất bình trong cuộc thảo luận với các nhà phát triển vắc xin: "Thành thật mà nói, tôi không thấy những cam kết mà thế giới mong đợi". 

Gần một năm sau những mũi tiêm đầu tiên, các nhà sản xuất vắc xin phương Tây và quan chức y tế công cộng vẫn đang vật lộn để thu hẹp khoảng cách giữa một số quốc gia, trong đó chỉ có 6% người dân châu Phi được tiêm chủng đầy đủ vào đầu tháng 11. Pfizer, Moderna, AstraZeneca hay Johnson & Johnson đều bắt đầu phân phối vắc xin cho các nước giàu có trước tiên nhưng giờ đây những "gã khổng lồ" dược phẩm lựa chọn đi trên những con đường khác nhau và tất nhiên gây ra không ít tranh cãi.

Nhìn chung, Moderna không chú trọng mở rộng nguồn cung tới phần còn lại của thế giới chủ yếu là do các hạn chế xuất khẩu và cam kết cung cấp sớm cho Mỹ và châu Âu. Kế đến là vắc xin Johnson & Johnson từng được kỳ vọng là người chơi mới tiềm năng nhưng cuối cùng không có nhiều đột phá. AstraZeneca ban đầu bán vắc xin thu lợi trong thời gian xảy ra đại dịch đã nhanh chóng chuyển hướng sang cam kết không kiếm lời từ vắc xin Covid và tăng cường cung cấp tới các quốc gia kém may mắn, phần lớn thông qua cấp phép công thức cho một nhà sản xuất ở Ấn Độ.

Cuối cùng là Pfizer, đối tác BioNTech của Đức dự kiến tạo ra doanh thu 36 tỷ đô la trong năm nay. Dữ liệu phân phối cho thấy Pfizer là nguồn cung cấp vắc xin Covid số một cho các quốc gia giàu có nhất hành tinh. Hãng tiếp tục củng cố vị thế dẫn đầu trong đại dịch khi công bố phát triển loại thuốc viên uống giúp giảm 89% số ca nhập viện và tử vong. Tuy nhiên, công ty vẫn chưa có định giá và cách thức phân phối cụ thể. Trong những tháng gần đây, người ta thấy vắc xin Pfizer dần xuất hiện ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Tính đến ngày 7/11, công ty đã vận chuyển hơn 658 triệu liều thuốc đến các quốc gia dễ bị tổn thương hơn. Đến cuối năm, Pfizer dự kiến con số sẽ đạt 1,1 tỷ liều trong số khoảng 3 tỷ liều được sản xuất.

Tuy nhiên, có một điểm không thể lay chuyển được ý chí của giám đốc điều hành Pfizer, Bourla: Công thức vắc xin Covid-19. Các trung tâm sản xuất vắc xin của thế giới như Ấn Độ nhiều lần đề xuất từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vắc xin và phương pháp điều trị Covid. Ngược lại, người đứng đầu Pfizer đã thẳng thắn gọi quyền sở hữu trí tuệ là "máu của khu vực tư nhân", phản đối lời kêu gọi chia sẻ công nghệ mặc dù theo lý thuyết, xóa bỏ rào cản về mặt pháp lý giúp đưa phân phối vắc xin nhanh hơn, công bằng hơn. Pfizer cho biết trong một tuyên bố: "Đề xuất miễn trừ không chỉ ra bằng chứng xác đáng rằng tiếp cận vắc xin bị hạn chế là do trình độ sản xuất hiện tại. Ngành công nghiệp này đang trong quá trình sản xuất đủ vắc xin cho toàn thế giới vào giữa năm sau". 

Tháng sau đó, Pfizer đồng ý bán 500 triệu liều với giá gốc cho Hoa Kỳ để phân phối cho các quốc gia có thu nhập thấp. Sau khi thực hiện thỏa thuận, nhà sản xuất thuốc đã từ chối các cuộc đàm phán về một thỏa thuận cung cấp lớn mới với Covax, chương trình do WHO hỗ trợ để cung cấp vắc xin cho các nước nghèo. Brook Baker, giáo sư luật tại đại học Northeastern nói về Pfizer: "Cách tiếp cận của họ là hãy để chúng tôi kiểm soát nguồn cung cấp và chúng tôi sẽ làm việc với các quốc gia để tăng các khoản đóng góp. Ngành công nghiệp này đều biết rằng từ bỏ quyền kiểm soát nguồn vắc xin là mối đe dọa nghiêm trọng đối với mô hình kinh doanh".

Trong bối cảnh hỗn loạn, các công ty khác nhau đã thống trị cung cấp vắc xin đến các nước có thu nhập thấp, trung bình và cao. Đối với Pfizer, có lẽ thông điệp rõ ràng nhất là các nước nghèo hơn hãy nhanh tay mua vắc xin của hãng. Phân phối thuốc đi các nước giàu có, Bourla đã so sánh chi phí vắc xin với giá của một bữa ăn đơn giản khoảng 20 đô la và các nước có thu nhập thấp được hưởng giá bằng một nửa. Bourla trả lời cuộc phỏng vấn trên Bloomberg TV ngày 2/11 khi được hỏi liệu việc phân bổ vắc xin  có tính đến tỷ lệ mắc Covid của một quốc gia hay không: "Chúng tôi phân phối dựa trên số lượng công ty có và khách hàng nào muốn mua. Hầu hết các cuộc thảo luận lúc này là với các nước có thu nhập trung bình và cao. Chủ yếu là có thu nhập cao".

Bất chấp mọi chỉ trích, Pfizer vẫn là gương mặt đắt giá trong sản xuất vắc xin mà hàng trăm quốc gia mong muốn kí hợp đồng mua bán. Với tư cách là giám đốc điều hành, Bourla đã đánh một canh bạc mạo hiểm nhưng vô cùng sáng suốt khi hợp tác với BioNTech để phát triển công nghệ mRNA. Theo ông, mọi người nên bỏ ra bất cứ số tiền nào cần thiết để có được loại vắc xin hiệu quả. Ông thậm chí còn bật đèn xanh cho việc xây dựng hệ thống phân phối công nghệ cao của riêng Pfizer để đảm bảo nguồn vắc xin được bảo quản tốt, số lượng ổn định và giao hàng hàng loạt. Chiến thắng trong vụ đặt cược đã biến Pfizer trở thành người dẫn đầu cuộc đua vắc xin Covid toàn cầu. Vắc xin Pfizer đang tạo ra lợi nhuận và doanh thu cao nhất trong số tất cả các hãng với 20 tỷ đô la lợi nhuận trước thuế vào năm 2021, bao gồm 50% cổ phần thuộc về BioNTech. Đây cũng là loại thuốc đầu tiên được chấp nhận để tiêm nhắc lại. 

Trong số những nhà sản xuất vắc xin lớn còn lại, Moderna dẫn đầu triển vọng kiếm được 12,2 tỷ đô la trước thuế trong năm nay, mặc dù còn kém xa so với Pfizer. Johnson & Johnson cam kết bán vắc xin của mình không lợi nhuận trong thời gian xảy ra đại dịch. Astra Zeneca chuyển sang mô hình hoạt động vì lợi nhuận kể từ ngày 12/11 khi cho rằng dịch Covid-19 đang bước vào giai đoạn đặc hữu. Chỉ có Pfizer vẫn kiên định và chỉ ra chính sự sẵn sàng tìm mua vắc xin, chi tiền để có được thuốc của nước giàu cũng là rào cản đối với nước nghèo bên cạnh khả năng bảo quản vắc xin.

Những người ủng hộ Pfizer lập luận dỡ bỏ các hạn chế IP không giúp đẩy nahnh tiêm chủng. Bourla và các đồng nghiệp một lần nữa nhấn mạnh: "Nếu để ngành công nghiệp hiện tại tiếp tục làm việc như bây giờ, tôi nghĩ rằng như vậy là đủ. Các công ty khác nhau sẽ mất nhiều thời gian hơn để chuyển giao và đi vào sản xuất hàng loạt bởi một nhà sản xuất hiện phải mất từ một năm đến 18 tháng để có thể hoạt động hết công suất ".

Công thức bí mật của Pfizer dùng tới hơn 280 loại dược liệu được thực hiện bởi các nhà cung cấp ở 19 quốc gia, nhiều thành phần trong số này được bảo hộ dưới nhiều hình thức. Công ty sẽ phải thương lượng nhiều loại giấy phép để có thể đi đến sản xuất một liều vắc xin cũng như đảm bảo bí mật thương mại. Bên cạnh đó, Pfizer trì hoãn cung cấp cho một số quốc gia thu nhập thấp hoặc trung bình do không đạt được thỏa thuận về đảm bảo trách nhiệm pháp lý liên quan đến vắc xin từ bên mua. Mặt khác, Pfizer đứng ra yêu cầu các quốc gia từ bỏ quyền truy đòi hợp pháp đối với bất kỳ hậu quả tiêu cực nào của vắc xin, bao gồm cả lỗi sản xuất hoặc sơ suất. Một cách chung nhất, Pfizer đã và đang nỗ lực đáp ứng lời kêu gọi mở rộng phân phối nhưng quyết không từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ làm nên "vũ khí" trị giá 36 tỷ đô la.

TL