Thế giới thay đổi tận “gốc rễ” trong cuộc cách mạng kỹ thuật số

Trong thế giới toàn cầu hóa, tụt hậu so với công nghệ gây ra những tổn thất về chi phí rất lớn. Đó là lý do tại sao thế giới cần một sự hiểu biết toàn diện về các cuộc cách mạng kỹ thuật số đang ảnh hưởng đến phúc lợi xã hội và cá nhân càng sớm càng tốt. Từ Internet di động đến trí tuệ nhân tạo, blockchain đến dữ liệu lớn, các công nghệ kỹ thuật số có tiềm năng mang lại những cải tiến đáng kể về sức khỏe con người. Nhưng mặt khác, chúng cũng gây ra rủi ro nghiêm trọng cho cộng đồng và cá nhân trong vai trò là người tiêu dùng, công nhân và công dân. Lấy lại lợi ích của cuộc cách mạng kỹ thuật số và tránh những cạm bẫy của nó, sẽ yêu cầu một sự chuyển đổi cấu trúc chưa từng có mà thế giới đang thiếu sự chuẩn bị nghiêm túc. Bước vào năm 2020, một thập kỷ mới được mở ra, vấn đề này càng cần được coi trọng chú ý. 

Với các hiệu ứng chuyển đổi của số hóa, có vẻ thận trọng khi nghĩ về các rủi ro trước khi cho phép áp dụng công nghệ mới. Với tốc độ phát triển chưa từng thấy của công nghệ kỹ thuật số, đây có thể không phải là một lựa chọn tốt. Ô tô tồn tại trong 62 năm trước khi đạt ngưỡng 50 triệu người dùng và điện phải mất 46 năm để đạt được mức độ thâm nhập đó. Nhưng điện thoại di động chỉ mất 12 năm và Internet 7 năm. Trò chơi di động thực tế Pokémon GO có 50 triệu người dùng chỉ sau 19 ngày. Không giống như Công nghiệp hóa, số hóa đang càn quét trên khắp hành tinh; hơn 60% người dân ở các quốc gia thu nhập thấp đã sở hữu điện thoại di động. Không giống như các nền kinh tế tiên tiến, các nước đang phát triển áp dụng Internet di động cùng lúc với việc họ có được điện thoại thông minh, máy tính.

Một số nhân vật có ảnh hưởng, như Bill Gates, ủng hộ các biện pháp nhằm làm chậm sự lan rộng của tự động hóa, giúp các nước có thêm thời gian để thích nghi. Nhưng trong thế giới toàn cầu hóa ngày nay, tụt hậu so với công nghệ kéo theo phát sinh chi phí rất lớn. Đó là lý do tại sao chúng ta cần một cái nhìn tổng quan toàn diện về các hiệu ứng cách mạng kỹ thuật số đối với phúc lợi xã hội và cá nhân càng sớm càng tốt. Đo lường các hiệu ứng này sẽ không dễ dàng, nhưng với tốc độ và quy mô thâm nhập của công nghệ số, việc đưa ra các số liệu phù hợp là điều cần thiết để cho phép các Chính phủ và xã hội hướng dẫn quy trình số hóa theo cách tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu rủi ro.

Phúc lợi cộng đồng

Một lĩnh vực mà tiềm năng số hóa đặc biệt hứa hẹn là theo đuổi tăng trưởng bền vững và bao trùm. Những người sử dụng công nghệ số tích cực nhất trên toàn cầu không nhất thiết là những người có tình trạng kinh tế xã hội cao hơn. Nhiều công nghệ kỹ thuật số được ứng dụng đang làm cho một số dịch vụ tài chính dễ tiếp cận hơn, giá cả phải chăng và bền vững hơn. Ở nhiều quốc gia, thanh toán di động đang nhanh chóng thay thế tiền mặt và dữ liệu đang trở thành tài sản thế chấp cho những khoản vay mới…

Tuy nhiên, như cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu đã chứng minh một cách rõ ràng, đổi mới tài chính không được cải thiện có thể tạo ra rủi ro nghiêm trọng, nhất là vì các nhà đổi mới thường khai thác sự bất cân xứng thông tin để thu lợi riêng. Để hiện thực hóa công nghệ kỹ thuật số, hành động của Chính phủ là rất quan trọng. Điều tương tự cũng đúng khi nói đến việc đảm bảo rằng số hóa thúc đẩy sự thịnh vượng, mà không ảnh hưởng đến tính bền vững. Số hóa đã tạo ra những cách tiếp cận hoàn toàn mới để phối hợp, thay đổi cách các chủ thể kinh tế- từ người tiêu dùng tới những tập đoàn cư xử và gắn kết với nhau. Với các nền tảng kỹ thuật số hình thành nền tảng của một hệ thống kinh tế kết nối, đảm bảo quyền truy cập công bằng là rất quan trọng.

Để đảm bảo cuộc cách mạng kỹ thuật số thúc đẩy sự thịnh vượng, yêu cầu Chính phủ phải hành động trong một lĩnh vực quan trọng khác đó là việc làm. Vấn đề không như nhiều người lo sợ, tự động hóa sẽ loại bỏ công việc. Không có bằng chứng cho thấy tự động hóa phá hủy nhiều việc làm hơn số việc nó tạo ra, hoặc thúc đẩy tỷ lệ thất nghiệp trong dài hạn. Trên thực tế, các quốc gia có sự thâm nhập công nghệ kỹ thuật số cao hơn, tự động hóa lớn hơn hoặc AI tiên tiến hơn có xu hướng có tỷ lệ thất nghiệp thấp hơn. Nhưng trong khi cơ hội việc làm ròng không suy giảm, ít nhất là không đáng kể, các loại công việc có sẵn sẽ thay đổi. Những người có khả năng nắm bắt những cơ hội việc làm mới - ví dụ, trong các ngành công nghiệp tiên tiến hoặc nền kinh tế GIG sẽ được hưởng lợi. Vì vậy cần tăng cường các chương trình giáo dục và đào tạo kỹ năng truyền thống, cũng như nỗ lực hợp tác giữa các công ty, trường đại học và chính phủ để đưa ra và thực hiện các giải pháp linh hoạt và hiện đại hơn, đặc biệt là đào tạo tại chỗ (hỗ trợ công nghệ).

Dữ liệu lớn, quyền riêng tư và quản trị nội dung internet

Bất kỳ cuộc kiểm tra nào về tác động của cuộc cách mạng kỹ thuật số đều phải tập trung vào ảnh hưởng của nó đối với quyền riêng tư. Do tính chất thông tin không cạnh tranh, chi phí thấp và hiệu ứng mạng, dữ liệu về cơ bản khác với các yếu tố kinh tế truyền thống. Về phía sản xuất, thông tin có thể được quan sát hoặc suy luận, làm cho quyền sở hữu khó xác định. Về mặt tiêu thụ, không giống như dầu, thông tin có thể bị đốt cháy không giới hạn số lần. Và chúng trở nên có giá trị hơn khi được tổng hợp, phân tích và phổ biến dưới một hình thức nào đó. Với sự sắp xếp phù hợp, mọi người tham gia trở thành nhà sản xuất và người sử dụng dữ liệu. Khi việc chia sẻ thông tin ngày càng trở thành động lực của thời đại kỹ thuật số, thái độ đúng đắn không phải là khóa dữ liệu, mà là đảm bảo quyền riêng tư được bảo vệ đúng cách.

Kinh nghiệm gần đây cho thấy, lực lượng thị trường hiện tại không đủ để đảm bảo an ninh dữ liệu. Facebook, với 2,4 tỷ người dùng, là một ví dụ điển hình. Một ứng dụng đã thu thập được hơn 50 triệu thông tin cá nhân người dùng Facebook và chia sẻ nó với công ty tư vấn chính trị Cambridge Analytica, công ty này sử dụng nó để hỗ trợ cho chiến dịch bầu cử Tổng thống Mỹ Donald Trump. Vài tháng sau, có thông tin cho rằng Facebook thậm chí đã cung cấp cho một số công ty công nghệ lớn nhất thế giới quyền truy cập vào dữ liệu cá nhân của người dùng, nhiều hơn so với những gì họ tiết lộ. Tạo sự cân bằng hợp lý giữa bảo vệ quyền riêng tư và chia sẻ dữ liệu đòi hỏi sự hiểu biết toàn diện, cũng như khuyến khích quản trị phù hợp, nỗ lực chung của cả cơ quan quản lý và người tham gia.  Tuy nhiên, thách thức pháp lý mở rộng vượt xa sự riêng tư dữ liệu. Trọng tâm của tiến bộ kinh tế là thích ứng một cách hiệu quả. Thể chế ổn định, công bằng, đáng tin cậy và đủ linh hoạt để đáp ứng tốt nhất với những phản hồi về chính trị và kinh tế.

Ngày nay, các cơ chế quản trị phải được cập nhật để giải thích cho lợi ích của tất cả các bên liên quan, đòi hỏi phải có tiếng nói và tăng tính minh bạch. Hơn nữa, tại thời điểm các nền tảng kỹ thuật số đã trở thành người gác cổng thị trường, các nhà quản lý có thể cần phải suy nghĩ lại về chính sách. Và với sự thay đổi kinh tế vượt xa các can thiệp điều chỉnh rộng rãi, vai trò của quản trị phi tập trung gần gũi hơn nên được sử dụng.

Điều chỉnh nội dung Internet là lĩnh vực đặc biệt khó khăn. Cách đây không lâu, nhiều người đã phản đối quy định như vậy, xem Internet là một lực lượng dân chủ hóa. Nhưng rõ ràng là Internet và thông tin trên đó, dù đúng hay không, được phổ biến thông qua các nền tảng kỹ thuật số, có tác dụng chính trị mạnh mẽ và thậm chí có thể làm suy yếu sự gắn kết xã hội. Giảm thiểu rủi ro từ internet, rộng hơn là nhận ra tiềm năng của nền kinh tế kỹ thuật số, đòi hỏi phải có cơ chế hợp tác toàn cầu lớn hơn. Vì thế, hầu hết các nền tảng cho hợp tác và quy định kỹ thuật số là ở quốc gia hoặc khu vực. Trong bối cảnh này, hợp tác kỹ thuật số giữa các quốc gia phải linh hoạt, dễ thích nghi và bao quát rộng rãi, nhất là để đảm bảo rằng các công nghệ phù hợp với các giá trị chung, bao gồm sự công bằng và tôn trọng quyền con người. Phải đặc biệt chú ý đến các quốc gia có thu nhập thấp hơn và các nhóm đối tượng bị ảnh hưởng. Điều này không có nghĩa là chúng ta nên theo đuổi các giải pháp “phù hợp với tất cả”. Sự hài hòa của các tiêu chuẩn làm tăng hiệu quả kinh tế, nhưng cần phải quan tâm đến nhu cầu văn hóa, kinh tế của các quốc gia và khu vực khác nhau. 

Nền tảng đạo đức của kinh tế kỹ thuật số

Những tiến bộ trong công nghệ kỹ thuật số, như trong di truyền học hoặc y học, đưa ra những câu hỏi mới thách thức các giá trị và quan điểm của chúng ta. Ai chịu trách nhiệm xác định và giảm thiểu những hậu quả xã hội bất lợi từ công nghệ kỹ thuật số? Điều gì xảy ra khi các công nghệ kỹ thuật số gây ra những định kiến, tạo sự bất công hoặc tạo điều kiện cho việc bóc lột? Chính phủ và các doanh nghiệp cần làm gì để thúc đẩy phúc lợi công cộng trong thời đại công nghệ thông tin?

Trả lời các câu hỏi như vậy đòi hỏi một khuôn khổ đạo đức rộng rãi, không chỉ đối với các nhà hoạch định chính sách và các nhà chiến lược doanh nghiệp. Các giá trị và chuẩn mực đạo đức có thể ảnh hưởng đến kết quả phát triển kinh tế và xã hội, cả bằng cách định hình công nghệ mới và định hướng hành vi của người dùng. Điều này bao gồm việc áp dụng sức mạnh tính toán ngày càng tăng, chi phí thấp đối với các thách thức xã hội lâu dài. Máy tính ngày nay có thể thu thập và lưu trữ các tập dữ liệu lớn, tính toán thống kê tóm tắt và nhận dạng các mẫu tự động. Những phát triển này đã biến đổi các phương pháp thống kê thành các công cụ hữu ích để nhận dạng các mẫu trong tất cả các loại dữ liệu. Với nhận dạng mẫu là bước đầu tiên trong bất kỳ loại nghiên cứu khoa học nào - vật lý, sinh học hoặc xã hội - các ứng dụng của các phương pháp hỗ trợ AI mới đang bùng nổ. Johannes Kepler đã mô tả các mô hình hệ mặt trời, nhưng chính Isaac Newton đã chỉ cho chúng ta cách hiểu và diễn giải chúng. Tương tự như vậy, các nhà phân tích tài chính kinh doanh và các nhà khoa học xã hội cần mô hình cấu trúc của hệ thống, cho phép họ giải thích các mô hình, bao gồm dự đoán sự gián đoạn tiềm ẩn.

Những tiến bộ công nghệ hiện có thể cung cấp các mô hình như vậy, cho phép chúng ta tìm ra câu trả lời cho các câu hỏi trước đây nằm ngoài phạm vi kiến ​​thức. Được định hướng bởi một khuôn khổ đạo đức mạnh mẽ, bao gồm các chính sách đưa ra nhằm thúc đẩy sự ổn định tài chính và kinh tế vĩ mô, xây dựng mạng lưới an toàn xã hội hiệu quả và bền vững.

An ninh quốc gia

Lĩnh vực cuối cùng về nền kinh tế kỹ thuật số cần được nhấn mạnh vào năm 2020 là an ninh. Công nghệ kỹ thuật số đã trở thành trung tâm của chiến lược an ninh và bảo vệ quốc gia. Nhưng nhiều trong số chúng, như AI và điện toán lượng tử, cũng có các ứng dụng kinh tế và xã hội quan trọng, chúng được phát triển phần lớn cho mục đích kinh tế và sau đó mới được áp dụng cho mục đích quốc phòng. 

Các công nghệ sử dụng luôn tạo ra khó khăn trong việc lựa chọn giữa mục tiêu an ninh quốc gia và các mục tiêu khác. Nếu các chính phủ duy trì sự tập trung một chiều vào an ninh quốc gia, nền kinh tế của họ sẽ bị ảnh hưởng và tiến bộ trong các lĩnh vực khác như y học, có thể chậm lại đáng kể. Chẳng hạn, các nghiên cứu trao đổi quốc tế đóng góp cho một bước đột phá trong nghiên cứu ung thư bị thu hẹp hoặc bị dừng lại. Tuy nhiên, thế giới có thể đang đi chính xác trên con đường này, với các quốc gia - đặc biệt là Mỹ - dẫn mối quan ngại về an ninh quốc gia để biện minh cho chủ nghĩa bảo hộ gia tăng, bao gồm hạn chế chặt chẽ hơn đối với chuyển giao công nghệ quốc tế. Một làn sóng của chủ nghĩa dân tộc kỹ thuật số như vậy có thể có tác động tiêu cực đối với phúc lợi kinh tế và xã hội trong dài hạn. Do đó, câu hỏi làm thế nào để cân bằng an ninh quốc gia với lợi ích chung phải được đề cập trong bất kỳ cuộc kiểm tra nào về xu hướng số hóa. Không có chủ đề, vấn đề hoặc thách thức nào thừa nhận cách khắc phục nhanh chóng. Nhưng nghiên cứu tỉ mỉ và phân tích chuyên sâu đang ngày càng được thực hiện bởi các nhà tư tưởng hàng đầu từ nhiều lĩnh vực, nền tảng và địa lý, giúp tạo ra sự hiểu biết toàn diện về rủi ro và cơ hội mà công nghệ kỹ thuật số mang lại.

Tiến độ sẽ chậm và sai lầm sẽ được điều chỉnh. Nhưng khi chúng ta bắt đầu một thập kỷ mới, chúng ta vẫn có cơ hội học hỏi, thích nghi và cuối cùng, làm cho cuộc cách mạng kỹ thuật số mang lại lợi ích cho tất cả.

 Ngọc Thái