Tầm ảnh hưởng về kinh tế của Nhật Bản ở khu vực Đông Nam Á trở nên suy yếu

Trong những năm gần đây, Trung Quốc vượt qua Nhật Bản đã đứng đầu về thương mại với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á và Hàn Quốc đang bắt kịp nhanh chóng. Xu hướng này đã tăng tốc một phần do Tokyo quyết định đóng cửa biên giới để ngăn chặn đại dịch COVID-19.

Nhật Bản đã cạnh tranh với Mỹ để giành vị trí hàng đầu với tư cách là đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN trong 5 năm đến 2008 trước khi Trung Quốc tăng giá trị thương mại, theo Ban Thư ký ASEAN cho biết. Sau khi bỏ xa Nhật Bản vào năm 2009, Trung Quốc gần như tăng gấp 3 lần vị trí dẫn đầu vào năm 2021. Năm 2003, thương mại với ASEAN của Nhật Bản lớn gấp 3 lần Hàn Quốc, nhưng khoảng cách thu hẹp xuống còn 1,3 lần vào năm 2021.

Đầu tư trực tiếp hàng năm của Nhật Bản vào ASEAN đạt tổng cộng 14,85 tỷ đô la trong năm 2012, nhưng số tiền này đã giảm xuống ở mức 8,52 tỷ đô la vào năm 2020.

Sự hiện diện ngày càng giảm của Nhật Bản cũng có thể được nhìn thấy trong dòng người đến khu vực ASEAN. Nhật Bản chiếm 10% số người đến thăm các nước ASEAN trong các khu vực châu Á khác vào năm 2020, giảm so với 16% vào năm 2012. Các chuyến thăm của các quan chức chính phủ cấp cao và giám đốc điều hành doanh nghiệp đã giảm do các biện pháp kiểm dịch nghiêm ngặt ngăn chặn COVID-19 của Nhật Bản mà một số người chế giễu là "chính sách đóng cửa".

Trong một cuộc khảo sát năm 2022 của Viện ISEAS Yusof Ishak, một tổ chức tư vấn của Singapore, chỉ 2,6% các chuyên gia chính sách và các nhà lãnh đạo quan điểm ở các quốc gia ASEAN coi Nhật Bản là "cường quốc kinh tế có ảnh hưởng nhất". Trong cuộc khảo sát năm 2019, Nhật Bản được trích dẫn như vậy với 6,2%.

Nhưng sức mạnh của Nhật Bản nằm ở đóng góp kinh tế trong quá khứ của nước này cho khu vực, các chuyên gia nhận định.

Trong khi tỷ trọng đầu tư trực tiếp của Nhật Bản vào ASEAN ngày càng giảm, nước này nổi bật về tổng vốn đầu tư tích lũy.

Nhật Bản đã giúp các nền kinh tế Đông Nam Á phát triển nhờ viện trợ tài chính sau Thế chiến II. Từ năm 1999 đến năm 2019, Nhật Bản đã phân bổ 15% tổng giải ngân ròng hỗ trợ phát triển chính thức cho ASEAN. Trong khi Trung Quốc thường yêu cầu các nước nhận viện trợ phải mua sắm vật tư và thiết bị từ nước này, nhưng Nhật Bản nói chung đã không kèm theo các điều kiện đó.

Các chuyên gia cho biết, mặc dù có ảnh hưởng tạo ra từ những đóng góp của nước này đối với sự phát triển của khu vực, Nhật Bản vẫn không thể tiếp tục tự mãn.

Yuri Sato, một nhà nghiên cứu tại Viện các nền kinh tế đang phát triển thuộc Tổ chức Ngoại thương Nhật Bản cho biết: “Nhật Bản có xu hướng nghĩ rằng mối quan hệ gắn bó sâu sắc với ASEAN, được vun đắp trong hơn nửa thế kỷ qua khiến họ có thể trở nên đặc biệt. Nhưng xã hội liên tục thay đổi và Nhật Bản cũng nên đổi mới nhận thức của mình về Đông Nam Á".

Các đối thủ của Nhật Bản đang nhanh chóng mở rộng sự hiện diện của họ trong khu vực. Ngoại giao vắc xin là một trường hợp điển hình. Trong khi Nhật Bản thất bại trong việc phát triển vắc-xin COVID-19, Bắc Kinh đã gửi hơn 500 triệu liều vắc-xin Trung Quốc đến khu vực ASEAN, giúp giảm bớt lo lắng của người dân trước sự bùng phát của biến thể delta. 

Giờ đây, Nhật Bản cũng trở nên khó cạnh tranh với Trung Quốc về khối lượng sản xuất khi nền kinh tế Trung Quốc lớn gấp ba lần Nhật Bản.

Một chuyên gia cho biết, niềm tin là một điều mà Nhật Bản vẫn có thể bán được trong khu vực. Trong cuộc khảo sát năm 2022 của ISEAS, 54% người được hỏi cho rằng, Nhật Bản là quốc gia "làm mọi thứ đúng đắn" để giúp thúc đẩy hòa bình, an ninh và thịnh vượng trên toàn thế giới, trong khi chỉ 27% chọn Trung Quốc. Mọi người rõ ràng đang bị ảnh hưởng bởi các chiến thuật mạnh tay của Bắc Kinh ở Biển Đông và các nơi khác.

Sato nói: “Những người ở độ tuổi 40 và 50 đã có cái nhìn quen thuộc với các thương hiệu và hình ảnh của Nhật Bản, nhìn chung họ có ấn tượng tốt về Nhật Bản. Nhật Bản nên tận dụng lòng tin của họ trong các hoạt động sau này". 

Nhật Bản từ lâu đã xây dựng chính sách ngoại giao châu Á của mình dựa trên liên minh với Mỹ. Một chuyên gia cho biết, trong khi Đông Nam Á gia tăng tầm quan trọng về địa chính trị trong bối cảnh cuộc xảy ra cuộc chiến giữa Nga và Ukraine, Nhật Bản cần khẩn trương xây dựng lại quan hệ với ASEAN, vì sự hiện diện giảm dần ở đó có thể làm xói mòn sức mạnh ngoại giao của họ.

Bảo Bảo