Nền kinh tế mới hậu đại dịch: thiếu nhân lực mọi ngành nghề

Chẳng hạn như P.D.Hook, trại giống cung cấp một phần ba số lượng gà tại Vương quốc Anh thiếu 40 công nhân nông trại, gấp đôi số lượng tuyển dụng thông thường. Đồng thời, tình trạng thiếu hụt tài xế trầm trọng cũng gây khó khăn cho P.D.Hook vận chuyển gia cầm đến các nhà máy. James Hook, Giám đốc điều hành của công ty cho biết: “Tất cả đến cùng lúc đúng vào thời điểm nhu cầu tăng cao. Thật là một ‘cơn bão’ hoàn hảo”.

Những rắc rối trên không chỉ xảy ra ở P.D.Hook mà tại nhiều nơi trên thế giới, các hãng hàng không thiếu phi công, nhà hàng và khách sạn không thể lấp đầy các vị trí công việc, cản trở nỗ lực hồi phục và đáp ứng nhu cầu tăng vọt. Nhiều công nhân rời đi sau khi đại dịch tấn công nhưng không quay trở lại các xưởng đóng tàu, nhà máy, công trường,... hậu đại dịch, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất và các dự án bị đình trệ. Ngay cả các nhà hàng nổi tiếng được gắn sao Michelin hay ngân hàng ở Phố Wall cũng không thể thuê đủ người. 

Tại Hoa Kỳ, các nhà lập pháp Đảng Cộng hòa đã đổ lỗi cho việc tăng cường trợ cấp thất nghiệp là nguyên nhân của vấn đề, trong khi các nhà kinh tế đề xuất một giải pháp đơn giản: trả lương cao hơn. Tại Vương quốc Anh, các nhóm vận động hành lang đang thúc giục chính phủ sửa đổi các quy tắc nhập cư hậu Brexit để người từ các nước châu Âu có thể lấp đầy chỗ trống. Các nhà lãnh đạo tại Singapore và Úc nới lỏng các hạn chế đi lại để lao động nhập cư có thể quay trở lại. Đại dịch vi-rút Corona gây ra một cú sốc chưa từng có cho nền kinh tế toàn cầu khiến hàng chục triệu người mất việc và thị trường việc làm sẽ không bao giờ có thể trở lại như cũ khi công nhân bị mắc kẹt, những người nghỉ hưu sớm lo ngại về an toàn sức khỏe.

Bên cạnh đó, nền kinh tế trỗi dậy từ cuộc khủng hoảng cũng có điểm khác biệt so với nền kinh tế trước đó. Nhu cầu tiêu dùng tập trung tại một số ngành chính và không còn đồng đều. Chính vì vậy, người lao động đã rời bỏ những công việc có mức độ nguy hiểm cao nhưng nhu cầu kém và tìm kiếm loại hình ít tiếp xúc như bán hàng online. Hoa Kỳ đã ghi nhận con số kỷ lục 4 triệu người bỏ việc trong tháng 4, một cuộc khảo sát gần đây với hơn 16,200 nhân viên trên toàn cầu cho thấy hơn một nửa số này sẽ cân nhắc từ chức sau đại dịch nếu công việc không linh hoạt về thời gian và địa điểm. Erica Groshen, cựu cán bộ tại Cục Thống kê Lao động Hoa Kỳ cho hay: “Đây là thời kỳ thay đổi. Hiện không đến mức thiếu hụt lao động nhưng có thể nhận thấy cơ cấu nền kinh tế đang chuyển biến”.

Những thách thức lớn

Mối quan tâm hàng đầu của doanh nghiệp hiện nay là cần có công nhân. Tại Vương quốc Anh, số lượng quảng cáo tuyển dụng tăng đột biến 45% trong khoảng thời gian từ cuối tháng 3 đến giữa tháng 6. Nhóm nghiên cứu IHS Markit báo cáo rằng các công ty trên khắp Liên minh Châu Âu đang thiếu hụt nhân lực khi hoạt động kinh doanh đang phát triển với tốc độ nhanh nhất trong 15 năm.

Vấn đề đặc biệt nghiêm trọng đối với ngành khách sạn. Jack Kennedy, nhà kinh tế học chỉ ra hàng loạt nhà hàng Darden, chuỗi Olive Garden, Chipotle và McDonald's tăng lương nỗ lực thu hút nhân viên mới. Chuỗi nhà hàng Caravan ở London trích hoa hồng cho những ai giới thiệu người đến làm. Song song với đó, Vương quốc Anh cũng cần thêm hàng chục nghìn tài xế xe tải, lượng lớn nhân viên tại các nhà máy chế biến thịt và lao động trên các công trường.

Công nhân đang ở đâu?

Có nhiều lý do khiến các doanh nghiệp không thể huy động đủ lao động trong đó tốc độ nới lỏng hạn chế không đồng đều buộc nhân công di chuyển đến nơi ở mới. Sandra Warden, giám đốc điều hành tại Dehoga, đại diện cho lĩnh vực khách sạn của Đức, cho biết ngành này đã mất nhân công vào tay Áo hoặc Thụy Sĩ, nơi các nhà hàng được phép mở cửa trở lại sớm hơn.

Theo Nilim Baruah, một chuyên gia di cư tập trung vào Đông Nam Á tại Tổ chức Lao động Quốc tế, những giới hạn khắt khe đối với việc di chuyển quốc tế cũng đang làm tổn thương những quốc gia như Singapore, nơi lao động nhập cư chiếm khoảng 38%. Tháng trước, Bộ Nhân lực Singapore thừa nhận rằng chính quyền thành phố "không thể thay thế thỏa đáng những người đã rời Singapore" vì các biện pháp kiểm soát biên giới nhằm ngăn chặn sự lây lan của Covid-19 khiến nhập cảnh từ Nam Á đã hoàn toàn bị tạm dừng vào tháng năm. Sembcorp Marine, một công ty có trụ sở tại Singapore vận hành các nhà máy đóng tàu, cho hay họ đang xem xét các chiến lược tuyển dụng mới và việc kiểm soát biên giới chặt chẽ hơn đã "ảnh hưởng đến hoàn thành theo đúng lịch" của một số dự án. 

Các doanh nghiệp Úc cũng phàn nàn về tình trạng thiếu hàng, một phần là do các biện pháp kiểm soát biên giới khó khăn. Cục Thống kê Australia tuần trước cho biết 27% doanh nghiệp Australia “đang gặp khó khăn trong việc tìm kiếm nhân viên phù hợp”. Theo khảo sát, 74% cho rằng nguyên nhân bởi thiếu người nộp đơn, trong khi 32% đổ lỗi cho lệnh đóng cửa biên giới. Tuy nhiên, một số căng thẳng có thể chỉ mang tính chất tạm thời. Người lao động nhập cư có xu hướng quay trở lại khi tỷ lệ tiêm chủng tăng lên và các hạn chế được xóa bỏ.

Thay đổi đang diễn ra

Một điều chắc chắn là đại dịch đã thay đổi cấu trúc thị trường lao động khi nhân lực có khả năng xem xét loại hình công việc phù hợp và những điều kiện kèm theo. Số đông nhân viên ngành khách sạn ở Đức đã chuyển sang làm việc tại các trung tâm giao hàng bùng nổ nhờ mua sắm trực tuyến. Một cuộc khảo sát hồi tháng 1 với hơn 31.000 nhân viên toàn cầu do Microsoft ủy quyền cho thấy hơn 40% đang cân nhắc rời bỏ vị trí cũ và bắt đầu kinh doanh riêng. Tại Hoa Kỳ, tính đến tháng năm đã có 2,5 triệu đơn đăng ký kinh doanh mới.

Ngay cả trước khi đại dịch xảy ra, các nhà kinh tế và hoạch định chính sách lo ngại về sự thay đổi nhân khẩu học trong những thập kỷ tới, lưu ý rằng sẽ không có đủ lao động trẻ để thay thế dân số già về hưu. Tháng trước, Trung Quốc cho biết sẽ cho phép các cặp vợ chồng có tối đa 3 con như một nỗ lực nhằm giải quyết tỷ lệ sinh giảm ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng của nước này. Trong một báo cáo đầu tháng này, Trung tâm Phát triển Toàn cầu cho biết sẽ có ít hơn 95 triệu người trong độ tuổi lao động ở châu Âu vào năm 2050 so với năm 2015. Thay vào đó, khu vực này nên tập trung vào việc thúc đẩy nhập cư từ châu Phi.

Chìa khóa để phục hồi

Tốc độ quay trở lại làm việc và chọn lựa vị trí của lực lượng lao động sẽ quyết định quá trình phục hồi trên diện rộng. Tình trạng thiếu hụt nhân viên kéo theo chính sách tăng lương mạnh mẽ vào năm 2020. Tổ chức Nhân đạo về Kinh tế Di cư, một nhóm vận động ở Singapore, cho biết rằng lao động nhập cư tại đây thường không được trả lương cao và phải làm việc 14 đến 16 giờ mỗi ngày. Tuy nhiên, ở các quốc gia như Hoa Kỳ, nhu cầu về người lao động đang khiến tình thế thay đổi cho phép hai bên chủ thuê và người lao động thương lượng để đạt được mức lương, phúc lợi và điều kiện tốt hơn.

Joe Doiron, giám đốc phát triển lực lượng lao động tại Văn phòng Cơ hội Lực lượng Lao động của New Hampshire cho biết: “Đó là thị trường của những người tìm việc. Các công ty đang cố gắng cung cấp tiền thưởng, tiền hoa hồng hay giờ làm việc linh hoạt”. Nhưng tăng trưởng tiền lương cũng là một thành phần chính gây nên lạm phát, vốn đang được các ngân hàng trung ương trên thế giới theo dõi chặt chẽ. Nếu giá cả tăng quá nhanh, các nhà hoạch định chính sách sẽ cảm thấy buộc phải rút lại hỗ trợ trong thời kỳ khủng hoảng sớm hơn dự kiến. Paul Dales, nhà kinh tế trưởng của Vương quốc Anh tại Capital Economics phân tích: “Nếu tình trạng thiếu lao động này kéo dài trong một thời gian dài hoặc trở nên phổ biến trên toàn nền kinh tế, tiền lương tăng lên đông nghĩa với lạm phát tăng cao”.

TL