Chậm đối phó với thuế tối thiểu toàn cầu, khó thu hút doanh nghiệp “đại bàng”, công nghệ cao

Ngày 3/7, báo chí nước ta đăng tin Indonesia đã khánh thành nhà máy sản xuất pin xe điện đầu tiên ở Đông Nam Á, với vốn đầu tư ban đầu 1,2 tỷ USD (giai đoạn đầu và trong tương lai có thể đầu tư lên đến nhiều tỷ USD). Nhà máy thuộc Công ty Pt HLI Green Power, liên doanh giữa ập đoàn Indonesia Battery Corporation, Tập đoàn Hyundai và Công ty sản xuất pin LG Energy Solution của Hàn Quốc, đặt tại thành phố Karawang, tỉnh Tây Java. Đây là dự án lẽ ra được đầu tư tại Việt Nam nhưng vì nhiều lý do, đã dịch chuyển đến Indonessia.

Từ “hiện tượng” này, buộc chúng ta phải suy nghĩ về việc thu hút vốn FDI vào nước ta trong giai đoạn mới với nhiều yếu tố cạnh tranh khốc liệt.

Thuế tối thiểu toàn cầu triệt tiêu những ưu đãi đầu tư của Việt Nam

Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH-ĐT) vừa có báo cáo gửi Chính phủ đánh giá tác động của dự thảo Nghị định của Chính phủ về thành lập, quản lý và sử dụng Quỹ Hỗ trợ đầu tư.

Theo báo cáo, Bộ KH-ĐT cho rằng, chính sách ưu đãi đầu tư của Việt Nam cơ bản bám sát tình hình phát triển kinh tế xã hội của đất nước, được hoàn thiện liên tục trong suốt hơn 30 năm qua. Tuy nhiên chính sách ưu đãi đó chưa tương thích với bối cảnh, tình hình mới; chưa phù hợp trong bối cảnh quốc tế có nhiều thay đổi, nhất là khi chính sách thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng.

Trước khi loại thuế này có hiệu lực, chính sách ưu đãi đầu tư của Việt Nam chỉ áp dụng bằng các hình thức dựa trên việc miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), ưu đãi về tiền thuê đất, nhưng hầu như chưa có ưu đãi dựa trên chi phí.

Theo đó, đối với thuế TNDN, nhà đầu tư sẽ được áp dụng mức thuế suất ưu đãi bao gồm: 17%, 15%, 10%, 9%, 7% và 5% tùy thuộc đối tượng; được áp dụng ưu đãi miễn, giảm thuế TNDN với các mức: miễn thuế tối đa không quá 2 năm và giảm 50% số thuế phải nộp tối đa không quá 4 năm tiếp theo; miễn thuế không quá 4 năm và giảm 50% không quá 9 năm tiếp theo; miễn thuế không quá 6 năm và giảm 50% không quá 13 năm tiếp theo. Về nghĩa vụ tài chính về đất đai, nhà đầu tư được ưu đãi miễn, giảm tiền thuê đất với các mức 3 năm, 7 năm, 11 năm, 15 năm hoặc toàn bộ thời gian thuê; được miễn, giảm tiền sử dụng đất trong một số trường hợp.

Mức ưu đãi đó được áp dụng từ trước đến nay, lúc thuế tối thiểu toàn cầu chưa được áp dụng. Thuế ưu đãi này đang giảm dần tính cạnh tranh trong việc thu hút đầu tư, cũng như chưa thực sự khuyến khích các hoạt động đầu tư lâu dài.

Bộ KH-ĐT nhận thấy, pháp luật về ngân sách của Việt Nam chưa có quy định về chi ngân sách cho các hình thức hỗ trợ đầu tư đã quy định tại Luật Đầu tư, dẫn đến chính sách trên chưa áp dụng được trên thực tế.

Chính vì vậy, thời thời gian vừa qua có nhiều tập đoàn lớn đến khảo sát, nghiên cứu đầu tư tại Việt Nam, nhưng do pháp luật chưa quy định cụ thể về hỗ trợ đầu tư từ ngân sách Nhà nước nên họ lại dịch chuyển dự án sang các nước khác đầu tư.

Bộ KH-ĐT dẫn chứng các trường hợp sau đây: LG Chemical đề xuất dự án sản xuất pin, cùng với đề nghị Việt Nam hỗ trợ 30% chi phí sản xuất (bằng tiền mặt), sau đó chuyển sang Indonesia (đã xây dựng xong và đi vào hoạt động từ đầu tháng 7/2024); Intel đề xuất dự án sản xuất chip vốn đầu tư 3,3 tỷ USD, đề xuất Việt Nam hỗ trợ 15% tiền mặt, sau đó chuyển sang Ba Lan; Tập đoàn bán dẫn AT&S của Áo đã đến khảo sát, dự kiến đầu tư, nhưng Việt Nam không đáp ứng được về hỗ trợ theo chi phí và lao động công nghệ cao có sẵn, nên họ đã chuyển sang Malaysia.

Cùng với đó, Bộ KH-ĐT lưu ý, việc mở rộng đầu tư của một số dự án công nghệ cao có quy mô lớn cũng đang có dấu hiệu chững lại để chờ phản ứng chính sách của Việt Nam.

Bộ KH-ĐT cũng cho biết, thời gian qua, một số tập đoàn lớn đã trao đổi chính thức về việc tạm dừng kế hoạch đầu tư mới, hoặc kế hoạch mở rộng đầu tư tại Việt Nam, nếu Chính phủ không có chính sách hỗ trợ đầu tư phù hợp khi áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu.

Trong báo cáo này, Bộ KH-ĐT khẳng định cần có giải pháp cấp bách để đối phó với ảnh hưởng của thuế tối thiểu toàn cầu, ngăn chặn làn sóng dịch chuyển đầu tư ra khỏi Việt Nam.

Chính vì vậy, theo dự thảo mới nhất của Bộ KH-ĐT, Quỹ hỗ trợ đầu tư sẽ có nguồn thu là ngân sách Nhà nước cấp từ nguồn thu thuế TNDN bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu và các nguồn ngân sách Nhà nước khác; nguồn đóng góp, viện trợ, tài trợ từ tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước; lãi từ tài khoản tiền gửi (nếu có); tồn dư quỹ hàng năm; và các nguồn khác.

Quỹ này sẽ hỗ trợ chi phí cho các DN công nghệ cao, DN có dự án đầu tư sản xuất sản phẩm công nghệ cao, DN có dự án ứng công nghệ cao, DN có dự án đầu tư trung tâm nghiên cứu và phát triển.

Các hỗ trợ chi phí bao gồm chi phí đào tạo phát triển nguồn nhân lực, chi phí nghiên cứu và phát triển, chi phí đầu tư tài sản cố định, chi phí sản xuất sản phẩm công nghệ cao và chi phí đầu tư hệ thống công trình hạ tầng xã hội.

Chậm đưa Quỹ hỗ trợ đầu tư vào hoạt động, giảm tính hấp dẫn đầu tư vào Việt Nam

Thuế tối thiểu toàn cầu đang là khâu vướng trong chính sách ưu đãi đầu tư ở nước ta. Các công ty đa quốc gia đang theo dõi kế hoạch thành lập Quỹ ưu đãi đầu tư của Việt Nam sau khi Quốc hội đã thông thuế này, có hiệu lực từ 01/1/2024.

Mức thuế tối thiểu toàn cầu do Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đề xuất là 15%, thực tế là nâng mức thuế mà các công ty phải nộp.

Thuế tối thiểu toàn cầu là thỏa thuận của các quốc gia thuộc G7 đạt được vào tháng 6/2021 để chống lại các tập đoàn đa quốc gia chuyển lợi nhuận sang nước có thuế suất thấp để tránh thuế.

Theo đó, thuế suất sẽ áp dụng là 15% với các DN đa quốc gia có tổng doanh thu hợp nhất từ 750 triệu euro (khoảng 21.000 tỷ đồng) trở lên trong 2 năm của 4 năm gần nhất.

Thuế tối thiểu toàn cầu được Việt Nam áp dụng bắt đầu từ 01/1/2024, khiến các nhà đầu tư lo ngại bởi ưu đãi thuế dành cho họ trước đây trung bình khoảng 15% không còn tác dụng.

Qua nguồn thuế bổ sung này, Việt Nam ước tính sẽ thu thêm được 14.600 tỷ đồng tiền thuế hằng năm từ 122 DN nước ngoài.

Trong bối cảnh thế giới thay đổi nhanh chóng, xuất hiện nhiều xu hướng đầu tư mới, cạnh tranh thu hút đầu tư diễn ra quyết liệt, chính sách ưu đãi đầu tư của Việt Nam đang chưa đảm bảo tính cạnh tranh trong thu hút dự án trọng điểm vào lĩnh vực công nghệ cao; chưa đa dạng, bắt kịp với các chính sách tiên tiến, thông lệ quốc tế; chưa phù hợp với yêu cầu trong bối cảnh quốc tế có nhiều thay đổi, thiếu tính thực tiễn...

Do vậy việc chậm đưa Quỹ hỗ trợ đầu tư vào hoạt động, làm giảm tính hấp dẫn môi trường đầu tư tại Việt Nam, trong đó có các nhà đầu tư "đại bàng" đang đầu tư trong lĩnh vực công nghệ cao.

6 tháng đầu năm 2024, vốn đầu tư của DN FDI đạt gần 15,2 tỷ USD

Theo báo cáo của Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ KH-ĐT, tính đến 20/6/2024, tổng vốn đăng ký cấp mới, điều chỉnh và góp vốn mua cổ phần, mua phần vốn góp (GVMCP) của doanh nghiệp FDI đạt gần 15,2 tỷ USD, tăng 13,1% so với cùng kỳ năm 2023. Vốn thực hiện của dự án đầu tư nước ngoài ước đạt khoảng 10,84 tỷ USD, tăng 8,2% so với cùng kỳ năm 2023.

Trong đó, 1.538 dự án mới được cấp Giấy chứng nhận Đăng ký đầu tư (tăng 18,9% so với cùng kỳ), tổng vốn đăng ký đạt gần 9,54 tỷ USD (tăng 46,9% so với cùng kỳ). Bên cạnh đó, số dự án đăng ký điều chỉnh vốn đầu tư trong 6 tháng đầu năm là 592 lượt dự án (giảm 6,3% so với cùng kỳ), tổng vốn đăng ký tăng thêm đạt hơn 3,95 tỷ USD (tăng 35% so với cùng kỳ). Ngoài ra, có 1.420 giao dịch GVMCP của nhà đầu tư nước ngoài (giảm 10,9% so với cùng kỳ), tổng giá trị vốn góp đạt gần 1,7 tỷ USD (giảm 57,7% so với cùng kỳ).

Báo cáo cho biết, đã có 84 quốc gia và vùng lãnh thổ có đầu tư tại Việt Nam trong 06 tháng đầu năm 2024. Trong đó, Singapore dẫn đầu với tổng vốn đầu tư gần 5,58 tỷ USD, chiếm gần 36,7% tổng vốn đầu tư, tăng 86% so với cùng kỳ 20231. Nhật Bản đứng thứ hai với hơn 1,731 tỷ USD, chiếm 11,4% tổng vốn đầu tư, giảm 21,6% so với cùng kỳ. Với tổng vốn FDI đăng ký đạt hơn 1,730 tỷ USD, Hồng Kông (Trung Quốc) là đối tác lớn thứ 3 đã đầu tư vào Việt Nam trong nửa đầu năm 2024. Tiếp theo là Hàn Quốc, Trung Quốc và Đài Loan (Trung Quốc), với tổng vốn FDI đăng ký trong 6 tháng đầu năm lần lượt là 1,4 tỷ USD, 1,2 tỷ USD và 1,05 tỷ USD.

Xét về số lượng dự án, Trung Quốc là đối tác dẫn đầu về số dự án đầu tư mới (chiếm 29,1%); Hàn Quốc dẫn đầu về số lượt điều chỉnh vốn (chiếm 24,8%) và GVMCP (chiếm 26,4%).

Tính lũy kế đến ngày 20/6/2024, cả nước có 40.544 dự án đầu tư nước ngoài còn hiệu lực với tổng vốn đăng ký 484,77 tỷ USD. Vốn thực hiện lũy kế của các dự án đầu tư nước ngoài ước đạt khoảng 308 tỷ USD, bằng 63,5% tổng vốn đầu tư đăng ký còn hiệu lực. Hiện có 146 quốc gia, vùng lãnh thổ có dự án đầu tư còn hiệu lực tại Việt Nam. Trong đó, đứng đầu là Hàn Quốc với tổng vốn đăng ký hơn gần 87,5 tỷ USD (chiếm 18% tổng vốn đầu tư). Singapore đứng thứ hai với gần 80,2 tỷ USD (chiếm 16,5% tổng vốn đầu tư). Tiếp theo lần lượt là Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc), Hồng Kông (Trung Quốc).

Vĩnh Hy