Start-up: Linh hoạt vay vốn hay ưu đãi thuê đất?

Đội ngũ Alternō trước mô hình pin cát cải tiến của nhóm, một bước đột phá trong việc lưu trữ năng lượng bền vững. Ảnh minh họa, nguồn ảnh VGP.

Việt Nam đang cho thấy quyết tâm rõ rệt trong việc tạo nền móng chính sách thuận lợi cho cộng đồng khởi nghiệp. Điều này được thể hiện đậm nét trong định hướng của Nghị quyết số 68 về phát triển kinh tế tư nhân, khi Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng các chính sách đặc thù, phù hợp với tính chất riêng biệt của khu vực start-up – vốn luôn có tốc độ phát triển nhanh, nhưng cũng đầy rủi ro.

Không giống như các doanh nghiệp truyền thống, các công ty khởi nghiệp sáng tạo thường khởi đầu với mô hình kinh doanh mới mẻ, chưa kiểm chứng, thiếu tài sản đảm bảo và cần một môi trường thử nghiệm linh hoạt trước khi vươn ra thị trường lớn. Vì vậy, việc họ "lọt thỏm" giữa các gói hỗ trợ chung, vốn thiết kế cho khu vực doanh nghiệp đã đi vào hoạt động ổn định, là điều hoàn toàn dễ hiểu nhưng lại đầy bất cập. Để khắc phục điều này, một loạt chính sách mới đã được đề xuất, hướng đến việc tháo gỡ những điểm nghẽn lớn nhất mà cộng đồng start-up đang đối mặt: tiếp cận vốn, mặt bằng sản xuất và hành lang pháp lý thử nghiệm.

Một trong những bước tiến nổi bật là đề xuất xây dựng gói tín dụng ưu đãi dành riêng cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, triển khai thông qua quỹ bảo lãnh tín dụng nhà nước. Điều đặc biệt ở đây là tư duy thay đổi trong thiết kế gói hỗ trợ – không còn dựa vào tài sản thế chấp, vốn là điều gần như bất khả thi đối với phần lớn start-up giai đoạn đầu, mà thay vào đó là việc áp dụng các tiêu chí đánh giá linh hoạt hơn, như tiềm năng tăng trưởng, uy tín sáng lập viên, hoặc lịch sử gọi vốn thành công. Đây là bước chuyển quan trọng, phản ánh sự hiểu biết sâu sắc hơn về bản chất của khởi nghiệp sáng tạo từ phía nhà hoạch định chính sách.

Tuy nhiên, nguồn vốn chỉ là một phần của câu chuyện. Với nhiều start-up, đặc biệt là nhóm phát triển công nghệ vật lý, thiết bị phần cứng, robot hay công nghệ vật liệu, thách thức lớn hơn nằm ở mặt bằng thử nghiệm sản xuất và hạ tầng nghiên cứu – điều mà các không gian làm việc thông thường hoặc coworking space khó có thể đáp ứng. Chính vì vậy, đề xuất dành 5-10% quỹ đất tại các khu công nghiệp công nghệ cao cho doanh nghiệp start-up thuê với giá ưu đãi được xem là một bước đi mang tính thực tiễn cao. Không chỉ hỗ trợ về không gian, chính sách này còn tạo điều kiện để các công ty công nghệ tiếp cận hệ sinh thái R&D chuyên sâu – bao gồm phòng lab, thiết bị dùng chung và dịch vụ tư vấn công nghệ.

Song song đó, mô hình sandbox pháp lý – cho phép doanh nghiệp thử nghiệm sản phẩm, mô hình kinh doanh mới trong phạm vi pháp lý được bảo vệ – cũng đang được mở rộng toàn quốc. Đây là công cụ không thể thiếu để thúc đẩy các start-up công nghệ cao phát triển nhanh và an toàn. Sandbox mang lại cho các doanh nghiệp không gian sáng tạo linh hoạt nhưng vẫn giữ được mức độ giám sát cần thiết từ phía quản lý nhà nước, giảm thiểu rủi ro hệ thống trong quá trình thử nghiệm các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, fintech hay công nghệ nông nghiệp số.

Dù vậy, không thể phủ nhận rằng sự đa dạng cực lớn về ngành nghề, mô hình hoạt động và giai đoạn phát triển của hơn 4.000 start-up hiện nay tại Việt Nam cũng đặt ra yêu cầu rất cao trong khâu triển khai chính sách. Không phải start-up nào cũng cần không gian sản xuất hay môi trường sandbox – và chính điều đó đòi hỏi sự linh hoạt, phân nhóm rõ ràng và đo ni đóng giày trong thiết kế cơ chế. Ví dụ, nhóm start-up hoạt động thuần số như fintech, SaaS hay thương mại điện tử không nhất thiết phải thuê mặt bằng trong khu công nghệ cao, nhưng lại rất cần môi trường thử nghiệm chính sách, kết nối với thị trường và nhà đầu tư chiến lược. Trong khi đó, các doanh nghiệp sản xuất công nghệ vật lý thì cần không gian lắp ráp, thử nghiệm, kiểm định chất lượng – những yêu cầu rất cụ thể mà không thể gói gọn trong một loại hỗ trợ chung.

Thực tế triển khai các mô hình hỗ trợ như vậy đã cho thấy, chỉ khi chính sách bám sát nhu cầu thực tế và đặc thù ngành, hiệu quả mới có thể phát huy tối đa. Ông Lê Nhật Quang – Giám đốc Trung tâm Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo ĐHQG-HCM – chia sẻ rằng các start-up trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao lại cần được bố trí mặt bằng tại các vùng vệ tinh, gắn với khu vực nguyên liệu, trung tâm logistics hoặc cơ sở nghiên cứu nông nghiệp – thay vì tập trung quá nhiều vào các khu công nghệ cao tại đô thị.

Một tín hiệu tích cực khác là các đề xuất mới không chỉ dừng lại ở hạ tầng hay tín dụng, mà còn đề cập đến việc tích hợp các dịch vụ hỗ trợ giá trị gia tăng như thiết bị dùng chung, hỗ trợ R&D, tư vấn công nghệ, đào tạo nhân lực… Đây là hướng tiếp cận toàn diện và phù hợp với xu thế thế giới, khi nhà nước không chỉ đóng vai trò “rót vốn”, mà còn là người tạo nền tảng, kết nối và đảm bảo chất lượng cho sự phát triển bền vững của hệ sinh thái khởi nghiệp.

Việc các chính sách này xuất hiện trong một nghị quyết "trụ cột" như Nghị quyết 68 cũng mang một ý nghĩa biểu tượng quan trọng. Nó đánh dấu bước chuyển mình về tư duy phát triển kinh tế – khi khởi nghiệp không còn là phong trào mang tính tự phát, mà trở thành một cấu phần chiến lược trong tầm nhìn quốc gia về chuyển đổi mô hình tăng trưởng, tạo việc làm chất lượng cao và đưa Việt Nam tiệm cận với nền kinh tế sáng tạo toàn cầu.

Tuy nhiên, để biến kỳ vọng thành hiện thực, bài toán lớn nhất vẫn nằm ở khâu thực thi. Cần một cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp để đảm bảo chính sách không bị rơi vào tình trạng “trên nóng dưới lạnh”. Quan trọng hơn, chính sách cần được cập nhật liên tục, thử nghiệm linh hoạt và phản hồi nhanh với biến động của thị trường – một đặc điểm sống còn trong thế giới start-up.

Khởi nghiệp chưa bao giờ là con đường dễ đi, nhưng nếu được đồng hành bởi một hệ sinh thái chính sách thấu hiểu, linh hoạt và kịp thời, các start-up Việt hoàn toàn có thể vươn xa, đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế, và từng bước khẳng định vị thế trên bản đồ đổi mới sáng tạo khu vực.