Báo chí Cách mạng Việt Nam: “Mạch nguồn tri thức - Kết nối niềm tin”

Nhắc lại lời của Tổng Bí thư Tô Lâm: “Kỷ nguyên mới cũng đặt ra yêu cầu nhiệm vụ mới, cao hơn đối với báo chí cách mạng, đòi hỏi báo chí cũng phải phát triển tương xứng, vươn mình cùng dân tộc, xứng tầm với nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại”, Bộ trưởng chia sẻ tầm nhìn và giải pháp để báo chí Việt Nam phát triển vững mạnh trong kỷ nguyên số.

Ngòi bút tiên phong qua mọi chặng đường lịch sử

Phóng viên: Báo chí Việt Nam đã trải qua hành trình 100 năm. Vậy Bộ trưởng đánh giá thế nào về vai trò, vị trí và những đóng góp nổi bật của báo chí nước nhà trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc?

- Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng: Trước hết phải khẳng định trong hành trình suốt một thế kỷ qua, Đảng, Nhà nước luôn quan tâm đặc biệt tới lĩnh vực báo chí. Tại Hội thảo khoa học quốc gia “100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam đồng hành cùng sự nghiệp vẻ vang của Đảng và dân tộc”, lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các nhà báo lão thành, các nhà khoa học... đã đánh giá cao những đóng góp to lớn của báo chí cách mạng nước nhà trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, kiến thiết, phát triển đất nước.

Ngay từ buổi đầu thành lập, dưới sự lãnh đạo của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, những tờ báo như: Thanh Niên, Tranh Đấu, Độc Lập, Cứu Quốc... đã triển khai nhiều hoạt động tuyên truyền, giáo dục và trực tiếp tổ chức vận động cách mạng, góp phần rất quan trọng truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam, đặt nền móng cho việc xây dựng nền tảng tư tưởng chính trị, lý luận và hành động cách mạng của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta.

Trong thời kỳ đổi mới, báo chí luôn là đội quân tiên phong định hướng, mở đường cho những kiến tạo và đột phá về cải cách thể chế, khởi thông nguồn lực, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Không chỉ là tiếng nói chính trị, tư tưởng của Đảng, báo chí từng bước trở thành một phần quan trọng của các ngành công nghiệp văn hóa, phát triển ngày càng lành mạnh, chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại.

Trong chặng đường vẻ vang 100 năm của báo chí cách mạng Việt Nam, chúng ta cũng không thể quên sự hy sinh của những nhà báo đã ngã xuống vì độc lập, tự do của dân tộc. Chúng ta trân trọng và biết ơn những công lao đó như một phần không thể nào quên của lịch sử báo chí nước nhà.

Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam - dấu mốc đặc biệt quan trọng của một hành trình đồng hành cùng dân tộc, tôi xin gửi đến những người làm báo cả nước nhưng lời chúc mừng tốt đẹp nhất. Tôi đặc biệt trân trọng những cây bút đang lặng thầm dấn thân giữa đời sống văn hóa, thể thao và du lịch - nơi mỗi câu chuyện không chỉ phản ánh thực tại, mà còn nâng niu hồn cốt dân tộc, tỏa sáng trí tuệ và nhân cách mỗi con người Việt Nam. Người làm báo trong lĩnh vực văn hóa, thể thao và du lịch không chỉ là đưa tin, không chỉ là hành trình kiếm tìm vẻ đẹp, đánh thức những mạch nguồn văn hóa, mà còn lặng lẽ chạm tới giá trị vô hình nhưng bất biến. Mỗi bước chân, mỗi trạm dừng nghỉ của nhà báo sẽ là những câu chuyện đẹp, những hồi ký, những phát hiện, những suy ngẫm, những phản biện chính sách, và cũng có thể là một khúc nhạc quê hương, một không gian di sản, lễ hội hay trong tiếng hò reo của một trận đấu thể thao, ánh mắt xúc động của du khách khi được thưởng thức những không gian văn hóa, nghệ thuật dân gian, ẩm thực đậm đà bản sắc Việt Nam… - những lát cắt tinh tế để góp phần nâng niu, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. (Bộ trưởng NGUYỄN VĂN HÙNG)

Với vai trò quản lý nhà nước về báo chí, Bộ trưởng có thể đánh giá khái quát về những thành quả của công tác quản lý nhà nước về báo chí trong thời gian qua và những thách thức, khó khăn ở phía trước mà nền báo chí đang phải đối diện?

- Trước hết phải khẳng định rằng, kể từ khi Luật Báo chí được Quốc hội ban hành năm 2016 đã tạo nên bước ngoặt quan trọng trong việc thể chế hóa quyền tự do báo chí đi đôi với quản lý nhà nước. Các nội dung mới như quyền và nghĩa vụ của cơ quan báo chí, nhà báo; cơ chế cấp phép, thu hồi, thanh tra chuyên ngành, quy hoạch báo chí…được quy định rõ ràng, tạo nền tảng pháp lý vững chắc để quản lý, kiến tạo phát triển báo chí. Từ đó đến nay, Chính phủ, các Bộ đã ban hành hơn 31 văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn, điều chỉnh hoạt động báo chí, bảo đảm giữ được định hướng chính trị, huy động nguồn lực và nâng cao chất lượng sản phẩm báo chí.

Trong quá trình phát triển, báo chí hiện nay đang đối mặt với những thách thức rất lớn, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập toàn cầu. Sự bùng nổ của không gian mạng và truyền thông số khiến việc kiểm soát, định hướng thông tin trở nên phức tạp. Tin giả, thông tin xuyên tạc, kích động lan truyền nhanh chóng trong khi báo chí chính thống bị mất thị phần và ưu thế dẫn dắt…

Kỹ năng, đạo đức nghề nghiệp của một bộ phận người làm báo chưa theo kịp với sự phát triển công nghệ số và chuẩn mực của xã hội, từ đó đặt ra yêu cầu nghiêm túc về chuẩn đạo đức và trách nhiệm xã hội của người làm báo. Việc thiếu cơ chế xác thực và nhãn hiệu số cho báo chí chính thống khiến công chúng dễ bị hiểu lầm giữa nguồn chính thống và tin giả, làm suy giảm vai trò định hướng của báo chí cách mạng. Những vấn đề cần phải được nhìn nhận, đánh giá một cách toàn diện, thấu đáo để chúng ta cùng tìm ra những hướng đi mới cho sự phát triển của nền báo chí nước nhà.

Ba trụ cột phát triển báo chí hiện đại: Thể chế - Hạ tầng - Nhân lực

Một trong những thách thức lớn nhất mà Bộ trưởng vừa nhấn mạnh là sự phát triển chưa từng có trong lịch sử nhân loại của công nghệ số, truyền thống số và trí tuệ nhân tạo (AI), sẽ tác động rất lớn tới báo chí, nhưng cũng mở ra những cơ hội, tiềm năng to lớn phía trước, vậy Bộ trưởng có thể phân tích rõ hơn về nhận định này?

- Kỷ nguyên số vừa đặt ra những thách thức lớn, vừa mở ra nhiều cơ hội mới cho báo chí Việt Nam. Về thách thức, trước hết phải kể đến sự chuyển dịch độc giả từ phương tiện truyền thống sang nền tảng số. Điều đó đòi hỏi tư duy làm báo phải thay đổi, chuyển từ sản xuất theo quy trình cũ sang quy trình số hóa, đa phương tiện. Các nhà báo ở thời đại hiện nay không chỉ viết báo giấy đơn thuần, mà còn phải làm báo điện tử, sản xuất video, livestream, podcast… để thu hút độc giả, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Ở khía cạnh tích cực, công nghệ số cũng mang lại cơ hội to lớn, người làm báo có thể tận dụng kỹ thuật số để làm báo đa phương tiện, đồ họa thông tin, video phóng sự sắc nét; thậm chí độc giả có thể tương tác trực tiếp, cung cấp thông tin hay dữ liệu cho phóng viên... Đây là động lực để chúng ta mở rộng cơ hội tương tác, kể chuyện đa chiều và tăng tính cộng đồng cho báo chí. Hơn nữa, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn (Big Data) đang mở ra tiềm năng lớn cho báo chí: Từ tự động hóa quy trình biên tập, cá nhân hóa nội dung cho độc giả, đến khả năng phân tích xu thế dư luận. Bộ VHTTDL cũng khuyến khích các cơ quan báo chí đầu tư nghiên cứu ứng dụng công nghệ hiện đại (ví dụ AI tổng hợp tin tức, tương tác chatbot, thực tế ảo cho báo điện tử). Nếu khai thác tốt, công nghệ sẽ giúp báo chí đột phá về hình thức lẫn nội dung mà không đánh mất bản sắc.

Nhìn lại chặng đường phát triển đất nước trong thời gian qua, kể từ Đại hội toàn quốc lần thứ XI, Đảng ta đã xác định ba khâu đột phá trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011-2020 là hoàn thiện thể chế, phát triển nguồn nhân lực và xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ. Vận dụng vào ngành báo chí, ba khâu đột phá chiến lược này vẫn còn nguyên giá trị, có thể xem là kim chỉ nam, là giải pháp giúp báo chí cách mạng Việt Nam phát triển. Trong dự thảo văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV, ba trụ cột này tiếp tục được đề cập và lượng hóa một cách kỹ lưỡng hơn trong bối cảnh đất nước ta đang chuẩn bị bước vào kỷ nguyên vươn mình, phát triển giàu mạnh và thịnh vượng.

Trong bối cảnh đó, việc tiếp tục khẳng định vai trò của báo chí như một cầu nối vững chắc giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân, như dòng chảy tri thức nuôi dưỡng tinh thần dân tộc là yêu cầu cấp thiết và cũng là lời nhắc nhở không ngừng về sứ mệnh thiêng liêng của những người cầm bút hôm nay.

Giữ lửa nghề, góp phần tạo nên dòng chảy bền vững của bản sắc Việt Nam

Bộ trưởng vừa nhắc đến ba khâu đột phá để báo chí cách mạng Việt Nam phát triển trong kỷ nguyên mới. Vậy Bộ trưởng có thể chia sẻ kỹ hơn về những giải pháp này?

- Báo chí cách mạng Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển đặc biệt, nơi cơ hội đi liền với thách thức. Sau gần 40 năm đổi mới, cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế của đất nước được nâng lên. Cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy, hệ thống chính trị hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả; phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; đẩy mạnh hội nhập quốc tế; phát triển kinh tế tư nhân làđòn bẩy then chốt tạo cơ hội mới cho sự phát triển mạnh mẽ đất nước nói chung, trong đó có lĩnh vực truyền thông, báo chí, đòi hỏi chúng ta cần đột phá về tư duy, quyết liệt về hành động, nhất là đổi mới toàn diện phương thức quản lý, quản trị báo chí hiện đại gắn với truyền thông số và kết nối dữ liệu.

Muốn làm được điều đó, vấn đề đầu tiên là thể chế. Thể chế phải thật sự đồng bộ, không có khoảng trống, vừa đảm bảo quản lý nhà nước, nhưng vừa khơi thông, kiến tạo không gian cho báo chí phát triển. Trong sửa đổi Luật báo chí tới đây sẽ tập trung vào một số định hướng lớn sau: (1) Thể chế hóa đầy đủ vai trò lãnh đạo của Đảng đối với báo chí; bảo đảm quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí của công dân theo Hiến pháp năm 2013. Luật sửa đổi phải làm rõ ranh giới giữa quyền tự do báo chí với trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, bảo đảm sự minh bạch nhưng không buông lỏng quản lý. (2) Hoàn thiện các quy định liên quan đến hoạt động báo chí trên không gian mạng. (3) Tăng cường công tác quản lý đối với hoạt động báo chí; Luật sửa đổi hướng tới xây dựng cơ chế giám sát, kiểm tra hiệu quả để ngăn chặn tình trạng “truyền thông đội lốt báo chí” hoặc “báo chí hóa hoạt động truyền thông doanh nghiệp”’; đẩy mạnh hậu kiểm có trọng tâm, kiểm tra dựa trên tiêu chí chất lượng thay vì kiểm soát hình thức. (4) Nâng cao chất lượng người làm báo, lãnh đạo cơ quan báo chí nhằm xây dựng đội ngũ giỏi chuyên môn, có đạo đức nghề nghiệp. (5) Thúc đẩy phát triển kinh tế báo chí tạo hành lang pháp lý thông thoáng để báo chí có không gian tạo nguồn thu hợp pháp đảm bảo phát triển bền vững.

Vấn đề thứ hai, tôi cho rằng phải có tư duy chiến lược, đột phá hơn nữa trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng cho nền báo chí cách mạng Việt Nam theo hướng mở rộng không gian hạ tầng số đồng bộ và lưỡng dụng. Bởi rõ ràng không gian làm việc lưỡng dụng sẽ góp phần tích tụ nguồn tri thức, nền văn hóa vô cùng, vô tận của đất nước và nhân loại. Không gian làm việc của báo chí không còn chỉ là “nơi ngồi viết”, mà phải trở thành tòa soạn hội tụ - nơi dữ liệu, hình ảnh, âm thanh, văn bản, trí tuệ nhân tạo giao hòa thành những dòng thông tin chính xác, hấp dẫn, đáng tin cậy. Đó là nơi vận hành bằng hạ tầng số đồng bộ, kết nối dữ liệu lớn, tích hợp công nghệ AI, tối ưu hóa quy trình từ sản xuất tới xuất bản nội dung đa nền tảng. Hạ tầng báo chí hiện đại cũng phải biết tích hợp tư duy của “không gian lưỡng dụng”, vừa là trung tâm nghiệp vụ, vừa là trạm trung chuyển tri thức đa phương tiện.

Đây là một nội dung mang tính chiến lược. Trong thời gian tới, Bộ sẽ tiếp tục tham mưu với Đảng, Nhà nước để có thể chế phù hợp phát triển báo chí số, nhất là theo tinh thần của Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Nhưng trước hết, sự thay đổi phải bắt đầu từ chính bên trong từng cơ quan báo chí - từ tư duy của lãnh đạo tòa soạn, tới năng lực triển khai của từng người làm báo. Chúng ta cần chủ động tăng cường kết nối trong nước và quốc tế, huy động nguồn lực xã hội hóa, đặc biệt từ khu vực tư nhân - vốn đang được xác định là một động lực quan trọng của nền kinh tế theo Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị - để đầu tư cho báo chí không chỉ bằng tài chính mà bằng cả công nghệ, ý tưởng và nhân lực chất lượng cao.

Chúng tôi mong rằng trong quá trình quy hoạch tổng thể của các Bộ, ngành, địa phương sắp tới, hạ tầng báo chí sẽ không còn là “trụ sở làm việc” theo nghĩa hẹp, mà được nhìn nhận là nơi nuôi dưỡng tri thức và lan tỏa văn hóa. Cần lượng hóa rõ nội dung này vào các nghị quyết đại hội đảng các cấp, để các tòa soạn trong tương lai thực sự trở thành trung tâm kết nối và dẫn dắt dư luận xã hội. Hạ tầng ấy phải có khả năng liên thông giữa các cơ quan báo chí, đồng bộ với cơ sở dữ liệu quốc gia, gắn liền với các trung tâm số cấp vùng, góp phần nâng cao năng lực dự báo, truyền thông chính sách và xây dựng niềm tin trong nhân dân.

Song song với hạ tầng và thể chế, yếu tố con người - đội ngũ những người làm báo - vẫn là trung tâm của mọi chiến lược phát triển. Nhà báo trong thời đại mới phải không chỉ giỏi nghiệp vụ, mà còn có khả năng làm chủ công nghệ, thích ứng nhanh với môi trường số, có tư duy toàn cầu, hiểu biết đa ngành và luôn giữ trong mình ngọn lửa của tinh thần phụng sự. Vì vậy, đầu tư cho đào tạo nhân lực báo chí chất lượng cao là đầu tư cho tương lai của quốc gia; cần đổi mới chương trình đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ báo chí theo hướng tăng thực hành - tăng phản biện - tăng tính chính trị - và tăng cả chiều sâu văn hóa, nhất là văn hóa ứng xử. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn: “Người làm báo cách mạng cần phải gần dân, hiểu dân, học dân, nói tiếng nói của dân và viết để phục vụ dân”. Lời Bác căn dặn vẫn còn nguyên tính thời sự khi báo chí đứng trước thử thách giữa dòng thông tin hỗn loạn, phân cực và không ít biểu hiện lệch chuẩn, thương mại hóa.

Tóm lại, nếu muốn báo chí thực hiện tốt sứ mệnh vừa “đi trước mở đường, vừa đi cùng thực hiện, vừa đi sau tổng kết”, thì chúng ta phải cùng hành động từ thể chế - nhân lực - tới hạ tầng. Đó là ba trụ cột không thể tách rời, đan xen và bổ trợ lẫn nhau để cùng hướng tới mục tiêu chiến lược là thiết lập hệ sinh thái báo chí quốc gia có tính quản trị cao, bảo đảm nguyên tắc “thống nhất trong đa dạng”, vừa bảo vệ định hướng tư tưởng chính trị, truyền thống lịch sử, văn hóa dân tộc; vừa tạo dư địa cho sự sáng tạo, đổi mới, nhân văn và hiện đại. Và trong tương lai gần, tôi kỳ vọng mỗi tòa soạn sẽ thực sự là một mạch dẫn kết nối tri thức và niềm tin bạn đọc, nơi thông tin không chỉ được chia sẻ, mà còn được nâng tầm thành tri thức, cảm hứng và giá trị sống.

Nhân dịp 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, Bộ trưởng muốn gửi gắm điều gì tới đội ngũ những người làm báo nói chung và các nhà báo đang tác nghiệp trong lĩnh vực VHTTDL nói riêng?

- Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam - dấu mốc đặc biệt quan trọng của một hành trình đồng hành cùng dân tộc, tôi xin gửi đến những người làm báo cả nước nhưng lời chúc mừng tốt đẹp nhất. Tôi đặc biệt trân trọng những cây bút đang lặng thầm dấn thân giữa đời sống văn hóa, thể thao và du lịch - nơi mỗi câu chuyện không chỉ phản ánh thực tại, mà còn nâng niu hồn cốt dân tộc, tỏa sáng trí tuệ và nhân cách mỗi con người Việt Nam.

Người làm báo trong lĩnh vực văn hóa, thể thao và du lịch không chỉ là đưa tin, không chỉ là hành trình kiếm tìm vẻ đẹp, đánh thức những mạch nguồn văn hóa, mà còn lặng lẽ chạm tới giá trị vô hình nhưng bất biến. Mỗi bước chân, mỗi trạm dừng nghỉ của nhà báo sẽ là những câu chuyện đẹp, những hồi ký, những phát hiện, những suy ngẫm, những phản biện chính sách, và cũng có thể là một khúc nhạc quê hương, một không gian di sản, lễ hội hay trong tiếng hò reo của một trận đấu thể thao, ánh mắt xúc động của du khách khi được thưởng thức những không gian văn hóa, nghệ thuật dân gian, ẩm thực đậm đà bản sắc Việt Nam… những lát cắt tinh tế để góp phần nâng niu, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Mỗi nhà báo chúng ta chính là một “đại sứ văn hóa, đại sứ du lịch, đại sứ thể thao”, mang trong mình những phẩm chất của người chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng, văn hóa, góp phần đưa văn hóa, tình đất, tình người Việt Nam đến gần hơn, sâu hơn với bạn bè trên toàn thế giới.

Tôi mong những người làm báo nói chung và những nhà báo viết về lĩnh vực văn hóa, gia đình, thể thao, du lịch, báo chí và xuất bản nói riêng sẽ tiếp tục giữ gìn “chất liệu vàng”, đó là tấm lòng đồng cảm và sự dấn thân không ngừng nghỉ. Hãy viết với trái tim rung động trước cái đẹp, với đôi mắt biết nhìn sâu vào bản sắc và với tinh thần tiên phong của báo chí cách mạng. Chính các bạn, những người thắp lửa, gieo thêm niềm tin giữa dòng đời đầy sôi động - sẽ góp phần làm rạng rỡ thêm chân dung một Việt Nam hiện đại mà vẫn đậm đà bản sắc văn hóa, đang từng ngày vươn tới thịnh vượng, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh và hạnh phúc.

Xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!