Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan: Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung không chỉ đơn thuần về kinh tế...

Thưa ông, mới đây cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đã chính thức bắt đầu, ông đánh giá thế nào trước sự kiện này. Liệu đây có phải là chiến lược của Mỹ nhằm kiềm chế Trung Quốc hay chỉ là cuộc chiến thương mại đơn thuần?

Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan: Tôi nghĩ mọi vật trên thế gian này đều tùy thuộc lẫn nhau, không có gì tách biệt cả. Ta nhìn mọi việc trên thế giới trong mối quan hệ tác động qua lại rất nhiều chiều.

Sự kiện này cũng vậy, chúng ta không nên coi đó là sự kiện kinh tế, thương mại đơn thuần mà nó là một sự kiện làm xáo trộn một thế giới vốn đang có rất nhiều đổi thay.

0h sáng ngày 6/7 (giờ Mỹ), cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới chính thức bắt đầu khi quyết định áp thuế của Mỹ đối với 34 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc chính thức có hiệu lực. Sau quyết định này, Trung Quốc ngay lập tức đã có phương án đáp trả bằng gói thuế quan 25% nhằm vào 545 mặt hàng của Mỹ, cũng trị giá khoảng 34 tỷ USD. Căng thẳng leo thang khi Tổng thống Trump tiếp tục đe dọa sẽ áp thuế lên tới 450 tỷ USD với hàng hóa Trung Quốc. Phía Trung Quốc cũng tỏ ra cứng rắn và sẵn sàng đáp trả mọi hành động từ phía Mỹ. Chưa rõ cuộc chiến thương mại này sẽ đi đến đâu nhưng chắc chắn nó đang ảnh hưởng không chỉ tới doanh nghiệp, người tiêu dùng của Mỹ và Trung Quốc mà nó còn ảnh hưởng tới chuỗi cung ứng toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Nhân sự kiện này, PV đã có buổi trao đổi với ông Vũ Khoan, nguyên Phó Thủ tướng phụ trách Kinh tế đối ngoại, giai đoạn 2002-2006. Ông là nhà ngoại giao được nhiều người đánh giá có nhiều đóng góp tích cực trong đàm phán Hiệp định thương mại Việt – Mỹ và quá trình gia nhập Tổ chức thương mại Thế giới (WTO) của Việt Nam.

Ở một khía cạnh rất mới, đây là chuyển dịch sức mạnh của các quốc gia và chuyển dịch vị trí của các khu vực. Dưới tác động của sự chuyển dịch đó, cạnh tranh đang trở nên rất gay gắt và cạnh tranh giữa các nước lớn là mang tính toàn diện, chứ không phải về kinh tế đơn thuần.

Sự kiện mà chúng ta đang chứng kiến phản ánh sự đổi thay của thế giới. Và cái gọi là “cuộc chiến thương mại” chỉ là một tấm gương phản ánh quá trình đó. Quan điểm của tôi là vậy. Ở đây sự kiện này không chỉ đơn thuần về kinh tế mà còn mang tính chất chính trị.
Về chính trị, chắc mọi người cũng đã biết, ngày 18/12/2017, Mỹ có công bố chiến lược an ninh quốc gia. Trong đó xác định rõ 4 đối tượng: 2 đối tượng “xét lại” với hàm ý là có ý đồ xét lại trật tự thế giới, là Trung Quốc và Nga; và 2 đối tượng “cứng đầu”, là Triều Tiên và Iraq.

Cuộc chiến thương mại này cũng phản ảnh suy nghĩ như vậy của người Mỹ, ít nhất của chính quyền D.Trump.

Về tổng thể, tôi nghĩ không nên xem đây là cuộc chiến của riêng Mỹ và Trung Quốc, mặc dù 2 nước đó đóng vai trò chủ yếu, và là nước có nền kinh tế lớn thứ nhất và thứ hai thế giới.

Trong thế giới phụ thuộc lẫn nhau thì trận chiến ấy nhiều tuyến lắm. Giữa Mỹ với Châu Âu – đồng minh đấy nhưng vẫn cạnh tranh khốc liệt. Giữa Mỹ với Nga thì trận chiến kinh tế biểu hiện bằng các biện pháp trừng phạt; còn giữa Mỹ với TQ là biểu hiện trên dòng thuế. Vì vậy, cuộc chiến này là nhiều chiều chứ không nên chỉ nhìn Mỹ - Trung.

Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan

Rõ ràng, cuộc chiến thương mại này đã gây thiệt hại nhãn tiền cho hai nước. Ngay sau khi có lệnh là 80.000 tấn đậu của Mỹ đổ xuống biển; thậm chí TQ cũng rất thiệt hại – báo Hồng Kông có đưa tin chuyên gia Trung Quốc bình luận: việc cấm những mặt hàng của Mỹ vào Trung Quốc như là đậu tương thì chính là Trung Quốc “lấy đá ghè chân mình”, vì nền kinh tế Trung Quốc sẽ thiệt hại rất nặng, giá lên rất cao. Trong bối cảnh 2 bên kiềm chế lẫn nhau thì Nga nổi lên, Châu Âu nổi lên và nhiều nước tranh thủ. Vậy thì tại sao Mỹ và TQ không dàn xếp với nhau để cùng phát triển mà lại khơi mào cuộc chiến?

Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan: Tôi không ngồi trong Trung Nam Hải mà tôi cũng không ngồi trong Nhà Trắng nên không thể thay mặt họ mà trả lời được.

Ở đây chắc chắn là cả bộ máy đồ sộ của họ sẽ tính toán nhiều chiều, chứ không đơn giản như chúng ta thường nghĩ.

Người ta tính từng mặt hàng một, từng tuyến hàng một... chỗ này thiệt, chỗ kia được, nhưng tổng thể lại sẽ ngăn chặn được sự vươn lên của Trung Quốc – đối thủ cạnh tranh với vị thế của Mỹ.

Hoặc là Trung Quốc đã tính tổng thể, họ có thể đối phó với Mỹ, sau đó có lấy lại được cả vị thế về chính trị. Ví dụ, Mỹ đang là thủ lĩnh của phương Tây và nếu niềm tin vào Mỹ mai một rồi, thì mối lợi đó lớn lắm chứ, đâu có thể tính bằng tiền.

Thành ra chúng ta không nên nhìn sự việc qua những vụ việc đơn giản như vừa rồi đã xảy ra với đậu tương, thịt bò, thịt lợn....bởi đằng sau đó là những được - mất vô hình. Và người ta cũng đã cân đong đo đếm được cả.

Còn đương nhiên trong thế giới phụ thuộc lẫn nhau thì chẳng anh nào được lợi. Từ lâu tôi đã nghĩ như thế rồi. Nhưng cái lợi đó hiểu như thế nào cũng nên suy nghĩ rộng ra.

Chưa rõ liệu cuộc chiến thương mại này sẽ đi đến đâu nhưng chắc chắn nó đang ảnh hưởng tới không chỉ doanh nghiệp, người tiêu dùng của Mỹ và Trung Quốc mà nó còn ảnh hưởng tới chuỗi cung ứng toàn cầu, trong đó có Việt Nam?

Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan: Tất nhiên rồi. Dưới tác động của toàn cầu hóa thì mọi nền kinh tế sẽ tác động qua lại lẫn nhau rất chặt chẽ. Sau chiến tranh thế giới thứ 2, thế giới phân mảnh rất rõ ràng thì tác động chỉ là đơn tuyến thôi.

Bây giờ nó giao thoa chặt chẽ với nhau thì tác động sẽ rất phức tạp. Tác động với Việt Nam thế nào cũng là một đề tài rất rộng mà nhiều cơ quan có trách nhiệm phải nghiên cứu rất sâu.

Nhưng tôi có mấy ý thế này: Thứ nhất, nước ta có nền kinh tế mở vào loại nhất thế giới với tổng kim ngạch XNK bằng 170 – 180% GDP, ngang ngửa với Singapore. Đầu tư FDI chiếm 20% GDP – rất cao. Như thế sóng gió ngoài kia đương nhiên tác động ngay đến ta rồi, không trốn tránh vào đâu được. Cái này khác hẳn nhiều nước khác.

Thứ hai, chúng ta sống trong một thế giới mà sự cạnh tranh chiến lược giữa các nước rất phức tạp. Ý tôi nói chiến lược nghĩa về chính trị, an ninh. Cục diện quan hệ rắc rối hơn rất nhiều.

“Đông Nam Á người ta có một câu: “Voi quần nhau thì cỏ cũng nát”. Chúng ta cũng chả phải cỏ, nhưng cũng không phải đại thụ về kinh tế, chính trị, quân sự, thì đương nhiên bị ảnh hưởng.

Thứ ba, tôi rất quan tâm là tác động về tài chính tiền tệ. Đó là khâu cực kỳ nhạy cảm.

Nên nhớ, hai cuộc khủng hoảng tài chính năm 1997 và 2008, khâu đầu tiên bung ra là tài chính tiền tệ. Lần này cuộc cạnh tranh chưa đụng đến tài chính tiền tệ một cách rõ nét lắm, nhưng đã bắt đầu: biểu hiện ở thị trường chứng khoán, tỷ giá, điều chỉnh lãi suất... Trung Quốc đang đẩy tỷ giá đồng tiền xuống.

Những xáo động đó đã ít nhiều tác động tới kinh tế vĩ mô của ta, tất nhiên còn nhỏ: Như thị trường chứng khoán phập phù lên xuống, tỷ giá có dấu hiệu đáng quan tâm mà NHNN phải can thiệp, tất nhiên với biên độ rất nhỏ. Những biến động đó phải phân tích sâu. Nó không phải do cuộc chiến này, chỉ ít thôi, chúng ta phải xem rất nhiều chiều, vì sao xảy ra việc đó. Nếu điều hành không khéo thì ý muốn giữ ổn định vĩ mô sẽ khó.

Thứ 4 là FDI, chúng ta biết rất rõ nó chiếm đến 20% GDP, nó sẽ lên hay xuống, rồi ai tăng, ai giảm, đó là câu chuyện cần phân định. Hiện nay FDI vào chúng ta nhiều, chiếm hơn 50% giá trị sản lượng công nghiệp và xuất khẩu chiếm hơn 70%. Thế thì xáo động này có ảnh hưởng như thế nào, XNK, đầu tư, KT đối ngoại cũng là vấn đề phải phân tích rất kỹ trên từng mặt hàng, từng đối tượng. Họ “đánh nhau” thì rất có thể luồng đầu tư không vào Trung Quốc nữa thì lan tỏa sang các nước khác và có thể đến ta chăng?

Nhưng với chủ nghĩa bảo hộ của Mỹ - chủ trương đưa DN nước ngoài về nên không thể trông đợi đầu tư của Mỹ - vốn đã rất thấp, tăng ở VN.

Khi tôi đi ký BTA (Hiệp định thương mại song phương) với Mỹ năm 2000 tôi cũng có sai lầm, là nghĩ đầu tư của Mỹ sau BTA và WTO sẽ đổ vào VN. Nhưng thực tế ko đổ nhiều, chủ yếu buôn bán bùng lên rất lớn. Với xu thế này, trông chờ vào đầu tư của Mỹ vào VN tăng lên mạnh mẽ chưa chắc đã diễn ra. Chúng ta cần phải điều chỉnh lại cơ cấu đầu tư theo hướng tăng giá trị gia tăng, chất lượng, công nghệ, thì đầu tư sẽ ảnh hưởng thế nào.

Đó là mặt không thuận – rất nhiều đấy, không nên coi thường.
Thế còn về mặt tích cực, ông có đánh giá như thế nào?

Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan: Thực tế trong cái rủi cũng có cái may – dù trong trường hợp này cũng chẳng may gì lắm. Nhưng nếu khôn khéo, chúng ta có thể nhặt được vài cái.

Thứ nhất xáo động của nền kinh tế thế giới thì chẳng có cơ hội gì ở đấy đâu, đừng có chờ người ta đánh loạn thì mình lợi đâu.

Nhưng trong đó cũng có thể có mặt hàng nào đó đem lại mối lợi nhất định. Ví dụ, thịt lợn Mỹ bị đánh thuế cao, Trung Quốc có nhu cầu rất lớn, dân số 1,4 tỉ mà; Trung Quốc vốn đã nhập khẩu của VN rất nhiều, nếu chất lượng tốt thì có thể mở rộng thị trường. Hay những mặt hàng Trung Quốc lâu nay xuất khẩu sang Mỹ thì giờ bị đánh thuế cao, thì nước khác có thể thế chân vào. Nhưng nên nhớ, ông Trump kể tên những nước xuất siêu vào Mỹ không chỉ có Trung Quốc, mà còn có cả Việt Nam. Vì vậy, cái quyết định cuối cùng vẫn là chất lượng và giá cả hàng hóa thôi.

Về chính trị, chúng ta đã kiên trì đa phương hóa, đa dạng hóa lâu nay rồi thì lúc này hơn lúc nào hết cần kiên trì cái đó. Bất kỳ hành động nào của những người có trách nhiệm và cả người dân lúc này đừng làm gì để phá trận đồ đó. Nếu mình làm đúng thì tốt.

Nói một câu rất giáo điều nhưng 100% thật là tất cả phụ thuộc vào mình cả: Có thấy được cơ hội không, có tận dụng được cơ hội không là trí tuệ của mình và năng lực của mình – tôi nói cả năng lực trí tuệ và năng lực vật chất.

Tôi rất không đồng tình với câu báo chí hay dùng là thị trường dễ tính. Trên thế giới này làm gì có ai bỏ tiền ra mà dễ tính. Tất cả đồng tiền bát gạo người ta cân đong đo đếm hết cả. Mình không nâng cao được chất lượng hàng hóa, không giảm được giá thành, mẫu mã không tốt thì đừng hòng vào thị trường nào hết.

Mà cái này không phải Chính phủ đâu, các doanh nghiệp cũng phải tính chứ đừng chờ chính phủ. Mỗi doanh nghiệp có một mặt hàng, một thị trường, phải xem các diễn biến này tác động đến mặt hàng của mình thế nào.

Tôi cũng rất muốn báo chí đánh động các doanh nghiệp là đừng chờ Chính phủ. Chính phủ không thể nào nhạy bén được như doanh nghiệp.

Đây chính là lúc chúng ta phải bình tĩnh quan sát để có đối sách phù hợp.
Hai cuộc khủng hoảng trước đây vào năm 1997 và 2008 đều song hành với khủng hoảng tiền tệ. Liệu cuộc chiến thương mại lần này có lặp lại điều đó?

Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan: Trên thế giới và trong nước cũng có 2 luồng ý kiến: Cũng có người nói rằng khủng hoảng theo chu kỳ 10 năm đang xuất hiện, hàm ý người ta đang muốn nói đến khủng hoảng tài chính, tiền tệ, chứ không phải khủng hoảng hàng hóa đâu. Cá nhân tôi nghĩ mối đe dọa chưa đến như vậy.

Mọi người đều hiểu, họ là nước lớn, nền kinh tế của họ phụ thuộc rất nhiều vào tài chính tiền tệ, to lớn hơn rất nhiều so với các nước đang phát triển. Khi FED nâng lãi suất cũng rất thận trọng, “dò đá qua sông”. Tôi nghĩ trong bối cảnh hiện tại, họ sẽ không cố tình để xảy ra khủng hoảng tài chính, tiền tệ.

Tuy nhiên, nền kinh tế đang phụ thuộc lẫn nhau rất nhiều, giữa tiền – hàng, quốc gia nọ, quốc gia kia... một động thái tính sai có thể kích động khủng hoảng. Mà cái đó thì chịu, không thể biết trước được. Nói thế này không phải nói để cho an toàn, nhưng những hành vi ứng xử trên thế giới hiện nay rất khác thường, đừng lấy thước đo bình thường để nhìn nhận cái khác thường, thì đánh giá có thể sai. Cái đó mới khó.

Còn theo logic khoa học thì sách giáo khoa đủ hết, các nhà khoa học của mình chắc đầy kiến thức rồi. Nhưng người ta có làm theo sách đâu, người ta làm đôi khi rất bột phát, có khi nói thế này nhưng chả làm. Cái khó hiện nay đối phó với cuộc chiến thương mại chính là sự khó lường. Có thời nào các nhà lãnh đạo đưa chính sách trên twitter đâu, chả có sách vở nào cả, rất khác thường.

Trung Quốc sẽ không từ bỏ mà sẽ tìm mọi cách len vào thị trường Mỹ. Có khi nào họ sẽ “mượn” Việt Nam như là một bàn đạp để xuất khẩu sang Mỹ không?

Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan: Trong thế giới tùy thuộc lẫn nhau thế này thì nước chảy chỗ trũng thôi, chỗ nào có lợi nhất người ta làm và mình cũng phải thế thôi.

Chứ bây giờ cảnh giác đến mức đóng hết cửa là yên tâm nhất. Vấn đề là phải cân nhắc giữa cái được cái mất. Chưa có chiến tranh thương mại người ta đã làm rồi. Nhật cũng làm thế, Hàn Quốc cũng làm thế, nên nhìn nhận bình thường. Cuộc chơi quốc tế, người ta đều làm cả. Vấn đề là chúng ta khôn khéo đến chừng mực nào nào để đừng gây hệ lụy cho mình và lấy được mối lợi nhiều nhất có thể.

Nhóm PV thực hiện