Trung Quốc chú trọng vào quản lý quyền lợi các tài xế tại nhiều nền tảng công nghệ lớn

Công ty video ngắn Kuaishou Technology hôm 24/6 thông báo họ sẽ chính thức chấm dứt chính sách làm thêm vào cuối tuần, vốn yêu cầu nhân viên làm việc vào Chủ nhật hàng tuần. Đối thủ của họ, nhà điều hành ứng dụng video nổi tiếng toàn cầu TikTok - ByteDance, ngay sau đó đã làm theo, dỡ bỏ chính sách lâu đời này vào tháng 8.

Trong khi một số nhân viên tại các công ty công nghệ lớn này đang vui mừng vì họ đã có những ngày nghỉ cuối tuần trọn vẹn, thì lực lượng lao động theo yêu cầu (on-demand workforce) - những người thường có tay nghề thấp, dễ bị thay thế và ít khả năng thương lượng tiếp tục vật lộn với điều kiện làm việc tồi tệ và thiếu các biện pháp bảo vệ lao động toàn diện.

Những vấn đề này đã bộc lộ lỗ hổng pháp lý lâu dài liên quan đến quyền và sự bảo vệ của người lao động tại các nền tảng trực tuyến của Trung Quốc. Hiện tại, chính phủ đang đi đúng hướng trong việc việc chỉ đạo đối xử nhân ái hơn với người lao động và khả năng ảnh hưởng đến chi phí liên quan của các công ty nền tảng, vốn có thể sẽ tăng lên nếu họ cung cấp cho người lao động hợp đồng lao động thích hợp và bảo hiểm xã hội.

Vấn đề đáng lo ngại

Trong một thập kỷ, các nền tảng trực tuyến của Trung Quốc đã được khuyến khích phát triển bằng mọi giá, tạo ra hàng triệu việc làm. Theo Bộ Nhân lực và An sinh Xã hội, nền kinh tế Gig, trong đó các nền tảng này là một phần chính, đã có sự tăng trưởng đáng kể, với 200 triệu người tham gia vào "việc làm theo giờ linh hoạt". Công ty tư vấn iResearch ước tính rằng nền kinh tế Gig tổng thể dự kiến ​​sẽ đạt hơn 1 nghìn tỷ nhân dân tệ (tương đương 154,2 tỷ USD) vào năm tới.

Doanh thu và tăng trưởng người dùng của các nhà cung cấp dịch vụ theo yêu cầu như Meituan và Ele.me thuộc sở hữu của Alibaba, các nền tảng thương mại điện tử như Taobao và JD.com, và các công ty gọi xe bao gồm Didi Chuxing Technology, đã sử dụng hàng triệu tài xế - những ngườ phải mệt mỏi lao động trong bối cảnh thị trường cạnh tranh khốc liệt. 

Theo một báo cáo nghiên cứu năm 2020 do Trung tâm Nghiên cứu và Trợ giúp Pháp lý Bắc Kinh Yilian thực hiện, hơn 95% nhân viên giao hàng tận nơi làm việc hơn 8 giờ một ngày, với 28% làm việc 12 giờ một ngày. Hơn 44% số công nhân này thực hiện hơn 800 đơn đặt hàng mỗi tháng.

Bên cạnh thu nhập tương đối không ổn định, các nhân viên giao hàng cho biết họ còn phải đối mặt với áp lực thêm từ rủi ro xếp hạng khách hàng kém, tai nạn giao thông, điều kiện thời tiết bất lợi, khó tiếp cận địa điểm giao hàng và thời gian quy định chặt chẽ.

Trong khi đó, Didi, người chơi lớn nhất trong thị trường vận tải hành khách của nước này, bị cáo buộc trả tiền không công bằng cho tài xế bằng cách tính hoa hồng quá mức, cũng như yêu cầu các tài xế làm việc ngoài giờ dẫn đến mệt mỏi. Didi Global Inc cho biết trong bản cáo bạch IPO của mình rằng họ có 15 triệu tài xế đang hoạt động trên toàn cầu tính đến tháng Ba.

Sự vào cuộc từ chính phủ

Các cơ quan quản lý của Trung Quốc đã thúc giục khu vực theo yêu cầu của họ chú trọng hơn đến quyền của người lao động hợp đồng, với các bộ và cơ quan chính phủ đã công bố hướng dẫn trong hai tháng qua về việc tăng cường quan hệ lao động trong phân khúc mới này của nền kinh tế.

Tuần trước, Li Huaqiang, Phó giám đốc dịch vụ vận tải của Bộ Giao thông vận tải, đã kêu gọi các công ty dịch vụ đi xe đưa ra mức giá hợp lý cho việc trả lương cho tài xế, tiết lộ mức giá này cho công chúng, sử dụng các thuật toán để quản lý tránh gây ra sự mệt mỏi của tài xế cũng như nhân viên giao hàng và giới hạn giờ làm việc, đồng thời cung cấp cho lái xe hợp đồng và bảo hiểm xã hội.

Tuyên bố này được đưa ra sau khi Bộ Giao thông Vận tải và 6 cơ quan chính phủ khác ngày 15/7 công bố quy định kêu gọi bảo vệ tốt hơn quyền lợi của các nhân viên giao hàng, bao gồm việc cung cấp cho họ mức lương và bảo hiểm xã hội hợp lý hơn.

Một quy định khác, ngày 16 tháng 7, đã được Bộ Nhân lực và An sinh Xã hội cùng bảy cơ quan khác đưa ra. Nó tập trung vào các quyền cơ bản của người lao động trong "các hình thức việc làm mới."

Sau đó, vào ngày 26 tháng 7, Cơ quan Quản lý Nhà nước về Quy chế Thị trường (SAMR) và sáu cơ quan chính phủ khác đã ban hành một quy định nhắm mục tiêu cụ thể đến các nền tảng giao thực phẩm, thúc đẩy các công ty đảm bảo thu nhập trên mức lương tối thiểu cũng như bảo hiểm xã hội và bảo hiểm cho người lao động.

Theo Lu Jingbo, đối tác sáng lập và quản lý tại Công ty Luật River Delta ở Thượng Hải, các hướng dẫn này "gửi một tín hiệu điều tiết rõ ràng" đến nền kinh tế nền tảng về quyền lao động.

Các vấn đề với giải pháp của chính phủ

Tuy nhiên, ông Lu chỉ ra rằng một số đề xuất là "các biện pháp đổi mới" nằm ngoài phạm vi của các luật, quy định hiện hành và sẽ yêu cầu các ban ngành địa phương có liên quan thực hiện hiệu quả để đạt được kết quả mong muốn. Ông nói, các hướng dẫn, hiện chưa được viết thành luật, là một động thái khá thận trọng 

Ví dụ: hướng dẫn nhắm mục tiêu nhân viên giao hàng tận nơi và các tài xế công nghệ, thúc đẩy các nền tảng và công ty bên thứ ba cung cấp quyền lợi bảo hiểm xã hội cho "người lao động theo yêu cầu"- nhưng tiêu chí chính xác hoặc hướng quy định để xác định mối quan hệ như vậy không được nêu rõ.

Đây là vấn đề thường xuyên xảy ra trong các tranh chấp lao động liên quan đến các nhà khai thác nền tảng internet được đưa ra trước tòa án Trung Quốc. Sách trắng do Tòa án Nhân dân quận Triều Dương ở Bắc Kinh phát hành vào tháng 4/2018 cho biết trong số 171 vụ án lao động được tòa án kết luận từ năm 2015 đến quý đầu tiên của năm 2018, hơn 84% liên quan đến tranh chấp giữa các bên về sự tồn tại của một mối quan hệ lao động.

"Quản lý nhân sự tùy tiện, các phương thức trả lương linh hoạt và đa dạng cùng sự không rõ ràng trong phạm vi kinh doanh đã tạo ra rào cản trong việc thiết lập mối quan hệ lao động", tòa án tuyên bố, đồng thời cho biết thêm rằng các nền tảng trực tuyến nên phân biệt chính xác giữa phân loại quan hệ lao động và phi lao động cùng tiêu chuẩn hóa quản lý hai nhóm này.

Ví dụ, tại Meituan, có hai loại người giao hàng chính: Toàn thời gian, còn được gọi là zhuansong , được thuê trực tiếp bởi công ty; và bán thời gian, được gọi là zhongbao , được thuê từ các công ty giao hàng nhanh bên thứ ba hoặc các nhà thầu cá nhân.

Cách tiếp cận này đã cho phép các nền kinh tế chia sẻ phá vỡ các hợp đồng lao động chính thức và do đó giảm chi phí cho các quyền lợi như an sinh xã hội và bảo hiểm y tế, cũng như phát triển nghề nghiệp và quản lý nguồn nhân lực.

Hao Zhengxin, một luật sư từ lâu đã tư vấn pháp lý cho người lao động hợp đồng, nói với trang tin Caixin rằng trong thực tiễn tư pháp hiện nay, rất khó để những người đi giao hàng bán thời gian thiết lập mối quan hệ lao động với công ty mà họ làm việc. Khi người lao động bán thời gian gặp chấn thương do tai nạn, về cơ bản nền tảng sẽ không chịu trách nhiệm. Đối với những người lao động toàn thời gian, chỉ một số người cuối cùng mới nhận được các mối quan hệ lao động được làm rõ về mặt pháp lý theo cách buộc các nền tảng phải chịu trách nhiệm.

Meituan cho biết vào cuối năm 2020, có tổng cộng 9,5 triệu người đi giao hàng đã nhận được thu nhập từ nền tảng của nó. Trong tổng doanh thu cả năm 66,2 tỷ nhân dân tệ từ việc giao đồ ăn, công ty đã chi 48,7 tỷ nhân dân tệ, tương đương 74% cho chi phí lái xe. Nếu công ty ký kết quan hệ lao động theo hợp đồng với từng người lao động bán thời gian và cung cấp an sinh xã hội cho họ, các chi phí liên quan sẽ thậm chí còn cao hơn, gây lo ngại cho các nhà đầu tư.

Và phản ứng dữ dội từ thị trường vốn có thể khiến các công ty càng miễn cưỡng hơn: cổ phiếu giao dịch tại Hồng Kông của Meituan giảm mạnh kỷ lục 29% trong hai ngày sau khi có ban hành quy đinh của SAMR. Cổ phiếu của các công ty chuyển phát nhanh khác cũng giảm 5,8% tại Yunda Holding và 4% tại Shentong Express trong hai ngày sau khi Bộ Giao thông Vận tải công bố hướng dẫn.

Ngược lại, cổ phiếu của Kuaishou tăng 4,8% vào ngày 25/6, một ngày sau khi công ty thông báo hủy bỏ chính sách làm việc cuối tuần.

Từ góc độ thị trường, các quy định này là một dấu hiệu cho thấy sự gia tăng chi phí sử dụng tài xế cũng như chí phí cho khách hàng muốn gọi xe, những người trong ngành chỉ ra.

"Nếu Meituan phải bắt đầu trang trải chi phí an sinh xã hội cho người đi xe của họ, họ sẽ phải tăng phí dịch vụ giao hàng", một quan chức nhân sự cấp cao tại một công ty internet lớn nói với Caixin. "Điều này sẽ buộc công ty phải suy nghĩ lại về các chiến lược giá cả cạnh tranh của mình", người này nói thêm.

"Mặt khác, việc hủy bỏ thời gian làm thêm giờ và giảm giờ làm việc của nhân viên toàn thời gian được coi là giảm chi phí nguồn nhân lực."

Đồng thời, hướng dẫn này thúc đẩy các nền tảng cung cấp cho khách hàng có thời hạn giao hàng thoải mái hơn bằng cách sử dụng một thuật toán vừa phải, điều này có thể trực tiếp kéo dài thời gian chờ đợi bữa ăn của người dùng và do đó, công ty coi là một yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến dịch vụ giao hàng của họ.

Dong Baohua, một giáo sư tại Trường Luật Đại học Sư phạm Hoa Đông, người đã giúp soạn thảo Luật Lao động của Trung Quốc, nói rằng lỗ hổng lớn nhất của luật này là không có khả năng bảo vệ quyền của những người không có khả năng tự bảo vệ mình, bao gồm cả những người lao động tạm thời.

Trong một bài báo làm việc của Tổ chức Lao động Quốc tế được công bố vào tháng 10 năm ngoái, chuyên gia luật lao động Irene Zhou đã đưa ra một số đề xuất để mở rộng phạm vi bảo trợ xã hội của người lao động, bao gồm mở rộng hệ thống bảo hiểm xã hội tại nơi làm việc cho những người không có quan hệ lao động; xóa bỏ rào cản giữa người lao động nhập cư và việc họ tham gia các chương trình bảo hiểm y tế cũng như bảo hiểm tuổi già cơ bản tại nơi làm việc,..

Bảo Bảo (Theo Nikkei Asia)