Thị trường mỹ thuật Việt Nam: Những bước chậm trên hành trình chuyên nghiệp hóa

Khách tham quan tại Bảo tàng Nghệ thuật Quang San. Nguồn ảnh: Bảo tàng Nghệ thuật Quang San

Những tên tuổi lớn như Millon (Pháp), Sotheby’s Hong Kong và Christie’s (Anh) đã chính thức bổ nhiệm giám đốc điều hành cho thị trường Việt Nam. Riêng Millon còn mạnh dạn hơn khi mở văn phòng đại diện tại Hà Nội với tên gọi Millon Việt Nam. Tuy nhiên, với nhiều nhà sưu tập và giới chuyên môn, những động thái này vẫn còn chậm chạp, đặc biệt khi so sánh với sự phát triển mạnh mẽ của thị trường Indonesia và Thái Lan, nơi Sotheby’s đã thành lập chi nhánh riêng từ lâu.

Hotel Art Fair – một trải nghiệm mới nhưng hiệu quả chưa cao

Dù vậy, tín hiệu tích cực vẫn xuất hiện khi Việt Nam lần đầu tiên tổ chức hội chợ triển lãm mỹ thuật quốc tế VIA (Vietnam International Artfair) vào cuối năm 2024. Sự kiện được tổ chức theo mô hình Hotel Art Fair – một mô hình mới lạ tại Việt Nam – diễn ra tại khách sạn 5 sao Nikko Saigon, quy tụ gần 800 tác phẩm từ hơn 20 phòng trưng bày trong và ngoài nước. Đây là một bước tiến quan trọng, dù còn ở giai đoạn sơ khai.

Mô hình Hotel Art Fair (hội chợ gắn với địa điểm lưu trú cao cấp) mang đến cách tiếp cận khác biệt, khi các tác phẩm không còn bị giới hạn trong không gian triển lãm truyền thống mà được bày trí trong các phòng khách sạn, tạo nên sự tương tác tự nhiên hơn giữa nghệ thuật và người xem. Từng gallery tham gia có một không gian riêng, thể hiện được cá tính và câu chuyện của mình.

Tuy nhiên, thành công của mô hình vẫn còn là dấu hỏi. Dù có sự đầu tư về quy mô và chất lượng, VIA chỉ thu hút hơn 1.000 lượt khách tham quan – con số còn quá khiêm tốn nếu so với kỳ vọng. Nhà sưu tập Phan H.H. nhận định: “Chúng ta còn thiếu nhiều tham chiếu cho một thị trường mỹ thuật chuyên nghiệp. Hoạt động hội chợ nghệ thuật là một hình thức mua bán căn bản, nhưng vẫn chưa được nhiều người quan tâm. Tuy nhiên, đây là bước đi cần thiết, vì hầu hết các thị trường mỹ thuật lớn trên thế giới đều từng trải qua giai đoạn khó khăn tương tự trước khi trở nên chuyên nghiệp.”

Những thiếu hụt cơ bản trong hệ sinh thái mỹ thuật

Theo nhận định của nhiều chuyên gia, thị trường mỹ thuật Việt Nam hiện nay vẫn thiếu các thành phần hỗ trợ thứ cấp quan trọng, đặc biệt là vai trò của nhà môi giới trung gian. Hầu hết giao dịch mỹ thuật hiện nay vẫn diễn ra trực tiếp giữa nghệ sĩ và nhà sưu tập, dẫn đến nhiều hệ lụy về định giá và tính minh bạch. Trong khi đó, một thị trường mỹ thuật đúng nghĩa luôn có sự hiện diện của các nhà đấu giá, hội chợ nghệ thuật, triển lãm thường niên và các phòng tranh chuyên nghiệp.

Những câu hỏi cơ bản như: Hệ sinh thái mỹ thuật bao gồm những thành phần nào? Ai đóng vai trò gì? Định giá tác phẩm dựa trên tiêu chí nào? Giám tuyển có trách nhiệm ra sao?, vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng tại Việt Nam. Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP.HCM - GS-TS Nguyễn Xuân Tiên, cho rằng: “Chúng ta có hoạt động triển lãm và mua bán tác phẩm, nhưng chưa thực sự có một thị trường mỹ thuật chuyên nghiệp. Việc định giá vẫn mang tính cảm tính, chưa có chuẩn mực. Một số nghệ sĩ bán tác phẩm với bất kỳ giá nào, trong khi số khác lại đẩy giá lên quá cao, dẫn đến tình trạng thiếu ổn định và bền vững.”

Thị trường mỹ thuật Việt Nam đã bắt đầu có những bước chuyển mình. Nguồn ảnh: Bảo tàng Nghệ thuật Quang San

Giá tranh Việt làm sao để tiệm cận chuẩn quốc tế?

Thị trường mỹ thuật Việt Nam còn nhiều hạn chế khi bước ra sân chơi quốc tế. Một trong những vấn đề lớn nhất là việc định giá tranh không phù hợp với mặt bằng chung của khu vực.

Giám tuyển Ace Lê, Giám đốc thị trường Việt Nam của Sotheby’s Hong Kong, chỉ ra rằng: “Nhiều nghệ sĩ trẻ Việt Nam mắc sai lầm khi định giá tác phẩm quá cao so với giá trị thực tế. Họ thường so sánh giá của mình với đồng nghiệp trong nước, mà không biết rằng ngay cả những nghệ sĩ có lý lịch vững vàng tại Đông Nam Á cũng chỉ đặt giá tranh ở mức vừa phải. Một khi đã niêm yết giá cao trong thời gian dài, rất khó để điều chỉnh lại, khiến các phòng tranh và sàn đấu giá quốc tế ngần ngại khi muốn đại diện cho họ.”

Để thị trường mỹ thuật Việt Nam phát triển đúng hướng và đạt đến mức độ chuyên nghiệp, cần có sự đầu tư nghiêm túc từ cả hạ tầng và thượng tầng. Không chỉ dừng lại ở việc tổ chức thêm nhiều hội chợ nghệ thuật, mà còn phải xây dựng hệ thống định giá minh bạch, phát triển đội ngũ giám tuyển chuyên nghiệp, và đặc biệt là tạo điều kiện để nghệ sĩ hiểu rõ hơn về cách vận hành thị trường.

Với những tín hiệu tích cực từ các nhà đấu giá quốc tế và sự xuất hiện của VIA, thị trường mỹ thuật Việt Nam đã bắt đầu có những bước chuyển mình. Tuy nhiên, chặng đường chuyên nghiệp hóa vẫn còn dài. Chỉ khi các thành phần trong hệ sinh thái nghệ thuật – từ nghệ sĩ, nhà sưu tập, giám tuyển, phòng tranh đến các nhà đấu giá – cùng đồng lòng xây dựng, Việt Nam mới có thể định vị mình trên bản đồ mỹ thuật thế giới một cách vững vàng.