Nhìn lại ngành mía đường sau áp dụng phòng vệ thương mại

Phòng vệ thương mại là công cụ hữu hiệu để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các doanh nghiệp

Chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế là chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước để phát huy tối đa nội lực, nâng cao khả năng cạnh tranh của nền kinh tế. Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu rộng, đặc biệt đang trong quá trình thực thi các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới. Điều này giúp các doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội tiếp cận và mở rộng thị trường, gia tăng giá trị xuất khẩu.

Tuy nhiên, cùng với cơ hội đi kèm những thách thức rất lớn cho các ngành, doanh nghiệp khi áp lực cạnh tranh ngày càng gia tăng. Trong bối cảnh đó, phòng vệ thương mại (PVTM) là công cụ hữu hiệu để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các doanh nghiệp và các ngành sản xuất trong nước trước hành vi cạnh tranh không lành mạnh của hàng hóa nhập khẩu.  

Mía đường là ngành có liên quan tới đời sống của nhiều người dân nên nhận được sự quan tâm sâu sắc của Chính phủ trong quá trình đàm phán hội nhập với lộ trình cắt giảm thuế quan dài nhất. Riêng với Cộng đồng Kinh tế ASEAN, đường là mặt hàng có thời hạn cắt giảm thuế lâu nhất, thậm chí Việt Nam xin lùi thời hạn cắt giảm thuế thêm 2 năm so với cam kết ban đầu.

Năm 2020, Việt Nam bắt đầu thực thi cam kết trong Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) đối với ngành mía đường với thuế nhập khẩu ở mức 5%. Từ đó, đường nhập khẩu từ các nước ASEAN, trong đó chủ yếu từ Thái Lan, đã tăng nhanh chóng. Năm 2020, nhập khẩu đường từ Thái Lan đạt gần 1,5 triệu tấn, tăng 330% so với năm 2019.

Đường nhập khẩu từ Thái Lan với khối lượng lớn và giá rẻ đã gây ảnh hưởng đến ngành sản xuất trong nước. Theo thống kê của Hiệp hội mía đường Việt Nam, trước khi ngành đường thực thi ATIGA, Việt Nam có 41 nhà máy sản xuất đường. Đến năm 2020 chỉ có 30 nhà máy còn hoạt động, 11 nhà máy đã buộc phải đóng cửa.

Trong 30 nhà máy đang hoạt động, 17 nhà máy bị thua lỗ. Khoảng 3.300 người lao động đã bị mất việc làm và 93.225 hộ nông dân bị ảnh hưởng do khó khăn của ngành sản xuất đường trong nước. Diện tích trồng mía bị thu hẹp đáng kể do thu nhập từ cây mía không đảm bảo cuộc sống của người nông dân. Có những dấu hiệu cho thấy đường Thái Lan bán với giá rất rẻ do bán phá giá và nhận được trợ cấp từ Chính phủ Thái Lan.

Trước tình hình đó, 06 nhà máy đường với đại diện là Hiệp hội mía đường Việt Nam đã nộp Hồ sơ yêu cầu áp dụng biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với sản phẩm đường mía xuất xứ từ Thái Lan.

Sau quá trình điều tra kỹ lưỡng, ngày 15 tháng 6 năm 2021, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1578/QĐ-BCT, áp dụng mức thuế PVTM là 47,64% đối với một số sản phẩm đường mía có xuất xứ từ Thái Lan nhập khẩu vào Việt Nam.

Do bị áp dụng biện pháp PVTM, lượng đường nhập khẩu Thái Lan từ tháng 3/2021 giảm tới 75%. Điều này làm giảm tác động cạnh tranh không lành mạnh của đường Thái Lan đối ngành sản xuất trong nước, từ đó giúp giá đường sản xuất trong nước tăng lên, giá thu mua mía của nông dân cũng tăng thêm từ 100.000 đến 200.000 đồng/tấn.

Đây được ví như biện pháp hiệu quả giúp “hồi sức” cho ngành mía đường nước ta, từng bước phục hồi vùng nguyên liệu của người nông dân và các doanh nghiệp sản xuất mía đường, đồng thời giảm áp lực cho các doanh nghiệp mía đường trong nước.

Tọa đàm “Thực trạng ngành Mía đường Việt Nam sau khi áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại” được tổ chức nhằm tạo diễn đàn cho đại diện cơ quan quản lý Nhà nước, Hiệp hội, doanh nghiệp sản xuất đường và nông dân trồng mía trao đổi, chia sẻ về thực trạng ngành mía đường trong quá trình hội nhập, đặc biệt là thực thi cam kết của Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA); những khó khăn, thách thức mà ngành gặp phải khi đối mặt với sự cạnh tranh không lành mạnh từ sản phẩm nhập khẩu cũng như những tác động của biện pháp phòng vệ thương mại mà Việt Nam áp dụng đối với một số sản phẩm đường mía Thái Lan nhập khẩu vào Việt Nam.

Tham dự Tọa đàm có ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương; ông Nguyễn Văn Lộc - Tổng Thư ký Hiệp hội Mía đường Việt Nam; ông Nguyễn Hồng Minh - Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Mía đường Sơn Dương - Công ty thành viên Tổng Công ty Mía đường I; ông Võ Văn Út - đại diện các hộ nông dân trồng mía tỉnh Phú Yên.

Nội dung Tọa đàm tập trung vào các vấn đề: (i) Những khó khăn của ngành mía đường khi phải đối mặt với sự cạnh tranh không lành mạnh của sản phẩm đường nhập khẩu trong quá trình thực hiện cam kết của Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA); (ii) Tác động của biện pháp PVTM đến ngành mía đường, đến người nông dân trồng mía và người tiêu dùng trong nước; (iii) Những đề xuất, giải pháp để các doanh nghiệp mía đường tận dụng tốt hơn các biện pháp PVTM cũng như cơ hội từ quá trình hội nhập.

Nhận biết sớm dấu hiệu cạnh tranh không lành mạnh để kịp thời đề xuất

Chia sẻ tại Toạ đàm, ông Chu Thắng Trung – Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, trong bối cảnh tự do hóa và toàn cầu hóa như hiện nay thì các cam kết cắt giảm thuế và thuế nhập khẩu của các quốc gia ngày càng giảm xuống, đặc biệt là khi Việt Nam và một số nước ta tham gia vào các hiệp định thương mại tự do thì thuế nhập khẩu nhiều mặt hàng thậm chí còn giảm và xóa bỏ hoàn toàn và điều đó thì sẽ khiến cho mức độ cạnh tranh giữa hàng nhập khẩu và hàng hóa sản xuất trong nước ngày một tăng lên.

"Chúng ta ủng hộ những hoạt động cạnh tranh sòng phẳng, lành mạnh giữa hàng nhập khẩu với hàng hóa sản xuất trong nước để làm sao sử dụng tốt nhất nguồn lực hiện tại của quốc gia", ông Chu Thắng Trung nhấn mạnh.

Tuy nhiên cũng có một số trường hợp và có hiện tượng, tức là hàng hóa nhập khẩu có những hành vi cạnh tranh không công bằng, không sòng phẳng với hàng hóa sản xuất trong nước, gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước.

Khi đó những chính sách thuế nhập khẩu truyền thống sẽ rất là khó để có thể điều chỉnh được mức độ cạnh tranh về mức độ công bằng ban đầu. Do chúng ta bị ràng buộc bởi những cam kết cắt giảm thuế như cam kết tự do hóa thương mại.

Tổ chức thương mại thế giới cũng lưu ý và cho phép các quốc gia thành viên của Tổ chức thương mại thế giới được sử dụng công cụ gọi là công cụ phòng vệ thương mại để có thể đưa ra được những biện pháp ngăn ngừa và hạn chế những hành vi cạnh tranh không công bằng, để đảm bảo cho hàng hóa nhập khẩu và hàng hóa sản xuất trong nước được cạnh tranh trong sân chơi bình đẳng.

Những biện pháp này bao gồm chống bán phá giá, chống trợ cấp và biện pháp tự vệ. Những biện pháp này được thực hiện thông qua quy trình điều tra và kết quả là nước nhập khẩu có thể có quyền áp dụng mức thuế suất cao hơn nhằm đảm bảo cho hàng hóa nhập khẩu phản ánh đúng mức giá thực tế của hàng hóa đó và có sự cạnh tranh công bằng với hàng hóa sản xuất trong nước.

Vì vậy, ý nghĩa của biện pháp phòng vệ thương mại đối với một quốc gia, trong đó Việt Nam là những biện pháp nhằm đảm bảo cho hàng hóa sản xuất trong nước có được sự cạnh tranh công bằng, lành mạnh đối với hàng hóa nhập khẩu và trên cơ sở đó thúc đẩy sự phát triển của ngành sản xuất trong nước cũng như bảo vệ được ngành sản xuất trong nước trước tác động không mong muốn từ bên ngoài.

Đại diện tiếng nói của doanh nghiệp, ông Nguyễn Hồng Minh - Tổng giám đốc Công ty cổ phần Mía đường Sơn Dương cho biết, đối với Công ty cổ phần mía đường Sơn Dương đóng trên địa bàn Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang, trong hơn 20 năm qua, từ khi xây dựng đến năm 2015-2016 thì Công ty đã có một vùng nguyên liệu trên 10.000 héc ta, hợp đồng với trên 30.000 hộ nông dân với sản lượng đường trên 60.000 tấn, sản xuất kinh doanh ổn định đem lại hiệu quả, từ đó nộp ngân sách cho nhà nước trên 40 tỷ đồng/năm, góp phần vào sự phát triển kinh tế cũng như an sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang.

Tuy nhiên, từ năm 2018 đến năm 2020, công ty cũng gặp rất nhiều khó khăn về mặt tài chính do đường nhập vào Việt Nam rất nhiều dẫn đến giá đường trong nước giảm xuống. Chúng tôi xác định nguyên nhân chính là sự cạnh tranh không sòng phẳng từ đường giá rẻ nhập khẩu từ Thái Lan, từ đó xác định là phải đề xuất Nhà nước có biện pháp để làm sao đảm bảo được việc  cạnh tranh sòng phẳng.

"Công ty chúng tôi cùng với 5 công ty trong Hiệp hội mía đường cũng đã nộp hồ sơ nên để đề xuất thực hiện biện pháp nào bảo vệ chống bán phá giá, chống trợ cấp đường từ Thái Lan", ông Nguyễn Hồng Minh chia sẻ, đồng thời nhấn mạnh, "Từ bài học đó chúng tôi xác định luôn phải cập nhật thông tin trong bối cảnh hội nhập quốc tế và nhận biết sớm dấu hiệu cạnh tranh không lành mạnh để kịp thời đề xuất với Nhà nước có những biện pháp để PVTM làm sao việc cạnh tranh trong ngành mía đường công bằng".

Bàn luận thêm về vấn đề biện pháp phòng vệ thương mại, ông Chu Thắng Trung cho biết, tính cho đến thời điểm hiện tại thì chúng ta đã tiến hành điều tra phòng vệ thương mại tổng cộng là 25 vụ việc, trong đó là có 15 vụ việc chống bán phá giá, 6 vụ việc tự vệ, 01 vụ việc chống trợ cấp và 02 vụ việc lẩn tránh biện pháp PVTM.

Vậy thì có thể thấy là xu hướng chúng ta cũng phù hợp với xu hướng của thế giới. Đó là cơ bản nó sẽ là các cuộc tiến hành các cuộc điều tra chống bán phá giá và chống bán phá giá có nghĩa là các cuộc điều tra để xác định hành vi cạnh tranh không công bằng của hàng nhập khẩu khi mà bán tại thị trường Việt Nam thấp hơn giá tại thị trường của họ mà cùng loại hàng hóa đó.

“Chúng tôi dự kiến là xu hướng này khi mà các ngành sản xuất của chúng ta ngày càng tham gia nhiều hơn trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế thì sẽ có nhiều hơn những ngành hàng biết cách vận dụng, sử dụng công cụ hợp lý và hợp pháp để bảo vệ những lợi ích chính đáng của mình”, ông Chu Thắng Trung nhận định.

My My