Huyền thoại về nữ doanh nhân Khóa Liên Phương: 10 tuổi đã đi buôn, ngoài 20 tuổi trở thành nữ thương nhân nổi tiếng khắp miền Bắc

Từ một đồng Bảo Đại...

Bà Khóa Liên Phương sinh năm 1919, quê gốc tại làng Nủa, Hữu Bằng, Thạch Thất, Hà Tây. Có bố là một ông giáo làng, mẹ làm nông dân.  Ông giáo làng ở một làng tá điền đất chật người đông lấy cô tá điền không một tấc đất, phải chạy chợ kiếm từng xu, đẻ ra tới 5 đứa con nên nghèo kiết xác. Trong đầu của một cô bé 8 tuổi lúc đó chỉ có một mong muốn kiếm thêm tiền để giúp gia đình, để mọi người được ăn no hơn, mặc ấm hơn.

Mới 8 tuổi, cô bé Phan Thị Khóa đã xin cha mẹ cho đi ở. Hôm ra đi, mẹ cô khóc sụt sùi, còn bố thì xót xa: “Trời ơi, sao con tôi phải khổ thế này. Thương con, để ở nhà thì đói bụng. Đi làm thuê, khổ nhưng no bụng”.

Nhớ lại những ngày ở đợ, bà Khóa vẫn thấy rùng mình. Trời mùa hè nóng hầm hập như lửa đốt, đứa con gái hai tuổi rưỡi của ông chủ mụn nhọt mọc kín đầu, khóc suốt ngày. Một tay Khóa ôm em, một tay cầm quạt mo đuổi ruồi nhặng. Có lần, mệt quá, cô ngất xỉu bên bờ ruộng. Ông chủ về thấy con khóc không thành tiếng đã đạp mạnh vào người Khóa làm cô lăn xuống ruộng.

Uất ức, cực khổ, Khóa trốn khỏi nhà chủ nhưng cũng không dám về nhà vì sợ bố mắng. Cô trú tạm nhà bạn ở tận Tuyên Quang. Được bạn cho một đồng xu Bảo Đại, cô mua một củ sắn luộc đem bán được 3 đồng xu. Từ đây, cô bé 10 tuổi Phan Thị Khóa đã tìm được hướng mưu sinh. Bà Khóa đã biết suy nghĩ, tính toán: buôn bán quà vặt không thể nào giàu lên được, bà chuyển sang buôn rau: rau lang, rau bí, rau muống, mùng tơi, bí, mướp...Cứ 3 giờ sáng, Khóa thức dậy, đi hàng chục cây số mua rau tận ruộng, đưa về chợ thị xã Tuyên Quang để bán.

“Tôi lấy công làm lãi luôn đảm bảo rau phải tươi hơn, ngon hơn và rẻ hơn các hàng rau khác. Nhiều gia đình tin tưởng đặt tiền rau cả tháng. Cứ đến trước bữa cơm tôi nhặt sạch sẽ đưa đến tận nhà”. - bà Khóa kể lại. 

Có tiền bà Khóa thuê hẳn một cửa hàng ở chợ Tam Cờ, không chỉ bán rau cho khách hàng màu bắt đầu cung cấp cho các tiệm ăn. Ngay từ thời điểm đó, Khóa đã đặt tiền trước cho người trồng rau để ổn định nguồn hàng.

Bán rau được vài tháng, có vốn, bà mở thêm cửa hàng bán cá lấy nguồn ban đầu từ sông Lô sau đó lan xuống tận Việt Trì, Phú Thọ, Vĩnh Yên... để lấy cá. “Đối với tôi, để làm ăn được như vậy thì tôi luôn coi uy tín quý hơn vàng”, bà Khóa nói. Lấy cá, trả tiền sòng phẳng, đúng hẹn, các mối buôn cá từ các vùng lân cận đều cung cấp tới tận cửa hàng. Không chỉ có vậỵ mà cả những người chuyên cho vay nợ cũng luôn sẵn sàng ứng tiền cho Khóa để mua hàng mà không cần phải thế chấp hay làm giấy vay nợ.

Tích cóp được một lượng tiền khá lớn, bà Khóa mở thêm cửa hàng bán gạo. Gạo từ dưới xuôi lên bằng ô tô cũng có, khi xuôi sông Hồng, khi ngược sông Lô bằng tàu của nhà buôn Bạch Thái Bưởi, mỗi lần hàng giao cũng tới cả chục tấn gạo.

Buôn bán thực phẩm đắt hàng, đắt khách nhưng bà lại rẽ sang làm bánh kẹo bằng việc mua lại cửa hàng bánh Liên Phương ở thị xã Tuyên Quang vốn đã phá sản. Cái tên “bà Khóa Liên Phương” cũng có từ dạo đó.

Bánh kẹo Liên Phương làm ra không đủ bán, cạnh tranh cả với những loại bánh kẹo nổi tiếng khác ở Hà Nội, rồi Hải Phòng, Nam Định, Thanh Hóa... Nhờ vậy mà khi mới chỉ vừa tròn 23 tuổi, năm 1942 bà Khóa Liên Phương trở thành một trong những thương gia có tiếng nhất miền Bắc.

Tết Nguyên đán năm Ất Dậu (1945), bà Khóa phá kho gạo chia cho hàng ngàn người. Đến khi Cách mạng tháng Tám bùng nổ, gia đình bà Khóa cũng đứng vào hàng ngũ đi khởi nghĩa, giành chính quyền, cửa hàng Liên Phương bị quân Tàu Tưởng cướp phá sạch khi tràn qua thị xã Tuyên Quang.

Năm 1947, hưởng ứng lời kêu gọi “tiêu thổ kháng chiến”, một lần nữa bà Khóa lại đập bỏ toàn bộ 6 ngôi nhà của mình, mở kho phân phát đường, bột, gạo cho người dân trước khi lên đường tản cư...

Pháp rút khỏi Tuyên Quang, bà Khóa mở thêm trại nuôi bò sữa. Sữa tươi được đóng vào chai để bán. Váng sữa được chế biến thành bơ, pho mát, hàng làm ra không đủ bán.

Có nhiều tiền, bà mua 2 chiếc xe ca đặt tên là Kiến Thiết, mở tuyến xe khách Tuyên Quang - Hà Nội, đóng ca nô Đại Đồng chở hàng tuyến đường thủy. Năm 1951, bà Khoá mua công trái kháng chiến bằng một nửa gia tài hiện có (hơn 1 triệu đồng).

Một ngày cuối năm 1952, bà Khoá vinh dự được gặp Bác Hồ.

Đến cuộc hành trình không mệt mỏi

Năm 1954, Thủ đô Hà Nội được giải phóng, lúc đó bà đã 35 tuổi kết hôn với ông Nguyễn Khắc Tháo - một cán bộ cách mạng, và cùng cả gia đình về tiếp quản Thủ đô. Năm 1955, bánh kẹo Liên Phương xuất hiện giữa Thủ đô Hà Nội và nhanh chóng sánh vai cùng các loại bánh đặc sản khác.

Nhưng được phổ biến về chủ trương cải tạo công thương, cô quyết định bán canô, 2 chiếc xe ôtô và đóng cửa hiệu bánh kẹo Liên Phương, rồi thành lập Hợp tác xã bánh kẹo 1- 5. Một thời gian ngắn sau, Hợp tác xã bánh kẹo 1-5 phải sát nhập với Liên hiệp hợp tác xã bánh kẹo 19-” (rồi đổi tên thành Hợp tác xã cao cấp Đồng Tiến).

Từ một bà chủ với số vốn lên đến hàng triệu đồng nay cô Khóa chấp nhận trở thành viên chức nhà nước với mức lương vỏn vẹn 18 đồng/tháng. Dù vất vả nhưng cô Khóa lại vui vì không còn bận bịu kinh doanh mà có thời gian chăm sóc gia đình.

Thế nhưng, một lần nữa, thực tế lại buộc người phụ nữ này phải tìm ra hướng đi riêng cho mình. Hợp tác xã Đồng Tiến gặp khó khăn, không có việc làm, bà Khoá phải xuống đường xếp hàng nhận từng chiếc áo sơmi về là thuê, kiếm tiền. Rồi bà chuyển sang làm cho nhà ăn Kim Liên nhưng đồng lương cũng không đủ sống.

Đó cũng là lí do để 1975 khi đủ tuổi nghỉ hưu bà Khoá đã xin về để được “làm thêm” nuôi chồng con. Lại đắp lò, mua bột làm bánh quy, bánh chả, bánh mì, bánh bao... Người có tiền thì mua, không thì đổi bột mì lấy bánh... dần dà, cuộc sống khá dần lên. Ba người con của bà Khóa là Hà, Thành, Công đều được học hành đầy đủ, nay đã thành đạt trên con đường sự nghiệp, công danh.

Điều bà Khóa tự hào nhất là các con bà đã làm sống lại cái tên đã gắn bó với cuộc đời thăng trầm của bà thuở nào bằng việc lập công ty TNHH mang tên Liên Phương. Không còn phải lăn lộn trên thương trường, giờ đây bà Khóa lại có mối lưu tâm khác, đó là chăm sóc cho thế hệ trẻ. Hiện bà đang làm trưởng ban Quỹ giải thưởng của đồng bào dân tộc thiểu số Tuyên Quang và 10 năm nay bà vẫn tài trợ 3,6 triệu tiền học bổng/năm cho các học sinh giỏi Tuyên Quang. Ngoài ra, Bà còn lập quỹ học bổng Tài năng trẻ trị giá 500 triệu đồng cho trường Đại học Quốc gia Hà nội.

Bà nói: “Tôi là người sinh ra và lớn lên trong nghèo khổ, bao năm lên thác xuống ghềnh. Nhà tôi còn nghèo, quê hương tôi cũng nghèo, nhưng tôi biết cần phải đầu tư vào tri thức. Tôi đã để cho con cháu rồi nhưng không phải tiền mà là sự học hành và yêu lao động. Tôi mang số tiền này khuyến khích các cháu học thành tài mới có thể đưa nước nhà sánh vai năm châu”.

TH