Tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước: Cần đổi mới cơ chế giám sát của chủ sở hữu

00:00 12/10/2020

Vừa qua, tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức hội thảo "Đổi mới cơ chế giám sát của cơ quan đại diện chủ sở hữu trong tiến trình cơ cấu lại doanh nghiệp Nhà nước".

Giám sát cần “thoáng, nhưng chặt”

Đây là quan điểm của ông Raymond Mallon, chuyên gia kinh tế của chương trình Austraylia hỗ trợ cải cách kinh tế Việt Nam (Aus4Reform) khi phát biểu tại Hội thảo Đổi mới cơ chế giám sát của cơ quan đại diện chủ sở hữu trong tiến trình cơ cấu lại doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) sáng nay, 19/7. Ông Raymond Mallon cho rằng, các cấp có thẩm quyền cần nghiên cứu, ban hành quy định pháp lý một cách đồng bộ, phù hợp cũng như đẩy mạnh hoạt động kiểm tra để kiểm soát tốt tình hình. Đồng thời, tạo điều kiện “thoáng, nhưng chặt” nhằm hỗ trợ doanh nghiệp hoạt động dễ dàng, hiệu quả... 

Liên quan đến vấn đề này, theo ông Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM, vấn đề và yêu cầu đặt ra là làm sao nghiên cứu, áp dụng đầy đủ quy định, hành lang pháp lý phù hợp để doanh nghiệp Nhà nước hoạt động tốt, có hiệu quả. Đồng thời phát huy được tính năng động, nhưng vẫn bảo đảm mục đích là cơ quan đại diện chủ sở hữu Nhà nước luôn “nhìn” thấy và quản lý được. Vấn đề nhân sự cũng rất quan trọng và CIEM đưa ra khuyến nghị nên sử dụng các cá nhân có năng lực, kinh nghiệm thực tiễn, trách nhiệm và biết kinh doanh thay vì tuyển người theo tiêu chuẩn công chức - viên chức thuần túy để bảo đảm yêu cầu bảo toàn, phát triển vốn. 

Theo khuyến nghị của CIEM, việc giám sát phải thường xuyên, kịp thời phát hiện vấn đề nảy sinh, cảnh báo doanh nghiệp hoạt đồng đúng hướng, đúng quy định cũng như siết chặt kỷ luật, kỷ cương và có chế tài đủ sức răn đe những trường hợp vi phạm. 

Phát biểu tại hội nghị chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan nhấn mạnh khi tiếp cận suốt 21 năm về kinh nghiệm quản trị DNNN tại Việt Nam và kinh nghiệm của các nước trong quản lý kinh tế nhà nước, Việt Nam có nhiều bài học thực tiễn tốt của thế giới song chúng ta không học được họ và cũng không làm thành công như họ đã làm.

Bà Lan nói: "Có hàng nghìn hội thảo và những chuyến đi khảo sát nước ngoài của chừng ấy cán bộ của Nhà nước. Tiền ngân sách, viện trợ ODA, tiền của bản thân doanh nghiệp Nhà nước đó cũng có. Nhưng kết quả cuối cùng chúng ta thấy hệ thống giám sát đối với DNNN còn có nhiều vấn đề".

Theo chuyên gia Phạm Chi Lan, các vấn đề tồn tại, thậm chí gỡ khó các yếu kém của doanh nghiệp Nhà nước hiện nay bản thân người đứng đầu doanh nghiệp, chủ sở hữu đều biết và đều có thể giải quyết được. Nhưng quan trọng hơn cả họ không làm và không muốn làm vì liên quan đến lợi ích cá nhân.

Về quản lý và hoạt động hiệu quả của doanh nghiệp Nhà nước, chúng ta có quy định báo cáo, luật lệ đưa ra đầy đủ. Tuy nhiên, đây mới dừng lại ở lý thuyết, các yêu cầu theo kiểu thụ động trên đưa xuống dưới kiểu "thầy đọc trò chép" và cấp dưới không biết thực hành. Nhiều yêu cầu và quy định ghi trong luật nhưng hệ thống quản lý không làm được.

"DNNN lời ăn, lỗ nhà nước chịu, rủi ro càng không phải vấn đề với chủ sở hữu DNNN. Với cơ quan giám sát và thông thường chúng ta cứ nói cả hệ thống chính trị vào cuộc giám sát DNNN nhưng cũng chính vì thế nên chẳng ai giám sát và chịu trách nhiệm cả", bà Lan chia sẻ.

Hội thảo Đổi mới cơ chế giám sát của cơ quan đại diện chủ sở hữu trong tiến trình cơ cấu lại doanh nghiệp Nhà nước (DNNN)

Nhiều thách thức với Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước 

Phát biểu tại hội thảo, ông Nguyễn Đình Cung cho biết, trong hoạt động quản lý vốn, tài sản nhà nước tại doanh nghiệp, công tác giám sát hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp Nhà nước đã và đang bộc lộ một số tồn tại, hạn chế, gây ra sự bất cập cũng như vô tình tạo lỗ hổng làm lãng phí, thất thoát nguồn lực Nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước. Hiện nay, Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp đã được thành lập và dự kiến sẽ quản lý một nguồn lực rất lớn, gồm 820 tỷ đồng vốn cùng 1,5 triệu tỷ đồng tài sản nhà nước. Tuy nhiên trong bối cảnh hiện nay cách thức tổ chức và trách nhiệm giải trình của Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước là một thách thức.

Ông Phạm Đức Chung, Trưởng Ban Phát triển và Cải cách doanh nghiệp (Viện CIEM) cho rằng, tỷ suất lợi nhuận của doanh nghiệp nhà nước giảm liên tục, ở mức 39% từ năm 2011 - 2016. Tỷ trọng doanh nghiệp thua lỗ không giảm, trong khi vẫn còn 23 Tập đoàn, Tổng công ty làm ăn thua lỗ, với tổng lỗ lũy kế trên 17 nghìn tỷ đồng. Việc hỗ trợ, xử lý các dự án kém hiệu quả chưa đạt được như mong muốn... 

Hiện nay, nhiều Bộ, ngành, cơ quan, chính quyền địa phương tham gia giám sát và là đại diện chủ sở hữu doanh nghiệp Nhà nước, nhưng không cơ quan nào có đủ thẩm quyền và khả năng theo dõi, đánh giá doanh nghiệp một cách đầy đủ, hiệu quả và toàn diện. 

Cũng theo ông Phạm Đức Chung, nguyên nhân là do không có tính thống nhất về nội dung giám sát của cơ quan đại diện chủ sở hữu; thiếu quy định cụ thể, nội dụng giám sát bị chia cắt theo lĩnh vực; trách nhiệm phối hợp giữa các cơ quan chưa rõ ràng, đặc biệt là thiếu trách nhiệm giải trình. Quá trình triển khai thực hiện cũng bộc lộ những tồn tại như thiếu thông tin đủ tính xác thực và cập nhật về tài sản Nhà nước tại doanh nghiệp, sự né tránh của lãnh đạo doanh nghiệp... dẫn đến hệ quả là không bảo đảm yêu cầu “thường xuyên, liên tục” của hoạt động giám sát. 

 Lam Nguyên