Quản lý Thương mại điện tử - Nhìn từ thế giới

Một thị trường bùng nổ siêu tốc

Nói đến tốc độ phát triển của TMĐT thế giới là nói đến những cú đột phá siêu tốc về chỉ số tăng trưởng. Chỉ tính riêng thị trường châu Á, các chuyên gia Credit Suisse (Thụy Sỹ) dự báo: Tăng trưởng doanh thu từ hoạt động TMĐT sẽ từ 320 tỷ USD (2015) lên mức 900 tỷ USD (vào năm 2021). Trong đó, khoảng 90% doanh số đến từ Trung Quốc – Thị trường đông dân và có sức mua lớn vào loại nhất nhì thế giới.

Nhiều người thắc mắc, COVID-19 có làm suy giảm triển vọng tăng trưởng của các sàn TMĐT. Thực tế cho thấy, đại dịch chưa từng có tiền lệ, gây tàn phá lên hầu khắp các nền kinh tế trên toàn cầu chẳng mấy ảnh hưởng đến các sàn TMĐT. Không những thế, COVID-19 còn trở thành “đòn bẩy”, khuyến khích các giao dịch bán/mua trên các sàn tăng cao hơn bao giờ hết. 

Một báo cáo mang tên “Các thành phố TMĐT hàng đầu châu Á” của Credit Suisse lý giải: Tầng lớp trung lưu, với thu nhập tốt và nhu cầu mua sắm, đang tăng cao tại châu Á. Báo cáo này dự đoán, thị phần thương mại điện tử toàn cầu của Trung Quốc sẽ tăng từ 30% năm 2015 lên gần 40% năm 2021; trong khi Ấn Độ và 10 nước thành viên ASEAN sẽ tăng thị phần toàn cầu từ 2,5% lên 4%. Với tăng trưởng như thế, châu Á chắc chắn sẽ là tâm điểm toàn cầu về thương mại điện tử và các nguồn vốn đầu tư vào lĩnh vực này sẽ dồn vào khu vực trong những năm 2020 - 2025. Khi đại dịch COVID-19 xảy ra, hàng tỷ người bị dịch bệnh trói chân trong nhà. Qua smartphone và máy tính, họ làm bùng nổ thêm các giao dịch trên sàn TMĐT và thúc đẩy càng nhanh báo cáo dự đoán nói trên thành hiện thực. 

Trên bình diện lớn hơn, ngược thời gian trở lại năm 2018, các sàn TMĐT thế giới ghi nhận doanh thu 2.860 tỷ USD. Sau 2 năm, con số này đang tăng lên theo cấp số nhân. Bức tranh phát triển siêu tốc của ngành TMĐT đã lớn đến nỗi, Credit Suisse mạnh dạn đưa ra dự báo: Doanh thu đến năm 2022 từ TMĐT sẽ đạt 6.000 tỷ USD, bất chấp những dư âm hệ lụy từ đại dịch COVID-19. 

Trong “bức tranh” TMĐT tươi sáng đó, các nước Đông Nam Á – vốn có nhiều điểm tương đồng với Việt Nam – được dự báo cũng đạt bước phát triển bùng nổ. Tính đến cuối năm 2019, doanh thu từ TMĐT tính gộp của các nước Đông Nam Á đạt khoảng 38 tỷ USD. Con số này chiếm tỷ lệ còn rất nhỏ, nhất là khi đặt cạnh mức doanh thu hàng trăm, hàng nghìn tỷ USD của châu Á và thế giới. Tuy nhiên, với việc các nước Đông Nam Á đều đang đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế tốt, doanh thu từ TMĐT dự báo sẽ nhanh chóng cán mốc 100 tỷ USD vào năm 2025. 

Với sự phát triển bùng nổ như vậy, không ngạc nhiên khi vấn đề thiết lập các chính sách kiểm soát nguy cơ phát sinh từ hoạt động kinh doanh TMĐT được các nước quan tâm đặc biệt. Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc... từ lâu đã xây dựng các chế tài nghiêm ngặt để đảm bảo thu thuế, chống hàng lậu, hàng giả hay bảo hộ hàng hóa nội địa... trên các sàn TMĐT. Và tại các nước mới phát triển như Ấn Độ hay khu vực Đông Nam Á, các chế tài cũng đang được xây dựng và hoàn thiện không ngừng.

Ấn Độ: Buộc các “ông lớn” khống chế sản lượng 

Ấn Độ là nền kinh tế lớn phát triển nhanh bậc nhất thế giới và Thương mại điện tử là ngành phát triển năng động nhất của đất nước. Với tốc độ tăng trưởng hiện tại, các giao dịch bán lẻ trực tuyến của quốc gia này ​​ước đạt 64 tỷ USD vào năm 2021 và 200 tỷ USD vào năm 2026. Doanh thu này sẽ đưa Ấn Độ lên trước Mỹ và trở thành thị trường thương mại điện tử lớn thứ hai thế giới.

Sự tăng trưởng trong ngành thương mại điện tử Ấn Độ đã giúp các công ty Mỹ bán sản phẩm của họ ở Ấn Độ dễ dàng hơn, một thị trường ngày càng hấp dẫn khi thu nhập hộ gia đình tiếp tục tăng và người tiêu dùng yêu cầu hàng hóa chất lượng tốt hơn từ nước ngoài. Khoảng 1,2 triệu giao dịch trực tuyến diễn ra hàng ngày và doanh số bán lẻ của quốc gia này dự kiến ​​sẽ tăng 12% mỗi năm. Điều này cũng đã đặt ra những thách thức và cản trở sự phát triển của doanh nghiệp trong nước. Để giải quyết những thách thức, chính phủ Ấn Độ đã thông qua các quy tắc và quy định mới nhằm hạn chế cách các nhà bán lẻ điện tử lớn nước ngoài tiến hành thâu tóm thương mại điện tử trong nước.

Ấn Độ siết chặt quản lý TMĐT đã khiến nhiều “ông lớn” như Wall Mart hay Amazon gặp khó khăn.

Bộ quy tắc và quy định thương mại điện tử mới của Ấn Độ cấm các nhà bán lẻ điện tử bán sản phẩm từ công ty mà họ có cổ phần hoặc tham gia vào thỏa thuận độc quyền với người bán. Doanh nghiệp Ấn Độ đề xuất hạn chế hơn nữa các nhà bán lẻ trực tuyến bằng cách yêu cầu toàn bộ dữ liệu phải được lưu trữ tại địa phương và hệ thống máy chủ được đặt trong nước. Những động thái này có thể giúp thúc đẩy nhà bán lẻ điện tử Ấn Độ và làm tăng chi phí gây cản trở khó khăn hơn đối với doanh nghiệp nước ngoài.  

Theo quy định mới của Chính phủ, bất kỳ nhà cung cấp thị trường Thương mại điện tử nào, dù là sở hữu trong nước hay nước ngoài, đều không thể tạo ra hơn 25% tổng doanh số từ một nhà cung cấp. Quy tắc nhắm đến nhà bán lẻ điện tử sử dụng nền tảng của họ để bán hàng hóa nhãn hiệu riêng được sản xuất riêng cho họ. Chính sách mới sẽ là nỗ lực mới nhất của Chính phủ nhằm thắt chặt kiểm soát về TMĐT và có khả năng làm tăng sự lo lắng tuân thủ cho các công ty hàng đầu chẳng hạn như Amazon và Walmart.

Một cơ quan quản lý mới được thành lập sẽ được trao quyền để tìm kiếm bất kỳ thông tin nào từ các công ty để yêu cầu thực thi chính sách mới và thậm chí những luật khác của Ấn Độ nhằm bảo vệ người tiêu dùng hoặc đảm bảo cạnh tranh công bằng về thương mại điện tử. Cơ quan quản lý cũng sẽ có quyền áp dụng hình phạt nếu các công ty không tuân thủ yêu cầu thông tin đó. Mặc dù quy tắc đang được thiết kế cho công ty Thương mại điện tử, nhưng chúng cũng có khả năng áp dụng cho những nền tảng truyền thông xã hội như Facebook Inc, có doanh thu được liên kết với quảng cáo và phương tiện kiếm tiền khác từ dữ liệu của người dùng. Chính sách này cũng sẽ bắt buộc một công ty thương mại điện tử cung cấp trong vòng 72 giờ thông tin mà cơ quan thực thi pháp luật yêu cầu.

Trung Quốc: Xây dựng chính sách TMĐT xuyên biên giới

Thương mại điện tử đã phát triển mạnh ở Trung Quốc từ năm 1997. Sau hai thập kỷ, Chính phủ Trung Quốc hiện tập trung xây dựng và phát triển mạnh thương mại điện tử xuyên biên giới. Thương mại điện tử xuyên biên giới bắt đầu tăng trưởng đáng kể vào năm 2011 và hiện là một phần quan trọng của ngoại thương Trung Quốc.

TMĐT của Trung Quốc hiện đã phát triển xuyên biên giới

Nhận thức được những lợi ích mà thương mại điện tử xuyên biên giới mang lại, chính phủ Trung Quốc đã bắt tay vào việc ban hành một loạt các chính sách có lợi cho ngành công nghiệp này. Một loạt thông báo yêu cầu các cơ quan Chính phủ có liên quan đưa ra các biện pháp hỗ trợ thương mại điện tử xuyên biên giới, để đáp ứng các xu hướng mới trong ngoại thương và nhu cầu mới nổi của thương nhân và người tiêu dùng.

Ở cấp địa phương, chính quyền một số thành phố tại Trung Quốc được khuyến khích khám phá những cách mà họ có thể tích hợp các nguồn lực hành chính khác nhau và cung cấp các dịch vụ toàn diện để phát triển thương mại điện tử xuyên biên giới. Ví dụ, tại Thâm Quyến, thành phố lớn thứ tư của Trung Quốc, 99% hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới được xử lý tại Qianhai, một phần của Khu thương mại tự do thí điểm Quảng Đông (FTZ). Chính quyền Qianhai đã tạo ra một bộ phận đặc biệt để thu hút và phục vụ các ngành thương mại điện tử bằng cách thường xuyên tổ chức các cuộc họp với những người kinh doanh thương mại điện tử xuyên biên giới trong FTZ, làm rõ các chính sách FTZ và thu thập các câu hỏi để giải quyết bởi các cơ quan chính phủ khác.

Ngoài ra, chính phủ Trung Quốc cũng phê duyệt hàng chục thành phố để tìm ra các khu vực thí điểm toàn diện thương mại điện tử xuyên biên giới, với mục đích ấp ủ ngành công nghiệp mới nổi này. Hàng Châu, còn được gọi là thủ đô thương mại điện tử Trung Quốc, là nơi đầu tiên được chấp thuận, nhờ vào những thành tựu trong việc huy động các nguồn lực hành chính khác nhau.

Để hỗ trợ tốt nhất các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong ngành này, chính quyền thành phố Hàng Châu đã thiết lập hệ thống cho phép nền tảng điện tử, ngân hàng, nhà điều hành hậu cần và cơ quan chính phủ chia sẻ dữ liệu thông tin cho mục đích xác định rủi ro không tuân thủ, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ (IPR), tạo điều kiện cho dòng tài chính, giám sát hành vi của doanh nghiệp, tổng hợp số liệu thống kê, thực hiện quy định vệ sinh và kiểm dịch thực vật, v.v. Ngoài ra, chính quyền thành phố, hợp tác với một số nền tảng điện tử (ví dụ như Alibaba và Amazon), cung cấp đào tạo và nâng cao năng lực cho các doanh nghiệp nhỏ và những người mới tham gia.

Hoa Kỳ: “Tường lửa” ngăn chặn gian lận

Để bảo vệ lượng người tiêu dùng đang hoạt động trực tuyến ngày càng tăng, các nhà lập pháp liên bang Hoa Kỳ đã phát triển luật và chính sách giúp đảm bảo an toàn cho giao dịch của người tiêu dùng trong thương mại điện tử. Nếu không có biện pháp bảo vệ pháp lý này, người tiêu dùng sẽ bị lừa đảo và khiến tài chính cá nhân cùng quyền riêng tư của họ gặp rủi ro.

Từ năm 1980, Quốc hội Hoa Kỳ đã quan ngại về việc thiếu các chỉ thị thực thi pháp luật đối với tội phạm internet và ban hành Đạo luật về Lừa đảo và Lạm dụng Máy tính, tiếp tục duy trì sự liên quan trong việc chống gian lận thương mại điện tử. Trên thực tế, Quốc hội đã sửa đổi Đạo luật nhiều lần để giải quyết sự tinh vi ngày càng tăng của tội phạm mạng. 

Để tạo thêm sự bảo vệ cho người tiêu dùng mua hàng trực tuyến, Quốc hội đã thông qua Đạo luật ROSCA, vào năm 2010. ROSCA lấp đầy những khoảng trống trong lĩnh vực bảo vệ người tiêu dùng trực tuyến đang ngày càng phát triển. Ví dụ: luật quy định một thông lệ được gọi là truyền dữ liệu, xảy ra khi người mua hàng trực tuyến thực hiện mua hàng với một thương gia, nhưng thương gia này sau đó sử dụng bên thứ ba để xử lý thanh toán. Nếu không có quy định, điều này sẽ mở ra cơ hội cho bên thứ ba bán dữ liệu khách hàng, kiếm lợi nhuận từ thông tin cá nhân của người tiêu dùng. ROSCA nghiêm cấm việc truyền dữ liệu để ngăn chặn việc bán thông tin cá nhân của người tiêu dùng.

FTC - Ủy ban Thương mại Liên bang được lập ra để xử lý các sai phạm trong hoạt động TMĐT tại Mỹ

Hai cơ quan điều hành có liên quan nhiều nhất đến việc bảo vệ người tiêu dùng trực tuyến là Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC) và Ủy ban Truyền thông Liên bang (FCC). FCC và FTC chia sẻ quyền tài phán pháp lý trong lĩnh vực bảo vệ người tiêu dùng trực tuyến và bản ghi nhớ được thực thi bởi các cơ quan, phân chia vai trò và trách nhiệm rộng rãi dựa trên các nhiệm vụ tương ứng. Ví dụ, FCC được yêu cầu thúc đẩy tính minh bạch trong giao tiếp trực tuyến tùy theo yêu cầu của nhiệm vụ. Để đáp ứng yêu cầu này, cơ quan này sẽ giám sát thị trường trực tuyến và xác định hoạt động kinh doanh gây cản trở. Điều này bao gồm xem xét khiếu nại của người tiêu dùng không chính thức và thực hiện điều tra khi thích hợp. FTC, mặt khác, chịu trách nhiệm ngăn chặn hoạt động kinh doanh không công bằng và lừa đảo trong TMĐT. Vì vậy, trong khi FCC chịu trách nhiệm xem xét khiếu nại của người tiêu dùng, FTC điều tra và thực hiện hành động thực thi chống lại những người được cho là đã vi phạm luật.

Indonesia: Một bộ luật giám sát tất cả

Vào cuối năm 2019, Indonesia đã đưa ra bộ luật được chờ đợi từ lâu về TMĐT mang tên GR80-2019. GR80-2019 đã được ban hành để cải thiện việc quản trị hoạt động giao dịch điện tử và dựa trên internet, đảm bảo tuân thủ thuế của doanh nghiệp TMĐT. GR80-2019 xuất hiện khi nền kinh tế internet của Indonesia trải qua sự tăng trưởng nhanh chóng với hơn 10% trong số 270 triệu dân của Indonesia đam mê mua sắm trực tuyến - đưa ngành công nghiệp TMĐT của nước này trở thành một trong những nước năng động và lớn nhất ở Đông Nam Á. Bằng cách phát hành GR 80-2019, Chính phủ sẽ giải quyết vấn đề tiềm ẩn gây khó khăn cho ngành TMĐT của Indonesia, đặc biệt là về nghĩa vụ pháp lý và thuế của các cửa hàng trực tuyến và hướng dẫn bảo vệ người tiêu dùng. Khung pháp lý được nêu trong  GR80-2019 sẽ khuyến khích nhà đầu tư nước ngoài, những người mong muốn tận dụng một ngành công nghiệp được dự đoán sẽ có tổng giá trị thị trường là 133 tỷ USD vào năm 2025.

Indonesia hiện đã hoàn thiện đạo luật GR80-2019 cho phép quản lý thị trường dự đoán sẽ đạt 133 tỷ USD vào năm 2025

Quy định sẽ áp dụng cho công ty internet trong nước và quốc tế, xác định thực thể có thể tham gia vào hoạt động TMĐT. Ngoài ra, quy định giải quyết yêu cầu cụ thể mà doanh nghiệp cần tuân thủ, cũng như khuôn khổ cho hợp đồng giao dịch trực tuyến và quy định bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Theo quy định mới, doanh nghiệp và cá nhân (trong nước hoặc nước ngoài) tham gia vào hoạt động thương mại điện tử phải tuân thủ một số yêu cầu mới. Trong đó yêu cầu ưu tiên thương mại hàng hóa hoặc dịch vụ trong nước, nâng cao khả năng cạnh tranh và tạo điều kiện cho một bộ phận hoặc khu vực đặc biệt để quảng bá hàng hóa hoặc dịch vụ đó trên thị trường trực tuyến. Các chợ trực tuyến cũng phải lưu trữ dữ liệu (người đăng ký, thanh toán, khiếu nại, hợp đồng, giao hàng, v.v.) trong trung tâm dữ liệu địa phương. Dữ liệu trực tuyến được yêu cầu giữ lại trong tối đa 10 năm. Doanh nghiệp thương mại điện tử nước ngoài hoặc công ty internet có sự hiện diện kinh tế quan trọng ở Indonesia sẽ được phân loại là có cơ sở thường trú tại nước này. Như vậy, bắt buộc phải tuân thủ theo luật thuế Indonesia. 

Người bán hàng trực tuyến hiện phải tuân thủ quy định phổ biến về thuế thu nhập. Điều này được điều chỉnh bởi Luật 30 năm 2008, theo đó doanh nghiệp trực tuyến được phân loại là doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) phải trả 0,5% thuế thu nhập, trong khi doanh nghiệp lớn phải trả thuế suất 25%. Ngoài ra, những người nộp thuế thu nhập cá nhân đang kiếm được ít nhất 4,8 tỷ Rupiah (342.000USD) từ hoạt động kinh doanh trực tuyến phải tính thuế giá trị gia tăng (VAT) cho khách hàng.

Thị trường trực tuyến được phép hợp tác với hệ thống dịch vụ thanh toán trực tuyến được ủy quyền bởi Ngân hàng Indonesia (ngân hàng trung ương). Nhà khai thác dịch vụ thanh toán được yêu cầu duy trì tiêu chuẩn bảo mật cao nhất cho hệ thống điện tử, được quy định bởi Cơ quan Dịch vụ Tài chính, Cơ quan Mật mã và Điện tử Nhà nước và ngân hàng trung ương. Từ tháng 1 năm 2020, chính phủ sẽ hạ thấp giá trị ngưỡng thuế nhập khẩu đối với hàng tiêu dùng được bán thông qua nền tảng thương mại điện tử. Hàng hóa trị giá ít nhất USD sẽ chịu thuế nhập khẩu; ngưỡng trước đó là 75 USD. Quy định mới này nhằm kiểm soát số lượng sản phẩm nước ngoài giá rẻ vào nước này ngoài việc bảo vệ doanh nghiệp trong nước. Ngoài ra, sẽ có mức thuế suất khác nhau đối với hàng dệt may, giày dép và túi xách nhập khẩu. Dệt may sẽ phải chịu 15-20% thuế nhập khẩu, cũng như túi xách, trong khi giày sẽ phải chịu tỷ lệ 25-30%. Đây là mức thuế áp dụng trước khi áp dụng thuế VAT 10% và thuế thu nhập 7,5%.

Malaysia: Rủi ro từ sự khuyến khích của Chính phủ

Malaysia là một thị trường hấp dẫn cho Thương mại điện tử ở Đông Nam Á do nền kinh tế năng động và cơ sở hạ tầng phát triển cho công nghệ kỹ thuật số.  Malaysia có ~ 25,84 triệu người dùng internet (80% dân số) và dân số có tỷ lệ thâm nhập điện thoại di động cực kỳ cao. Trong số 32,25 triệu người Malaysia, 25 triệu người dùng phương tiện truyền thông xã hội, 40,24 triệu thuê bao di động và 24 triệu sử dụng phương tiện truyền thông xã hội trên thiết bị di động của họ. Lĩnh vực thương mại điện tử của Malaysia đang trên một quỹ đạo tăng trưởng và được hưởng lợi từ việc thực hiện chương trình theo 6 khu vực lực đẩy của Chiến lược thương mại điện tử quốc gia (NeSR). Hội đồng thương mại điện tử quốc gia (NeCC), bao gồm nhiều bộ và cơ quan được thành lập để thúc đẩy việc thực hiện lộ trình tăng gấp đôi tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử của Malaysia để đạt mức đóng góp GDP là 53 tỷ USD vào năm 2021.

Hội đồng doanh thu nội địa của Malaysia đã tạo ra Hướng dẫn về thuế cho thương mại điện tử. Hướng dẫn bao gồm phạm vi thu phí, trách nhiệm thuế đối với kinh doanh, quản lý máy chủ và kiểm tra mô hình kinh doanh. 

Chính phủ Malaysia đã cam kết không kiểm duyệt Internet. Tuy nhiên, đôi khi có biện pháp kiểm soát trên phương tiện truyền thông truyền thống tràn sang Internet, dẫn đến việc tự kiểm duyệt và thỉnh thoảng có cuộc điều tra blogger và bình luận viên trực tuyến. Malaysia đã thông qua một đạo luật điều chỉnh tin tức giả mạo, nơi lưu giữ các trang web cũng như áp phích trực tuyến chịu trách nhiệm về những gì chính phủ xác định là tin giả. 

Malaysia thành lập Khu thương mại tự do kỹ thuật số (DFTZ) để hỗ trợ TMĐT

Khu thương mại tự do kỹ thuật số (DFTZ) là một sáng kiến ​​của Chính phủ Malaysia tập trung vào phát triển hệ sinh thái và là chất xúc tác cho nền kinh tế internet và hoạt động thương mại điện tử đang bùng nổ ở Malaysia. Được lãnh đạo bởi Tập đoàn Kinh tế Kỹ thuật số Malaysia (MDeC), DFTZ đã được xem xét và tập trung lại để phục vụ hai mục tiêu bao quát:  

Một là Tạo ra một trung tâm E-Fulfillment:  Phát triển thành một trung tâm hậu cần với mục tiêu thiết lập Malaysia thành một trung tâm thực hiện thương mại điện tử toàn khu vực. 

Mục tiêu thứ hai là Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Malaysia:  DFTZ được coi là một phương thức thúc đẩy xuất khẩu doanh nghiệp nhỏ và vừa của Malaysia thông qua thương mại điện tử với Chính phủ.

P.V