Tết hàn thực: Là lúc con cháu tưởng nhớ đến các bậc sinh thành

Sự tích về Tết Hàn thực

Tết hàn thực thực chất là ăn đồ ăn lạnh theo phong tục kể lại rằng đó là phong tục cổ truyền bắt nguồn từ Trung Quốc. Vào đời Xuân Thu (770 - 221), vua Tấn Văn Công nước Tấn, gặp loạn nên phải bỏ nước lưu vong sống cảnh nay trú nước Tề, mai ở nước Sở. Bấy giờ, có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi, theo phò vua đã giúp đỡ nhiều mưu kế. Một hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn kiệt, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong, hỏi ra mới biết đem lòng cảm kích vô cùng. 

Bánh Trôi hương vị đặc biệt của người việt.

Giới Tử Thôi theo phò vua Tấn Văn Công trong vòng 19 năm cùng nhau nằm gai nếm mật, khổ luyện thành tài. Về sau, Tấn Văn Công dành lại được ngôi vương, trở về làm vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công khi tòng vong, nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, nghĩ mình theo vua phò vua là chuyện nên làm, ông cho rằng những việc đó đâu có gì đáng nói.

Vì thế, ông về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm Tử Thôi. Nhưng vì là người không tham danh vọng, Tử Thôi nhất quyết không quay về lĩnh thưởng, Tấn Văn Công ra lệnh đốt rừng (muốn thúc ép Tử Thôi quay về). Không ngờ Tử Thôi quyết chí, hai mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng. Vua thương xót và thấy lỗi lầm của mình. Ông cho lập miếu thờ Giới Tử Thôi. Ông cũng hạ lệnh người dân phải kiêng đốt lửa 3 ngày, chỉ ăn đồ nguội để tưởng nhớ (khoảng mùng 3 tháng 3 tới 5 tháng 3 âm lịch). Cho đến ngày nay, mùng 3 tháng 3 âm lịch được coi là Tết Hàn thực.

Lịch sử Tết Hàn thực tại Việt Nam

Từ thời Lý, nhân dân ta đã ảnh hưởng bởi ngày này  nó mang phong cách riêng của người Việt. Vào ngày này người Việt không kiêng lửa, vẫn nấu nướng bình thường. Điều đặc biệt, vào mùng 3 tháng 3 hằng năm, người Việt còn sáng tạo nên bánh trôi, bánh chay với ý nghĩa tượng trưng đó là những thức ăn nguội với tấm lòng thành kính với ông, bà, cha, mẹ những người đã có công dưỡng dục chúng ta lên người để tưởng nhớ đến công ơn dưỡng dục của những người đã khuất.

Đặc biệt là ngày giỗ tổ Hùng Vương mùng 10 tháng 3 người Việt từ khắp mọi miền Tổ quốc về đền Hùng, Phú Thọ thắp hương và dâng cúng những đĩa bánh trôi bánh chay, tưởng nhớ cội nguồn... Có thể khẳng định tết Hàn thực của ta mang màu sắc dân tộc riêng, trường tồn trong quá trình dựng nước và giữ nước. Mặt khắc bánh trôi bánh chay là đặc trưng của ngày lễ này, từ xa xưa bánh trôi bánh chay đã đi vào thơ ca dân tộc như những món ăn đặc trưng phổ biến của người Việt. 

Tết Hàn thực của người Việt mang ý nghĩa hướng về cội nguồn

Quy trình làm bánh trôi chay cũng khác biệt: Bánh trôi được làm từ bột gạo nếp thơm rồi nặn bánh trôi thành viên nhỏ, ngoài trắng, trong có nhân đường đỏ hoặc không nhân tiếp đến thả vào nồi nước sôi, khi bánh nổi lên mặt nước vớt ra vừa chín tới. Những ngày này những người làm ăn xa thường ra chợ làm một đĩa bánh trôi  để cảm nhận được nhân tình thế thái. Nhiều người còn cho rằng ăn bánh trôi vào ngày này để ôn lại những chuyện xưa một thời đã qua, chuyện một thời đã xa của cha ông ta.

Cũng có câu truyện được thêu dệt nhưng mang sắc thái riêng cho rằng bánh trôi có từ thời Hùng Vương nó nhắc chúng ta về sự tích "bọc trăm trứng" của Âu Cơ. Trăm viên bánh nhỏ tượng trưng cho trăm quả trứng của Đức Lạc Long Quân. Bánh trôi tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con lên rừng theo mẹ. Bánh chay tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con theo cha xuống biển.

Có thể khẳng định dù suy nghĩ ở ngóc nhìn nào đi chăng nữa thì những truyền thống tốt đẹp này đã ăn sâu vào tiềm thức người Việt, để rồi cứ đến ngày Tết Hàn thực, người người nhà nhà lại nô nức chuẩn bị làm bánh trôi với những vùng miền khác nhau lại mang hương vị khác của quê hương.

Vũ Văn Tiến