Liệu Trung Quốc có thể dẫn đầu thế giới về công nghệ mà không có Jack Ma?

Nền kinh tế do nhà nước định hướng

Các giám điều hành công ty công nghệ có thể phải cẩn trọng khi chứng kiến sự trừng phạt của các nhà chức trách đối với Jack Ma. Doanh nhân hào hoa và thẳng thắn này đã biến mất sau khi ông chỉ trích hệ thống ngân hàng do nhà nước quản lý của Trung Quốc vào mùa thu năm ngoái và ví nó như "tiệm cầm đồ", đồng thời cáo buộc chính phủ sử dụng các phương tiện lỗi thời để điều chỉnh hệ thống tài chính. 

Và ngay lập tức, điều này không chỉ ảnh hưởng đến danh tiếng của Jack Ma, các doanh nghiệp mà anh ấy xây dựng cũng phải gánh chịu hậu quả. Bắc Kinh đã ngăn chặn Ant Group, chi nhánh tài chính của Alibaba, ra công chúng, trước khi buộc tập đoàn này phải tái cấu trúc và đặt nó dưới những quy định nghiêm ngặt. Alibaba đã bị phạt kỷ lục vào tháng 4 vì các vấn đề chống độc quyền, ông cũng được cho là đã buộc phải rút lui khỏi Ant Group do ông thành lập .

Nhưng một lý do khác "có thể là do ông Tập muốn cắt giảm các quyền lực nguy cơ thách thức sự thống trị của Đảng Cộng sản Trung Quốc cầm quyền", ông Lardy nói thêm.

Mong muốn của Bắc Kinh nhằm kiểm soát chặt chẽ hơn doanh nghiệp tư nhân xuất phát từ niềm tin của chính phủ cho rằng một nền kinh tế phải do nhà nước quản lý sẽ hiệu quả hơn nền kinh tế dựa trên cách tiếp cận thị trường tự do và quan trọng hơn là Đảng phải bảo toàn quyền lực của mình.

Steve Tsang, Giám đốc của Viện SOAS Trung Quốc tại Đại học SOAS London cho biết: “Các nhà lãnh đạo của các công ty công nghệ đã trở nên quá quyền lực đối với sự thoải mái của ông Tập và Đảng Cộng sản đang bị áp lực, vì sự độc quyền quyền lực của Đảng không thể được phép thách thức bởi bất cứ một ai hết. Do đó, cá nhân họ thực hiện các hành động để khẳng định quyền lực của Đảng".

Sự cân bằng quyền lực không ổn định

Các công ty internet của Trung Quốc không nhất thiết phải cố gắng chèo lái con thuyền. Alibaba đã hợp tác sâu rộng với chính phủ về sáng kiến Taobao Village, một chương trình nhằm mục đích giảm đói nghèo cho nông dân bằng cách giúp họ bán hàng trực tuyến cho người tiêu dùng thành thị. Công ty cũng phát triển một ứng dụng do chính phủ tài trợ - Xuexi Qiangguo dạy các triết lý chính trị của ông Tập.

Sonja Opper, Giáo sư tại Đại học Bocconi ở Ý, người nghiên cứu nền kinh tế Trung Quốc, cho biết: “Tất cả các gã khổng lồ công nghệ lớn của Trung Quốc - mặc dù bản chất riêng tư của họ đều nuôi dưỡng sự gần gũi với chính phủ, nơi có lẽ đã tạo ra ý tưởng về mối quan hệ quyền lực cân bằng”. chuyển đổi thể chế sang khu vực tư nhân.

Các doanh nhân công nghệ cũng được mối liên hệ mật thiết với Đảng. Người sáng lập kiêm Giám đốc điều hành Tencent - Pony Ma và người sáng lập kiêm Giám đốc điều hành Xiaomi - Lei Jun đều là thành viên của Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc. Người sáng lập kiêm Giám đốc điều hành Baidu - Robin Li và người sáng lập kiêm Giám đốc điều hành NetEase - William Ding là thành viên của Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc, cơ quan cố vấn chính trị hàng đầu của đất nước. Trong khi đó, Jack Ma là một đảng viên Đảng Cộng sản .

"Đảng đã tạo điều kiện cho những công ty công nghệ có thể tự do phát triển và trở nên nổi tiếng, họ được ưu ái bằng cách trở thành những thành viên của Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc", Opper nói và chỉ thêm rằng các doanh nhân công nghệ "chắc chắn đã bắt đầu cảm thấy an toàn, vì sức mạnh kinh tế của họ và độ nổi tiếng toàn cầu của hộ."

“Họ bắt đầu lên tiếng chỉ trích và bắt đầu giống những người có thể thách thức tư duy hiện tại,” cô nói. "Những gì chúng tôi thấy bây giờ là sự cân bằng này không ổn định và họ quên mất rằng mọi sự kiểm soát vẫn phải đặt dưới quyền lực của Chính phủ".

Một chiến lược mạo hiểm

Chiến lược của Bắc Kinh vốn có nhiều rủi ro. Phép màu kinh tế kéo dài và sự thăng tiến nhanh chóng của Trung Quốc với tư cách là nước dẫn đầu trong lĩnh vực công nghệ có nguồn gốc từ quyết định nhìn xa trông rộng của Bắc Kinh vào cuối những năm 1970 là từ bỏ một số quyền kiểm soát nền kinh tế và áp dụng cách tiếp cận thị trường tự do trong nhiều lĩnh vực. Ví dụ, ngành công nghệ của Trung Quốc được tự do huy động vốn giám sát. Các đợt đầu tư ban đầu của SoftBank của Nhật Bản vào Alibaba và Naspers của Nam Phi vào Tencent cách đây khoảng 20 năm đã thành công rực rỡ .

Khôi phục mức độ kiểm soát cao của nhà nước có thể hạn chế quyền tự do mà các công ty tư nhân này trong việc đổi mới và theo kịp các đối thủ cạnh tranh lớn trên toàn cầu.

Các nhà đầu tư có thể mất động cơ rót tiền vào các công ty tư nhân của Trung Quốc nếu họ lo lắng về "sự can thiệp không mong muốn của chính phủ", Opper nói, đặc biệt là vì một số dự án công nghệ thường mất nhiều thời gian để phát triển. 

Alibaba đã mất hơn 240 tỷ USD giá trị vốn hóa thị trường kể từ khi IPO của Ant Group được kéo vào tháng 11. Tencent đã chứng kiến ​​173 tỷ USD giá trị thị trường bốc hơi kể từ mức đỉnh vào tháng 1. Trong khi đó, các công ty thương mại điện tử Pinduoduo, JD.com và công ty giao thực phẩm khổng lồ Meituan đã mất tổng cộng 231 tỷ USD kể từ mức đỉnh của tháng Hai.

Các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc không muốn loại bỏ khu vực tư nhân - khu vực này đóng góp gần 2/3 GDP của đất nước và sử dụng 80% lao động. Nhưng rõ ràng là ông Tập muốn khu vực nhà nước dẫn đầu, trong đó các công ty tư nhân đóng vai trò hỗ trợ.

"Đó là một nghịch lý," Lardy từ PIIE nói. "Ông Tập muốn nhà nước đóng một vai trò lớn hơn. Đó là điều rất rõ ràng trong tất cả những điều ông ấy nói trong 10 năm qua. Ông ấy muốn chính phủ đóng một vai trò chủ chốt."

Nhưng để ông Tập đạt được tham vọng biến Trung Quốc trở thành nhà lãnh đạo đổi mới vào năm 2035 và siêu cường quốc công nghệ toàn cầu vào năm 2050, ông sẽ cần phải dựa vào các công ty tư nhân nhiều hơn mong đợi.

Nhà lãnh đạo Trung Quốc ngày càng nhấn mạnh sự cần thiết của việc Trung Quốc phải giảm bớt sự phụ thuộc vào phương Tây về công nghệ trong vài năm qua, đặc biệt là khi Washington hạn chế khả năng các công ty Trung Quốc tiếp cận công nghệ của Mỹ. Nhưng các công ty thúc đẩy sự đổi mới và phát triển ở Trung Quốc không phải là các công ty nhà nước. Thay vào đó, các công ty tư nhân đang dẫn đầu: chẳng hạn như, theo China Enterprise Confederation, Huawei và Alibaba, chiếm nhiều chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển hơn bất kỳ công ty Trung Quốc nào khác vào năm ngoái.

"Nhìn lại, có một lý do có thể lý giải tại sao những gã khổng lồ công nghệ của Trung Quốc có thể phát triển", Opper nói. "Họ có sự đổi mới chưa từng thấy ở bất kỳ doanh nghiệp nhà nước nào ở Trung Quốc."

Sự tự tin quá mức

Đó dường như không phải là bài học mà các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc muốn lưu ý ngay bây giờ.

Đại dịch Covid-19 đã thuyết phục Trung Quốc rằng, một nền kinh tế kế hoạch hóa chủ yếu với các quy định chặt chẽ về nhiều mặt của cuộc sống là cách tiếp cận tốt nhất để điều hành đất nước. Năm ngoái, quốc gia này đã thực hiện một số biện pháp nghiêm ngặt nhất trên toàn thế giới để ngăn chặn vi rút. Chính vì thế, Trung Quốc đã nổi lên như một nền kinh tế lớn duy nhất ngăn chặn được suy thoái, vượt trội hơn các nước lớn ở phương Tây.

"Lợi thế lớn nhất của chúng tôi là hệ thống xã hội chủ nghĩa có thể cho phép chúng tôi tập trung nguồn lực để hoàn thành các nhiệm vụ lớn", ông Tập nói trong một bài diễn văn của Nhân dân Nhật báo, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản, hồi đầu năm nay. "Đây là một cách quan trọng để chúng tôi đạt được mục tiêu của mình."

Bài diễn văn đã trích dẫn chiến thắng được cho là của Trung Quốc trong chiến dịch " xóa đói giảm nghèo" kéo dài nhiều năm và ông cũng viết: "Đảng và đất nước chúng ta là những người duy nhất trên thế giới có thể thực hiện được điều này, điều này thể hiện đầy đủ lợi thế của hệ thống chính trị và thể chế của chúng ta".

Nhưng những người hoài nghi cảnh báo Bắc Kinh có thể quá tự tin vào chiến lược kinh tế từ trên xuống của mình.

"Đây là một chiến lược ưu tiên các mục tiêu ngắn hạn của kiểm soát chính trị hơn các mục tiêu tăng trưởng và phát triển trung hạn", Opper nói. "Các doanh nghiệp nhà nước sẽ không thể lấp đầy khoảng trống do các ưu đãi lợi nhuận yếu hơn và cơ cấu kiểm soát chặt chẽ hơn."

Các doanh nghiệp nhà nước, mặc dù là công cụ quan trọng để Đảng kiểm soát, nhưng lại nổi tiếng là kém hiệu quả - cả trong phân bổ nguồn lực và cạnh tranh với các doanh nghiệp tư nhân. Họ đóng góp vào tổng số việc làm ít hơn nhiều so với các doanh nghiệp tư nhân và họ chiếm tới 70% nợ doanh nghiệp ở Trung Quốc. Điều đó gây ra mối đe dọa đối với sự ổn định tài chính và tăng trưởng kinh tế.

Tuy nhiên, rõ ràng là ông Tập ủng hộ việc thúc đẩy khu vực nhà nước và để các doanh nghiệp như vậy dẫn đầu.

Trong một cuộc đàn áp trước đó vào năm 2017, khi đó là chống lại các ông trùm tài chính đang phát triển mạnh mẽ, ông Tập đã nói một cách cởi mở về tầm quan trọng của Đảng Cộng sản như trung tâm của mọi thứ ở Trung Quốc, bao gồm một chính sách kinh tế tập trung vào việc thúc đẩy khu vực nhà nước.

Ông Tsang từ SOAS cho biết:“Ông Tập có thể quá tự tin và đang làm Trung Quốc trở nên rủi ro hơn khi hạ tầm quan trọng của các công ty tư nhân".

Bảo Trinh (Theo CNN)