Liệu Mỹ và Trung Quốc có thể cạnh tranh và hợp tác cùng một lúc?

09:10 13/08/2021

Cả hai bên nên tìm cách làm việc cùng nhau để tránh nguy cơ xảy ra một cuộc Chiến tranh Lạnh mới.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Thoạt nhìn, chính sách đối với Trung Quốc của Tổng thống Joe Biden trông giống như một bản sao của chính sách vốn có của Donald Trump. Kể từ khi nhậm chức vào tháng 1, Biden đã duy trì thuế quan đối với hàng trăm tỷ USD hàng nhập khẩu của Trung Quốc, áp đặt các biện pháp trừng phạt mới đối với các công ty Trung Quốc.

Nhưng có một sự khác biệt lớn giữa Biden và Trump. Trong khi Trump, người cho rằng biến đổi khí hậu là "trò dối trá" của Trung Quốc, không có chỗ cho sự hợp tác với Trung Quốc, thì Biden đã tìm kiếm điểm chung với Chủ tịch Tập Cận Bình về biến đổi khí hậu và các vấn đề toàn cầu khác.

Biden không phải là người duy nhất tin rằng Mỹ và Trung Quốc có thể cạnh tranh và hợp tác. Tại cuộc họp báo tại Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc Trung Quốc vào tháng 3, Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị tuyên bố rằng sự cạnh tranh giữa hai cường quốc không có gì là lạ, và khía cạnh quan trọng hơn của quan hệ Trung-Mỹ nên là hợp tác. Ông liệt kê đại dịch, phục hồi kinh tế và biến đổi khí hậu là những lĩnh vực mà hai nước có thể hợp tác cùng nhau.

Tuy nhiên, không bên nào cho thấy mình có khả năng đạt được sự cân bằng mong manh giữa cạnh tranh và hợp tác, với việc hai nước tiếp tục xung đột về nhân quyền, công nghệ, Đài Loan, Biển Đông và Hồng Kông kể từ khi Biden nhậm chức.

Các hành động hợp tác duy nhất là một cuộc gặp ngắn giữa John Kerry, đặc phái viên khí hậu của Biden, với người đồng cấp Trung Quốc vào giữa tháng 4 và việc ông Tập tham dự hội nghị thượng đỉnh về khí hậu trực tuyến do Biden tổ chức vào cuối tháng đó.

Một màn hình tại một phố mua sắm ở Bắc Kinh cho thấy Tập Cận Bình tham dự hội nghị thượng đỉnh video về biến đổi khí hậu vào ngày 16 tháng Tư: những hành động hợp tác duy nhất. © Reuters
Video ông Tập Cận Bình tham dự hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu vào ngày 16 tháng Tư tại một màn hình ở một phố mua sắm thuộc thành phố Bắc Kinh: . Ảnh Reuters.

Có thể còn quá sớm để xóa bỏ hợp tác Mỹ-Trung về khí hậu và các vấn đề quan trọng khác mà hai bên cùng quan tâm. Nhưng kinh nghiệm của 6 tháng qua cho thấy Mỹ và Trung Quốc khó có thể thành công trong việc tìm cách ổn định mối quan hệ của họ.

Chắc chắn, bất kỳ hình thức hợp tác nào giữa hai đối thủ địa chính trị có sẵn sẽ rất khó khăn. Mỹ và Trung Quốc cần có một mức độ tin cậy tối thiểu để làm việc cùng nhau trong bất cứ điều gì. Đáng buồn thay, không có sự tin tưởng như vậy tồn tại ngày nay. Trung Quốc cho rằng Mỹ quyết tâm ngăn cản sự trỗi dậy của mình, trong khi Washington tin rằng Bắc Kinh đang muốn thay thế vị trí lãnh đạo toàn cầu của mình và tìm cách thống trị thế giới. Khi mỗi bên nhìn nhau qua con mắt đáng nghi ngờ như vậy, dường như khó mà có thể tồn tại sự tin tưởng.

Tuy nhiên, sự hợp tác giữa các đối thủ vẫn có thể thực hiện được nếu các lĩnh vực mà họ cạnh tranh ít hơn các lĩnh vực mà họ có thể hợp tác. Nói cách khác, sự cân bằng tổng thể giữa cạnh tranh và hợp tác có lợi cho cái sau hơn. Nhưng đây không phải là tình hình đối với quan hệ Mỹ-Trung ngày nay.

Sự cạnh tranh giữa họ bao gồm gần như tất cả các lĩnh vực lợi ích quốc gia quan trọng, chẳng hạn như quyền tối cao về công nghệ, an ninh, thương mại và ảnh hưởng toàn cầu. Trong khi danh sách các vấn đề mà họ cạnh tranh là vô tận, cả Washington và Bắc Kinh đều rất khó để đưa ra hơn ba hoặc bốn vấn đề mà họ thấy có khả năng hợp tác. Trong bối cảnh của sự mất cân bằng như vậy, không có gì ngạc nhiên khi sự hợp tác bị xếp vào một phương án phụ.

Hợp tác Mỹ-Trung ngày nay càng trở nên khó khăn hơn do tính bất đối xứng của các vấn đề đang bị đe dọa. Luôn luôn, các vấn đề mà Mỹ và Trung Quốc cạnh tranh là cấp bách, hữu hình và nhạy cảm về mặt chính trị, trong khi các vấn đề có thể hợp tác như biến đổi khí hậu, đại dịch và không phổ biến vũ khí hạt nhân, lại xa vời hơn, ít hữu hình hơn và về mặt chính trị không nổi bật mặc dù thời tiết khắc nghiệt có thể sớm làm cho biến đổi khí hậu trở thành một vấn đề cấp bách hơn bao giờ hết.

Đồng thời, các nhà lãnh đạo Trung Quốc coi Đài Loan, Hồng Kông và Tân Cương là những vấn đề chủ quyền không thể thương lượng mà họ đã đặt uy tín chính trị của mình. Kết quả là, sự cạnh tranh về những vấn đề này khiến cho cả hai nước dường như khó có thể tìm được tiếng nói chung và mối quan hệ hợp tác trong các lĩnh vực khác là không thể. 

Khó có thể đạt được sự cân bằng khả thi giữa cạnh tranh và hợp tác, dường như không có giải pháp thay thế cho "đồng cạnh tranh". Quay trở lại việc giao kết rõ ràng là không thể, nhưng một cuộc Chiến tranh Lạnh hoàn toàn mới sẽ rất thảm khốc. Thách thức mà Biden và ông Tập phải đối mặt là làm thế nào để cứu vãn sự đồng cạnh tranh sau một khởi đầu đáng ngại.

Một cách tiếp cận khiêm tốn hơn có thể hiệu quả hơn. Vì việc xây dựng lòng tin thông qua các bước gia tăng nhỏ sẽ khả thi hơn so với việc cố gắng giải quyết các nhiệm vụ lớn và khó khăn hơn, Mỹ và Trung Quốc nên ưu tiên cho các vấn đề ít phức tạp hơn. Ví dụ bao gồm khôi phục các chương trình trao đổi văn hóa, dỡ bỏ các hạn chế đối với các nhà báo và cho phép quay trở lại những người đã bị trục xuất. Có lẽ việc mở lại hai lãnh sự quán đã đóng cửa ở Houston và Thành Đô có thể giúp phần nào giảm bớt căng thẳng hai bên. 

Nếu các nhà lãnh đạo Mỹ và Trung Quốc sẵn sàng mạo hiểm cho cách tiếp cận mới này ngay bây giờ, họ có thể giải quyết những nhiệm vụ khó khăn hơn sau này một cách ổn thỏa. Nếu không, họ sẽ trượt dài trên con đường dẫn đến một cuộc Chiến tranh Lạnh mới mà cả hai đều phải tránh.

Lyly (Dịch tử bài viết của Minxin Pei - Giáo sư chính phủ tại Claremont McKenna College và là thành viên cao cấp của Quỹ German Marshall của Hoa Kỳ được đăng trên trang Nikkei Asia)