Thị trường lao động liên tục biến động do ảnh hưởng từ dịch bệnh, suy giảm đơn hàng toàn cầu, tự động hóa và chuyển đổi số, việc học nghề không chỉ là lựa chọn tình thế mà đã trở thành chiến lược thích ứng dài hạn. Những ngành nghề có tính linh hoạt cao như kỹ thuật chế biến món ăn, pha chế đồ uống, thiết kế đồ họa, marketing số… đang được nhiều người lao động lựa chọn nhờ khả năng khởi nghiệp cá nhân, làm việc online tại nhà hoặc kết hợp bán hàng đa kênh.

Ngoài ra, việc học nghề còn giúp người lao động tự chủ hơn trong lập kế hoạch nghề nghiệp, không phụ thuộc vào một vị trí cố định hay đơn vị sử dụng lao động cụ thể. Đây cũng là bước đi cần thiết để Việt Nam xây dựng một lực lượng lao động chất lượng cao, có kỹ năng và khả năng đổi nghề linh hoạt – phù hợp với mục tiêu nâng cao năng suất, đảm bảo an sinh xã hội và tăng sức cạnh tranh quốc gia.

Sau khi tham gia các khóa đào tạo nghề ngắn hạn theo chính sách bảo hiểm thất nghiệp, nhiều người lao động không chỉ tìm lại được việc làm mà còn khởi nghiệp thành công, đạt mức thu nhập ổn định từ 10 đến 15 triệu đồng mỗi tháng. Những câu chuyện tái hòa nhập thị trường lao động từ học nghề đang lan tỏa niềm tin cho hàng ngàn người mất việc làm.

Nép mình trên con phố Hàng Than (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội), quán “Cam” chỉ rộng vỏn vẹn 7m2 nhưng lại thu hút ánh nhìn bởi cách thiết kế gọn gàng, tinh tế. Chủ quán là chị Phùng Thị Minh Hiền, người từng làm điều dưỡng tại một bệnh viện ở quận Đống Đa. Sau khi xin nghỉ việc vì thu nhập không đủ trang trải cuộc sống, chị Hiền đã nộp hồ sơ và được hưởng 12 tháng trợ cấp thất nghiệp tại Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội.

“Hai tháng đầu tôi chỉ nhận làm thêm các lẵng hoa theo đơn đặt, chưa nghĩ đến chuyện học nghề. Nhưng sau khi được cán bộ trung tâm tư vấn, tôi quyết định đăng ký học lớp Pha chế đồ uống,” – chị Hiền chia sẻ.

Tận dụng kiến thức học được, chị đầu tư hơn 100 triệu đồng thuê mặt bằng và mở quán Cam – nơi bán trà, cà phê, nước ép và nhận làm hoa theo yêu cầu. Dù không gian nhỏ, mô hình chủ yếu phục vụ mang đi, nhưng doanh thu hàng tháng sau khi trừ chi phí đã giúp ba mẹ con chị có cuộc sống ổn định.

Cũng trong hành trình khởi nghiệp từ học nghề, chị Nguyễn Thị Hải An (trú tại phố Trần Điền, phường Định Công, quận Hoàng Mai) có câu chuyện truyền cảm hứng không kém. Sau hơn 20 năm làm việc tại một công ty thiết bị y tế, chị nghỉ việc vào năm 2021 vì công ty gặp khó khăn. Có sẵn kinh nghiệm phụ con gái bán bánh online, chị đăng ký học lớp Kỹ thuật Nấu ăn do Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội tổ chức.

“Thời gian đi học tôi vẫn nhận đơn online. Nhờ những kỹ năng mới học, món ăn chế biến ngon và chuyên nghiệp hơn. Chỉ sau tháng thứ hai, đơn hàng tăng vọt trên các ứng dụng,” – chị An hào hứng kể lại.

Hiện chị sở hữu gian hàng “Hộp đủ chất” với hơn 20 món như súp, salad, cơm Nhật, xá xíu... phân phối qua các nền tảng như Grab, Shopee, Be. Trung bình mỗi ngày, chị nhận khoảng 50 đơn, có thời điểm cao điểm phải thuê người phụ giúp. Thu nhập hiện tại khoảng 15 triệu đồng/tháng, vượt xa mức lương khi còn làm công ty. “Sắp tới, tôi dự định mở thêm 2 cửa hàng online để mở rộng quy mô,” – chị cho biết.

Không chỉ dừng lại ở những cá nhân như chị Hiền hay chị An, xu hướng học nghề – khởi nghiệp đang lan rộng trong nhóm lao động hưởng bảo hiểm thất nghiệp. Theo bà Vũ Thị Thanh Liễu – Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, các lớp đào tạo nghề ngắn hạn không chỉ giúp người lao động tìm việc, mà còn truyền cảm hứng tự kinh doanh, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế số phát triển mạnh mẽ.

Nhiều học viên sau khi tốt nghiệp đã vận dụng linh hoạt mạng xã hội và nền tảng thương mại điện tử như Shopee, Facebook Marketplace, Zalo, Grabfood, Gojek… để bán sản phẩm. Ví dụ, chị Vũ Thị Nguyệt Minh, sau khóa học nấu ăn vào tháng 9/2022, đã mở kênh Facebook bán hàng. Trang cá nhân của chị hiện có tới 3.700 người theo dõi, mỗi bài viết đăng món ăn đều nhận được hàng trăm lượt tương tác.

Tương tự, chị Đỗ Thị Hải Yến, sau khóa học vào tháng 6/2023, đã khởi nghiệp trên nền tảng Shopee với các món ăn được đặt mua thường xuyên.

Theo ông Mai Chung Chiển – Phó Trưởng phòng Đào tạo nghề, Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội: “Các học viên sau khi hoàn thành khóa học như Chế biến món ăn, Pha chế đồ uống đều có khả năng chuyển đổi nghề nghiệp tốt, nhiều người thu nhập đạt từ 10 – 15 triệu đồng/tháng, thậm chí cao hơn thu nhập từ công việc cũ.”

Dù hiệu quả rõ rệt, nhưng tỷ lệ người lao động đăng ký học nghề trong thời gian hưởng bảo hiểm thất nghiệp vẫn còn khiêm tốn. Thống kê từ Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội cho thấy: Từ năm 2010 đến nay, có 690.256 người nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp, nhưng chỉ 27.457 người đăng ký học nghề – tức chưa tới 4%.

Nguyên nhân chính được cho là do người lao động chưa hiểu rõ quyền lợi học nghề miễn phí, hoặc còn tâm lý chờ đợi tìm lại công việc cũ. Một phần khác đến từ việc thiếu thông tin về ngành học phù hợp.

Để nâng tỷ lệ học nghề trong nhóm lao động thất nghiệp, hằng năm, Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội đều tổ chức hội nghị thông tin, tuyên truyền nhằm giới thiệu về chính sách đào tạo nghề, kết nối với các trường, trung tâm, công ty đào tạo uy tín.

Bên cạnh đó, tại các buổi tổng kết khóa học, Trung tâm mời doanh nghiệp đến phỏng vấn và tuyển dụng trực tiếp học viên. Những học viên hoàn thành chương trình còn được hỗ trợ tham gia phiên giao dịch việc làm, giúp rút ngắn thời gian quay trở lại thị trường lao động.

Trường hợp của anh Trần Thanh Hải là một ví dụ. Sau khi hoàn thành khóa học Kỹ thuật nấu ăn, anh cho biết sẽ bổ sung thêm nhiều món mới vào thực đơn của nhà hàng chay nơi mình đang làm việc để thu hút khách hàng.

Học nghề trong thời gian hưởng bảo hiểm thất nghiệp không chỉ là giải pháp ngắn hạn, mà còn mở ra hướng đi dài hạn cho người lao động – từ tìm lại việc làm đến khởi nghiệp, tăng thu nhập, và từng bước xây dựng sự nghiệp bền vững.

Tuy nhiên, để chính sách phát huy hiệu quả toàn diện, cần đẩy mạnh tuyên truyền, tư vấn cá nhân hóa, kết nối đào tạo – việc làm – thị trường và nhất là nâng cao nhận thức về quyền lợi học nghề miễn phí trong thời gian hưởng trợ cấp.