8 giờ sáng, tại Trung tâm Dạy nghề Phúc Thịnh (Hà Nội), hơn 20 học viên miệt mài bên những tấm nhựa, vỏ lon, chai thủy tinh đã qua sử dụng. Không phải để phân loại rác, mà là đang học cách "hô biến" chúng thành đèn trang trí, chậu cây bonsai, đồ gia dụng nghệ thuật.

Một trong những học viên ấy là chị Nguyễn Thị Tâm (38 tuổi, từng làm công nhân may tại Gia Lâm). Sau khi nghỉ việc và hưởng trợ cấp thất nghiệp 6 tháng, chị đăng ký lớp học nghề tái chế sáng tạo do Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội phối hợp cùng tổ chức phi lợi nhuận Green ReStart tổ chức. Sau 3 tháng, chị đã khởi động một gian hàng nhỏ trên sàn thương mại điện tử, chuyên bán sản phẩm tái chế theo đơn đặt hàng.

“Trước đây mình chỉ nghĩ đến việc kiếm sống, nhưng từ lúc học nghề tái chế, mình hiểu thêm về giá trị của môi trường và nhận ra chính rác thải cũng có thể nuôi sống mình – nếu mình biết cách,” – chị Tâm chia sẻ.

Thực tế hiện nay cho thấy, nhiều người lao động sau khi nghỉ việc, nhất là trong bối cảnh kinh tế khó khăn, chuyển đổi số và biến đổi khí hậu,… không dễ dàng quay lại thị trường lao động. Trong khi đó, xu thế xanh hóa đang lan tỏa khắp mọi ngành nghề: từ sản xuất nông nghiệp hữu cơ, logistics xanh, thiết kế sinh thái, đến nghề sửa chữa – tái chế thiết bị điện tử.

Chị Lê Thị Thu Hằng, 29 tuổi, từng là nhân viên hành chính tại một công ty vận tải nhưng bị sa thải do cơ cấu lại bộ máy. Nhận 5 tháng trợ cấp thất nghiệp, chị đăng ký lớp học “kế toán xanh” chuyên về kiểm soát chi phí carbon, đánh giá rủi ro môi trường cho doanh nghiệp. 3 tháng sau, chị được một doanh nghiệp khởi nghiệp về logistics bền vững tuyển dụng với mức lương 12 triệu đồng/tháng – thậm chí cao hơn trước.

“Lúc đầu, mình không nghĩ học nghề liên quan đến môi trường sẽ thực tế đến vậy. Nhưng sau khóa học, mình nhận ra tương lai việc làm nằm ở chỗ đó – doanh nghiệp cần người biết đo đếm tác động môi trường chứ không chỉ là tính toán số liệu thu chi đơn thuần.”

Đây chính là khoảng trống mà mô hình “bảo hiểm thất nghiệp xanh” có thể lấp đầy.

Theo thống kê của Cục Việc làm (Bộ Nội vụ), trong 6 tháng đầu năm 2025, cả nước có hơn 340.000 người đăng ký hưởng bảo hiểm thất nghiệp, trong đó gần 70.000 người tham gia các khóa học nghề. Đáng chú ý, hơn 15% khóa học liên quan đến kỹ năng xanh – con số cao gấp đôi cùng kỳ năm 2023.

Bà Phạm Thanh Huyền – Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội – cho biết: “Xu hướng nghề xanh đang được chúng tôi tích cực thúc đẩy lồng ghép vào chương trình dạy nghề cho người thất nghiệp. Bởi ngoài mục tiêu tái hòa nhập thị trường lao động, còn hướng tới mô hình phát triển bền vững, giảm áp lực rác thải, phát thải và giúp người học bắt kịp với xu thế kinh tế xanh.”

Khái niệm “bảo hiểm thất nghiệp xanh” không chỉ là một khẩu hiệu mang tính hình thức. Ở nhiều quốc gia phát triển như Đức, Hàn Quốc và Thụy Điển, mô hình này đã được triển khai hiệu quả như một phần không thể tách rời của chiến lược lao động bền vững và chuyển đổi xanh toàn diện.

Tại Đức, từ năm 2009, chương trình "Green Skills for a Green Economy" được tích hợp vào chính sách hỗ trợ người thất nghiệp. Các trung tâm việc làm địa phương không chỉ giới thiệu việc làm truyền thống mà còn khuyến khích người lao động thất nghiệp học các ngành như: bảo trì hệ thống năng lượng mặt trời, sửa chữa thiết bị điện tử, trồng rừng đô thị, nông nghiệp sinh thái. Người học được tài trợ học phí thông qua ngân sách của cơ quan bảo hiểm thất nghiệp quốc gia, đồng thời được kết nối thực tập tại các doanh nghiệp xanh.

Hàn Quốc là một trong những quốc gia châu Á đi đầu trong việc gắn bảo hiểm thất nghiệp với mục tiêu giảm phát thải. Dưới sáng kiến “K-Green New Deal”, chính phủ nước này đã triển khai các khóa đào tạo nghề ngắn hạn miễn phí cho người thất nghiệp trong các lĩnh vực như: xây dựng xanh, kỹ thuật viên lắp đặt năng lượng tái tạo, quản lý chất thải thông minh. Học viên sau khi hoàn thành khóa học còn được hỗ trợ kết nối việc làm tại các doanh nghiệp thuộc hệ sinh thái "xanh hóa nền kinh tế".

Trong khi đó, tại Thụy Điển, mô hình “Việc làm vì môi trường” (Jobs for Climate) đã trở thành một phần trong chính sách an sinh hiện đại. Cơ quan việc làm công cộng nước này không chỉ hỗ trợ trợ cấp thất nghiệp mà còn tích cực định hướng người lao động chuyển đổi sang các nghề gắn với nền kinh tế tuần hoàn: thu gom - phân loại - tái chế rác thải, phục hồi thiết bị điện tử, vận hành nông trại hữu cơ, bảo tồn đa dạng sinh học. Mô hình này vừa góp phần giảm tỷ lệ thất nghiệp, vừa thúc đẩy cam kết giảm phát thải khí nhà kính quốc gia.

Điểm chung trong các mô hình quốc tế là: Không coi người thất nghiệp là gánh nặng, mà xem họ như nguồn lực có thể tái tạo, nếu được cung cấp kỹ năng phù hợp với thời đại. Và trong thời đại đó, “xanh” chính là tương lai.

Tại Việt Nam, dù chưa có khung chính sách chính thức cho "bảo hiểm thất nghiệp xanh", nhưng một số sáng kiến xã hội và dự án địa phương đã tiên phong thực hiện. Điển hình như: Dự án "Green Job – Việc làm Xanh" của tổ chức ILO và Bộ LĐTBXH triển khai thí điểm tại Quảng Nam, Đồng Tháp, Hà Nội. Người lao động được học nghề làm gạch không nung, xử lý rác hữu cơ, chăm sóc rừng cộng đồng. Chương trình học nghề “Trồng rau hữu cơ tại gia” cho người hưởng BHTN tại TP.HCM, giúp người dân vừa tăng thu nhập, vừa cải thiện chất lượng môi trường sống đô thị.

TS. Nguyễn Thị Lan Hương – nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội – nhận định: “Để thực sự có một hệ thống bảo hiểm thất nghiệp hiện đại, chúng ta không thể chỉ lo chi trả trợ cấp, mà cần chủ động gắn kết với các mục tiêu phát triển bền vững, bao gồm cả việc tái nghề theo hướng xanh.”

Luật Việc làm (sửa đổi) đưa ra nhiều điều chỉnh nhằm nâng cao hiệu quả của bảo hiểm thất nghiệp. Một trong các nội dung đáng chú ý là bổ sung chính sách hỗ trợ đào tạo nghề phù hợp với chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn và số hóa.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, để mô hình này khả thi, cần: Có cơ chế tài chính linh hoạt: trích một phần quỹ BHTN để đầu tư cho các khóa học nghề xanh; Xây dựng danh mục nghề xanh trong hệ thống đào tạo nghề quốc gia; Hợp tác công – tư – xã hội dân sự: khuyến khích các doanh nghiệp xanh, tổ chức phi lợi nhuận cùng tham gia thiết kế, vận hành chương trình đào tạo.

Ông Nguyễn Đình Cung – nguyên Viện trưởng CIEM cho rằng: “Thất nghiệp không chỉ là mất việc, mà còn là cơ hội tái tạo kỹ năng phù hợp. Nếu ta gắn tái nghề với chuyển đổi xanh, người lao động sẽ không bị bỏ lại phía sau trong quá trình phát triển mới.”

Trong một thế giới biến động, khi việc làm không còn là điều vĩnh viễn, thì hệ thống bảo hiểm thất nghiệp cần đóng vai trò hơn cả là “phao cứu sinh”. Nó phải trở thành bệ phóng cho tái nghề, cho thích ứng và cho hành động vì một nền kinh tế nhân văn – xanh – bền vững.