Đã gần một thập niên kể từ khi chiếc Model S chứng minh xe điện có thể cạnh tranh về cả kiểu dáng lẫn khả năng vận hành, và 4 năm kể từ khi Model 3 mang công nghệ của Tesla tới thị trường rộng hơn. Trong suốt thời gian đó, Musk không chỉ phải xây dựng một thị trường cho xe điện với tình hình tài chính có lúc cận kề bờ vực phá sản mà còn phải đối đầu với tình trạng bán khống trên Phố Wall và thậm chí tranh cãi với các cơ quan quản lý.

Đến nay, Elon Musk dường như đã được "minh oan" khi nhiều công ty, từ Ford đến Volkswagen hay Mercedes-Benz đều cam kết đặt tương lai của mình vào xe điện. Hồi tuần này, Toyota công bố khoản đầu tư 35 tỷ USD vào phát triển thị trường này.

"Trong nhiều năm, phần còn lại của ngành xe coi Tesla và tôi là ngu ngốc và lừa đảo", Musk nói trong bài phỏng vấn với Financial Times. "Họ nói rằng xe điện sẽ không hiệu quả, bạn sẽ không thể đạt được hiệu năng xe và phạm vi hoạt động. Và ngay cả khi bạn làm được thì cũng chẳng ai mua", ông nói.

Musk tin rằng những người cổ động thay đổi khí hậu giúp thúc đẩy các nhà sản xuất xe dịch chuyển theo hướng công nghệ bền vững. Thế nhưng ông cũng khẳng định lý do lớn hơn khiến nhiều hãng xe đi theo con đường xe điện: "Cho đến khi chúng tôi bắt đầu lấy được một phần thị phần có ý nghĩa từ họ, họ sẽ không phản ứng đâu".

Elon Musk không phải người duy nhất có suy nghĩ này. Bob Lutz, cựu phó chủ tịch GM và chủ tịch Chrysler, người từng nghi hoặc khả năng thành công của Tesla, đến nay gọi ảnh hưởng của Elon Musk đến ngành xe là "không thể tin được".

Nhắc đến những gì Tesla đã làm được ngay cả ở phân khúc xe sang Châu Âu, ông Lutz nói: "Đây là lý do vì sao Mercedes-Benz và BMW sợ Elon Musk đến vậy".

Theo cách này, Elon Musk dần trở thành một trong những doanh nhân gây tranh cãi nhất trong thời gian gần đây.

Với 66,3 triệu người theo dõi, Elon Musk dùng tài khoản Twitter của mình để cổ vũ dogecoin, một đồng tiền mã hoá bắt đầu như một trò đùa. Ông cũng tiếp tục tấn công cả các cơ quan quản lý, bao gồm Uỷ ban Chứng khoán và Sàn giao dịch Mỹ (SEC), mặc dù từng bị phạt 20 triệu USD vào năm 2018 sau khi SEC cáo buộc Elon Musk gian lận chứng khoán với các dòng tweet của mình. 

Dù gần 800.000 người Mỹ đã chết vì COVID-19, Elon Musk vẫn chỉ trích các lệnh giới hạn vì COVID-19 và cả các chính trị gia cáo buộc ông không nộp đủ thuế.

Ngay cả những người ủng hộ Tesla cũng có lúc cho rằng có những sự cường điệu xung quanh hãng xe này. Năm nay, vốn hoá của Tesla vượt mốc 1 nghìn tỷ USD để đưa Musk lên thành người giàu nhất thế giới. Tesla đạt được cột mốc này dù chỉ chưa có đến 2% thị phần ngành xe thế giới.

Thế nhưng, đằng sau ồn ào, những đợt đầu cơ điên cuồng và coi thường mọi quy tắc, Elon Musk và Tesla đạt được nhiều cột mốc lớn. Financial Times mới đây gọi Elon Musk là Nhân vật của năm vì đã có công kích hoạt đợt chuyển đổi lịch sử của ngành xe sang hình thức xe điện.

Ngay cả khi, bằng một cách nào đó Tesla có thể sụp đổ vào năm sau, Musk cũng đã thay đổi ngành xe theo một cách có ý nghĩa sâu sắc với chính phủ, các nhà đầu tư và cả khí hậu.

Trong một giai đoạn được định hình bởi công nghệ, Elon Musk khẳng định bản thân là một doanh nhân sáng tạo thực sự trong thế hệ của mình. 

Tính cách không sợ rủi ro và vượt xa mọi giới hạn của Elon Musk không chỉ gói gọn trong ngành xe. SpaceX, công ty vũ trụ mà Elon Musk sáng lập, thực hiện chuyến bay lịch sử đưa con người vào không gian và trở lại Trái đất thành công lần đầu tiên kể từ thời Space Shuttle. Mạng vệ tinh Starlink cũng đang tiến đến mục tiêu cung cấp dịch vụ Internet vệ tinh băng thông rộng thương mại đầu tiên trên thế giới. Trong khi đó, Starship, tên lửa được kỳ vọng có thể thay đổi lĩnh vực khám phá không gian, cũng đang chờ đợi những đợt thử nghiệm đầu tiên.

Musk thường đưa ra những tuyên bố về tương lai và công nghệ một cách ngạo nghễ đến mức thách thức người nghe. Với những người ngưỡng mộ ông, điều này khiến ông trở thành một người có tầm nhìn không bị bó buộc bởi những giới hạn tinh thần như các doanh nhân khác. Với những người chỉ trích, ông là hiện thân của kiểu người kiêu ngạo, coi thường tác động của những tuyên bố với thế giới.

Vậy liệu Elon Musk có cho rằng ông đã đạt được mục tiêu dẫn dắt cuộc cách mạng ngành xe mà Tesla đã đặt ra 15 năm trước? "Tôi cảm thấy khá được khuyến khích với ít nhất là những gì các hãng xe khác đang nói. Ít nhất là chúng tôi đã có tiếng nói", ông chia sẻ.

"Chúng tôi đã hiện thực hoá Tesla từ sự tuyệt vọng, không phải vì tôi nghĩa rằng nó sẽ sinh lời mà để chứng minh chúng tôi có thể làm được", Elon Musk nói thêm.

Tesla cũng bắt đầu có kết quả tài chính đáng ngưỡng mộ. Sau nhiều năm khó khăn, Tesla đang cho thấy những tín hiệu tích cực về hiệu quả kinh doanh cùng biên lợi nhuận mạnh mẽ một cách đáng ngạc nhiên.

Ở thời điểm khi các nhà công nghệ và tỷ phú chịu nhiều áp lực liên quan đến lòng tin, Elon Musk cũng có nhiều chỉ trích song ông vẫn có mức độ chấp thuận của công chúng cao hơn nhiều người khác. Musk cho rằng điều này là bởi những khát vọng mà các sản phẩm của ông hướng đến đều được thoả mãn.

"Tôi chỉ cố gắng đưa mọi người lên Sao Hoả, tạo ra tự do thông tin với Starlink, thúc đẩy công nghệ bền vững với Tesla, giúp người dùng thoát được sự khó khăn trong trải nghiệm lái xe", ông chia sẻ.

"Bạn không cảm thấy được giải trí à?"

Thúc đẩy vượt qua giới hạn và gây ra tranh cãi mang đến cho Elon Musk không ít rắc rối. Tesla đang bị các cơ quan quản lý chứng khoán và vận tải Mỹ điều tra liên quan đến công nghệ trợ giúp lái xe và liệu Tesla có đang che giấu các nguy cơ hoả hoạn từ các tấm pin năng lượng mặt trời.

Sự cởi mở trên Twitter của Elon Musk khiến một nhà quản lý cho rằng ông nên rời ghế chủ tịch Tesla, trong khi việc liên tục tấn công những người chỉ trích và nhà điều hành cũng làm xói mòn sự kiên nhẫn của những người ủng hộ.

Khi được hỏi về lý do liên tục công khai phản đối các cơ quan quản lý, Musk đưa ra lý do rằng Uỷ ban Chứng khoán và Sàn giao dịch Mỹ đã không bảo vệ được các nhà đầu tư khỏi vấn đề bán khống. Về Uỷ ban An toàn Giao thông Quốc gia, Elon Musk nói: "Họ muốn lên báo hơn là an toàn. Đó là điều tôi không tôn trọng và không nên được tôn trọng". Dù vậy, Elon Musk khẳng định bản thân không coi thường các quy định.

"Có những thời điểm nhiều kẻ khốn tổng hợp những lần tôi bất đồng với cơ quan quản lý, viết một bài báo và làm như tôi là một kẻ phản động. Nhưng tôi khẳng định không có ý đề nghị giải tán bất kỳ cơ quan quản lý nào hoặc bất kỳ điều gì tương tự", Elon Musk khẳng định.

Khi được hỏi liệu các dòng tweet của ông có nằm trong một kế hoạch marketing bài bản, Elon Musk bật cười và nói "bạn không cảm thấy giải trí à?" trước khi chia sẻ: "Tôi không nói tôi không đăng những dòng tweet ngu ngốc, có chứ. Đôi khi tôi tự bắn vào chân mình. Nhưng bạn biết đó, về cơ bản, chúng giải trí, thú vị, nhiều thông tin, kiểu như vậy".

Thực tế, Tesla trở thành một thương hiệu nổi tiếng mà không cần chi ra bất kỳ đồng nào cho hoạt động marketing. "Elon Musk xé bỏ các quy tắc ứng xử của CEO", điều này giúp ông tiếp cận được với cả những người không quan tâm đến xe hay vũ trụ, ông Simon Sproule, cựu giám đốc marketing và truyền thông Tesla, nói.

Một kỹ sư từ tận trong tim

Ảnh hưởng của Elon Musk cho ngành xe toàn cầu phải mất một thời gian dài mới thành hình. Sau thành công ban đầu trong vai trò người đồng sáng lập PayPal, Elon Musk đầu tư vào Tesla và trở thành chủ tịch vào năm 2004, một thời gian ngắn sau khi nó thành lập.

Trước thời Tesla, ông Lutz nói rằng các kỹ sư của GM không tin vào việc pin lithium ion dùng trong những chiếc máy tính có thể sinh ra đủ năng lượng để vận hành xe. Chiếc xe đầu tiên của Tesla, Roadster, đủ sức để cuối cùng cũng thuyết phục được họ và dẫn đến sự ra đời của chiếc xe hybrid Chevrolet Volt.

Daimler và Toyota dường như cũng đã "đánh hơi" được tương lai của xe điện. Họ hợp tác với Tesla ngay trước thời điểm Tesla niêm yết trên sàn chứng khoán vào năm 2010 để sử dụng công nghệ truyền động điện trong khi đó bơm tiền vào đầu tư cho Tesla. Dù vậy, mối quan hệ này không tồn tại lâu sau đó.

"Họ không thực sự nghiêm túc với xe điện và rõ ràng là họ chỉ muốn sản xuất số lượng xe điện tối thiểu cần thiết để đáp ứng các yêu cầu của nhà điều hành", ông Musk nói.

Chứng minh rằng làm xe điện sẽ có lợi nhuận cũng đồng nghĩa với việc Elon Musk sẽ phải phủ nhận tất cả những kinh nghiệm hay cách làm đã được chấp nhận trong ngành xe, từ cách hoạt động của chuỗi cung ứng đến cách tiếp cận khách hàng, ông Pierre Ferragu, một nhà phân tích tại New Street Research, nói. "Mỗi lần như vậy, Elon Musk luôn được nghe những câu như 'điều này không đúng' hay 'không làm được đâu'. Ông ấy không bao giờ từ bỏ", ông nói.

Laurie Yoler, một thành viên hội đồng Tesla thời gian đầu, cũng cho rằng Elon Musk có tầm nhìn để bắt đầu với một tờ giấy trắng nhưng có sự kiên trì để vượt qua. "Ông không sợ mọi người nói rằng mình bị điên", bà nói. "Nhiều người nói rằng hãy nhìn từ nguyên tắc đầu tiên nhưng những gì họ làm chỉ là cải thiện đôi chút. Elon Musk thực sự nhìn vào những ý tưởng lớn nhất".

Về phần mình, Elon Musk giải thích thành công của Tesla đến từ đam mê kỹ thuật của ông.

"Thứ mà những người không làm việc cùng tôi không thể hiểu được là bản chất tôi là một kỹ sư", ông nói. "Bằng cách nào Tesla và SpaceX thành công khi các công ty khác có nhiều nguồn lực và tiền hơn? Vấn đề là họ không có tôi". Elon khẳng định việc tập trung vào hoàn thiện kỹ thuật và các thách thức quan trọng là then chốt để tuyển được các kỹ sư giỏi.

"Khi bạn giải quyết các vấn đề lớn nhất của thế giới, những người giỏi nhất thế giới sẽ đến và làm việc cho bạn", ông Gene Berdichevsky, một chuyên gia mảng pin từng làm việc cho Tesla, nói. "Trong suốt một thập niên, Tesla là "trò chơi" duy nhất trên thị trường".

Musk nói rằng ông dành 7 ngày và 80 – 90 giờ mỗi tuần cho các dự án quan trọng ở SpaceX và Tesla. "Không phải tôi tuỳ tiện áp dụng phong cách quản lý vi mô. Tôi chỉ thực sự đang tham gia vào thử nghiệm: Điều hữu ích nhất tôi có thể làm là gì? Tôi giỏi công nghệ và kỹ thuật. Mỗi người đều có khả năng của riêng mình và đây là khả năng của tôi. Tôi không thể hát hay nhảy nhưng tôi có thể làm điều đó", ông giải thích.

Mặc dù giàu có, Elon Musk nói ông không có nhà, không có du thuyền và không đi nghỉ. "Tôi đặt mục tiêu làm việc nhiều nhất có thể và cố gắng cống hiến – đây là bản tính của tôi. Tôi cũng có thể làm việc ít đi một chút và điều đó cũng tuyệt vời".

Nhiều ngày sau khi chia sẻ điều này với Financial Times, Musk chia sẻ trên Twitter rằng ông "đang cân nhắc nghỉ việc". Đây là một câu nói đùa của Elon Musk hay là điều ông thực sự nghiêm túc?

"Thật không may là mọi người thường nhìn nhận Elon Musk theo nghĩa đen và không nhận ra khi nào ông thực sự nghiêm túc", bà Yoler nói. Bà chia sẻ thêm những người không biết Elon Musk sẽ không nhận ra ông thực sự hài hước. Dù vậy, bà cũng cho rằng những gì Elon Musk chia sẻ đôi khi là sản phẩm của "sự kiệt sức" hoặc "thiếu ngủ". 

Phong cách quản lý của Elon Musk và áp lực ông đè nặng lên đội ngũ cũng có những điểm trừ. Những người từng làm việc với Elon Musk nói ông có thể tạo ra sự hỗn độn và rối rắm. Một cựu nhân viên chuỗi cung ứng của Tesla nói rằng tỷ lệ nghỉ việc cao do phong cách lãnh đạo của Elon Musk đồng nghĩa với việc với mỗi chiếc xe mới ra mắt, Tesla lại phải học lại bài học đã cũ.

Một cựu nhân sự khác nói rằng Elon Musk thường đưa ra những quyết định chớp nhoáng và đặt ra các vấn đề mới cho đội ngũ kỹ sư. Một thời gian sau đó, họ nhận ra vấn đề và lại phải khởi động lại từ đầu.

Mặc dù Elon Musk có thể sai lầm nhiều lần, ông Ferragu nói, việc liên tục thúc đẩy vượt qua giới hạn đồng nghĩa với việc Tesla đạt đến những cột mốc quan trọng trước bất kỳ ai.

Elon Musk nói rằng chính điều này đã tạo ra sự khác biệt giữa ông và Jeff Bezos. "Jeff Bezos không thích dành năng lượng tinh thần cho chi tiết liên quan đến kỹ thuật. Vấn đề mấu chốt lại nằm ở kỹ thuật", Elon Musk chia sẻ. Jeff Bezos là người đứng sau Blue Origin, công ty không gian đang tụt lại sau SpaceX.

"Theo một cách nào đó, tôi cố gắng khuyên Jeff Bezos dành nhiều thời gian hơn cho Blue Origin để họ có thể tiến độ. Giống một người bạn của tôi nói, ông nên dành nhiều thời gian cho Blue Origin hơn là ở bồn nước nóng", Elon Musk nhấn mạnh.

Thất bại là bình thường?

Thúc đẩy vượt qua giới hạn của những vấn đề khả thi về mặt kỹ thuật ở thời điểm hiện tại khiến các công ty của Elon Musk nhiều lần đối diện với các "thảm hoạ".

Nhiều vấn đề Elon Musk đang giải quyết đôi khi khiến chính ông cũng nghi ngờ về khả năng thành công, ví dụ như tên lửa có thể tái sử dụng Starship hay công nghệ xe tự lái hoàn chỉnh mà Elon Musk từng nhiều lần khẳng định là sắp ra mắt.

"Tôi khá tự tin là chúng ta không cần các vấn đề vật lý mới", Musk nói về Starship. "Đây chỉ là một những khó khăn về mặt kỹ thuật. Đôi khi tôi cũng nghi ngờ rằng làm điều này có nằm trong khả năng của con người không? Tôi biết là có thể". 

Mới đây, Elon Musk cố gắng chuẩn bị tâm lý cho các nhân viên SpaceX về khoảng thời gian khó khăn trước mắt". Ông vạch ra viễn cảnh khó khăn tài chính nếu SpaceX không sản xuất được động cơ đưa Starship vào không gian như kế hoạch hoặc không đưa được đủ vệ tinh Starlink lên quỹ đạo. "Phá sản không phải điều không thể. Chúng ta không nên tự mãn", ông nói.

Nếu về xe tự hành, Elon Musk gần như thừa nhận một số sự tự tin của ông trước đó đã đặt nhầm chỗ.

"Tôi không nghĩ rằng chúng tôi phải giải quyết các vấn đề lớn về AI thì xe tự hành mới hiệu quả". Tuy nhiên, ông khẳng định vẫn "99,9% - làm tròn thành 100% - tự tin rằng xe tự hành hoàn chỉnh là khả thi, vấn đề chỉ là bao giờ".

Nói về điều này, câu hỏi đặt ra là liệu người dùng Tesla có "bị lừa" về khả năng tự lái của xe và thậm chí ảnh hưởng đến mức độ an toàn khi lái xe?

"Hãy đọc thông tin khi bạn đặt xe. Đọc thông tin khi bạn khởi động xe. Mọi thứ rất rõ ràng". Khi nói về các đánh giá an toàn của Tesla và nói rằng việc Nasa thiện chí dùng tên lửa SpaceX đối với các phi hành gia của mình, Elon Musk nói thêm: "Tôi không cho là có một CEO nào đó trên trái đất quan tâm đến vấn đề an toàn nhiều hơn tôi".

Elon Musk chỉ trích những người cho rằng ông quá tự tin đối với những dự đoán của mình. "Những dự đoán đúng, hoặc đi trước thời đại, của tôi không được chú ý, và những dự đoán đến muộn thì ngược lại", ông nói.

Một bằng chứng cho thấy Elon Musk đã thành công là cuộc cạnh tranh trong ngành xe điện có vẻ đã thực sự bắt đầu.

Musk dường như không quá quan tâm đến các đối thủ mới. Dù vậy, ông nói rằng các startup như Rivian có thể gặp nhiều khó khăn trước khi có thể sản xuất được với quy mô lớn như Tesla.