Còn nhiều bài toán chưa có lời giải khiến doanh nghiệp tư nhân không phát huy hết tiềm năng và vị trí của mình trong nền kinh tế. Có thể khái quát một số lý do chủ yếu như, tư duy, nhận thức về vị trí, vai trò của kinh tế tư nhân trong nền kinh tế còn chưa đầy đủ; thể chế, pháp luật còn vướng mắc, bất cập; công tác lãnh đạo, chỉ đạo chưa được quan tâm đúng mức; quyền tài sản và quyền tự do kinh doanh chưa được bảo đảm đầy đủ,...

Tại Thanh Hóa, trong khối tư nhân, doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ chiếm tỷ lệ lớn, trong khi vắng bóng các doanh nghiệp đầu đàn có khả năng dẫn dắt chuỗi giá trị, khiến hệ sinh thái kinh doanh thiếu sức bật.

Không ít doanh nhân khởi nghiệp chia sẻ, họ có ý tưởng, có khát vọng vươn lên, nhưng thiếu nền tảng hỗ trợ cần thiết để biến mong muốn thành hiện thực. Từ vốn, kỹ năng quản trị, hạ tầng thị trường cho đến niềm tin vào một môi trường đầu tư ổn định, minh bạch - vẫn còn là những mảnh ghép chưa đồng bộ trên hành trình khởi nghiệp và phát triển doanh nghiệp tại khu vực này.

Là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ nên tiềm lực về tài chính, tính chuyên nghiệp trong sản xuất, kinh doanh chưa cao, chưa đồng đều. Do đó, doanh nghiệp còn e ngại khi tham gia các chương trình xúc tiến, kết nối giao thương, hội chợ; chưa kịp thời trong đầu tư, đổi mới trang thiết bị máy móc hiện đại, mở rộng thị trường, chưa thực sự cạnh tranh được với các sản phẩm cùng loại trên thị trường.

Bên cạnh kết nối bán hàng trực tiếp, doanh nghiệp còn yếu về bán hàng trên nền tảng online, ứng dụng công nghệ trong bán hàng. Hiểu biết về chuyển đổi số cùng với thay đổi tư duy, nhận thức còn thấp; nguồn nhân lực số phù hợp đạt chất lượng cao trong doanh nghiệp sản xuất còn yếu.

Nhiều chủ doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ còn phản ánh thực trạng, họ khó có mặt bằng khi mở rộng doanh nghiệp bởi đây là nhóm doanh nghiệp không thuộc diện được thuê đất tại các khu công nghiệp; họ cũng khó tiếp cận vốn ngân hàng do các yêu cầu khắt khe về điều kiện vay; chi phí cho hệ thống phòng cháy chữa cháy quá lớn so với quy mô còn khiêm tốn của doanh nghiệp.

Các doanh nghiêp bức xúc: Đảng, Nhà nước đã có quy định gộp tất cả ban ngành vào một và mỗi năm kiểm tra một lần, nhưng trên thực tế doanh nghiệp đang phải tiếp rất nhiều đoàn kiểm tra trong một năm. Theo các doanh nghiệp, kiểm tra, thanh tra là cần thiết nhưng phải có cơ chế như thế nào cho phù hợp. Phải quy định thời gian như thế nào kiểm tra một lần, hoặc khi có dấu hiệu vi phạm thì lập đoàn kiểm tra. Tại sao năm nào cũng kiểm tra, cho dù kiểm tra không ra kết quả gì. Hiện thực này đang gây nhiều phiền phức cho doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ.

Dòng vốn được coi là yếu tố sống còn, quyết định đến “sức khỏe doanh nghiệp”. Nói một cách dễ hiểu, với doanh nghiệp, “tiền chính là máu, nếu doanh nghiệp thiếu tiền khác gì như cơ thể thiếu máu”. Tuy nhiên, hiện nay, nguồn vốn và việc tiếp cận dòng vốn phục vụ sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp đang gặp nhiều “rào cản”.

Hiện nay, vấn đề khơi thông nguồn vốn vẫn còn nhiều “điểm nghẽn”, các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ của tỉnh còn gặp rất nhiều khó khăn trong tiếp cận tín dụng, trong khi nguồn vốn ngân hàng là dồi dào. Đây không còn là vấn đề riêng của doanh nghiệp hay ngân hàng, mà là vấn đề phát triển chung của nền kinh tế, bởi tăng trưởng bền vững của một nền kinh tế phải được dẫn dắt bởi khu vực doanh nghiệp và phải dựa trên một hệ thống tài chính - tín dụng thực sự hiệu quả, an toàn và thông suốt.

Trao đổi về những bất cập trong việc khơi thông nguồn vốn cho doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh, ông Đầu Thanh Tùng, Phó chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa nhấn mạnh vào những bất cập như: Doanh nghiệp khát vốn nhưng khó vay, do tài sản thế chấp yếu, thiếu phương án kinh doanh khả thi, hoặc gặp vướng mắc trong hồ sơ pháp lý; ngân hàng có nguồn vốn nhưng không dám giải ngân, vì lo ngại rủi ro, quy định kiểm soát tín dụng chặt chẽ, nợ xấu tăng; vai trò điều phối của chính quyền còn chưa đủ mạnh trong việc kết nối, làm cầu nối hỗ trợ, tháo gỡ thủ tục, hướng dẫn quy chuẩn. Nếu các bên tiếp tục giữ khoảng cách, e ngại trách nhiệm, chậm đổi mới cách làm thì doanh nghiệp sẽ suy kiệt, ngân hàng cũng không thể phát triển lành mạnh và kinh tế địa phương sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa hiện có hơn 43 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập. Trong đó, có khoảng hơn 21 nghìn doanh nghiệp đang hoạt động có phát sinh doanh thu. Tuy nhiên, trong số đó, mới chỉ có khoảng 5 nghìn doanh nghiệp có quan hệ tín dụng với ngân hàng (chiếm 4%). Đây là một con số đáng báo động cũng là minh chứng rõ nét nhất cho những khó khăn mà doanh nghiệp đang gặp phải trong việc tiếp cận nguồn vốn.

Nguyên nhân không chỉ đến từ năng lực nội tại của doanh nghiệp mà còn nằm ở cơ chế thực thi, sự thiếu đồng bộ và nhất quán trong hướng dẫn giữa Trung ương, Hội, Sở và các Chi nhánh ngân hàng địa phương.

Doanh nghiệp Thanh Hoá giao lưu, hợp tác với nước ngoài để tìm cơ hội phát triển

Tại Hội nghị Khơi thông nguồn vốn ngân hàng - doanh nghiệp góp phần tăng trưởng kinh tế, diễn ra vào ngày 5/6, do tỉnh Thanh Hóa tổ chức, rất nhiều doanh nghiệp phản ánh: Họ rất quen thuộc câu trả lời “Ngân hàng có quy định nội bộ riêng". Câu trả lời này dù đúng về mặt cơ chế, quy định của ngân hàng, nhưng thực tế lại đang trở thành rào cản lớn khiến chính sách khó đi vào cuộc sống.

Nguyên nhân tiếp theo được các doanh nghiệp nêu ra là thiếu sự lắng nghe hai chiều giữa ngân hàng và doanh nghiệp. Hiện nay, các báo cáo, tổng hợp đánh giá của ngân hàng phần lớn dựa trên ý kiến từ hệ thống tín dụng, trong khi chưa có kênh chính thức nào để ghi nhận phản hồi từ phía doanh nghiệp. Điều này dẫn đến khoảng cách về thông tin, sai lệch, xung đột trong đánh giá, khiến doanh nghiệp thường bị nhìn nhận là “thiếu tiêu chuẩn, không đủ điều kiện vay hoặc dự án không hiệu quả”. Trong khi nhiều đơn vị vẫn đang hoạt động ổn định, có dòng tiền và có khả năng thanh khoản.

Lãnh đạo các Công ty về lĩnh vực khoa học công nghệ như: Ông Hoàng Ngọc Thanh (Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH Minh Lộ), ông Nguyễn Viết Thanh (Giám đốc Công ty Cổ phần đầu tư phát triển công nghệ Tân Thanh Phương) đều nêu lên những bất cập về tài sản thế chấp khi vay ngân hàng. Các doanh nghiệp lý giải, công trình, dự án của doanh nghiệp khoa học công nghệ là vô hình nên doanh nghiệp mang những dự án đi thế chấp ngân hàng rất khó, không được ngân hàng chấp nhận. Vì vậy, mặc dù nằm trong nhóm được ưu tiên hỗ trợ tiếp cận vốn, ưu đãi vay vốn, thế nhưng doanh nghiệp của họ đang rất khó tiếp cận được vốn ngân hàng.

Đại diện cho những Ngân hàng hoạt động trên địa bàn tỉnh, Giám đốc VietinBank chi nhánh Bắc Thanh Hóa Lê Văn Dũng, cho biết: “Tỉnh Thanh Hóa đã tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho ngân hàng và doanh nghiệp. Tuy nhiên những khó khăn vẫn chưa được giải quyết, ngân hàng và doanh nghiệp vẫn mãi vướng vào những câu chuyện chưa thật sự hiểu nhau. Chúng ta đã có nhiều buổi kết nối, nhưng hiệu quả chưa cao, bởi mỗi bên nói một đường, chưa tìm được tiếng nói chung. Doanh nghiệp thắc mắc vì những rào cản từ ngân hàng, còn ngân hàng lại có những quy định riêng. Tôi mong muốn hai bên có sự trao đổi cởi mở hơn, cùng ngồi lại để tìm cách giải quyết, để hợp tác thực sự đi vào chiều sâu và mang lại hiệu quả thiết thực.”

Theo phương án phát triển cụm công nghiệp (CCN) thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, Thanh Hóa được quy hoạch phát triển 126 CCN, với tổng diện tích sử dụng đất là 5.893,65 ha. Trong đó, giai đoạn 2021-2030 quy hoạch phát triển 115 CCN, với tổng diện tích 5.267,25 ha. Nhiều CCN hoàn thiện đi vào hoạt động không chỉ góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng trưởng giá trị công nghiệp, mà còn tạo nhiều việc làm cho lao động tại các địa phương.

Bên cạnh những kết quả tích cực, trong quá trình đầu tư hạ tầng các CCN đang còn tồn tại nhiều “điểm nghẽn”:

Ông Nguyễn Minh Hải, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Thanh Hóa nhấn mạnh, việc thú hút các nhà đầu tư thứ cấp vào thuê lại đất trong CCN đang gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc. Bởi tỉnh Thanh Hóa yêu cầu nhà đầu tư hạ tầng CCN phải đầu tư hoàn chỉnh hạ tầng (giao thông nội bộ, hệ thống điện nước, xử lý nước thải,...) mới thực hiện chấp thuận chủ trương đầu tư hoặc cấp giấy chứng nhận đăng kí đầu tư. Mục đích yêu cầu này nhằm đảm bảo điều kiện kinh doanh cho nhà đầu tư thứ cấp, nâng cao chất lượng CCN, giảm áp lực lên ngân sách nhà nước.

Tuy nhiên quy định này lại gây nhiều khó khăn cho nhà đầu tư: Yêu cầu hoàn thiện toàn bộ hạ tầng trước khi thu hút đầu tư thứ cấp tạo ra áp lực tài chính lớn đối với chủ đầu tư hạ tầng, đặc biệt trong bối cảnh huy động vốn khó khăn. Một số nhà đầu tư hạ tầng có thể e ngại khi phải đầu tư lớn ngay từ đầu mà chưa chắc chắn về khả năng lấp đầy của CCN. Điều này có thể dẫn đến chậm tiến độ triển khai hoặc thiếu hụt nhà đầu tư hạ tầng mới. Một số doanh nghiệp thứ cấp sẵn sàng đầu tư sớm và có thể góp phần thúc đẩy việc hoàn thiện hạ tầng nếu cơ chế phù hợp. Nếu chờ hoàn tất hạ tầng CCN mới cấp phép, chúng ta có thể bỏ lỡ nhiều cơ hội thu hút đầu tư.

Doanh nghiệp mong muốn thực hiện song song thủ tục đầu tư hạ tầng CCN và thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư cho nhà đầu tư thứ cấp. Bởi thực tế hiện nay, một số tỉnh, thành trong cả nước như Nghệ An, Hải Phòng, Hưng Yên,... đã thực hiện song song 2 thủ tục này và đạt hiệu quả rất cao trong thu hút đầu tư.

Một vấn đề nữa đang gây khó khăn cho doanh nghiệp đầu tư CCN được ông Lê Minh Hải đưa ra, đó là việc tính tiền thuê đất cho các CCN còn chậm dẫn đến tình trạng doanh nghiệp muốn thuê đất trong CCN nhưng không thể ký hợp đồng chính thức vì chưa có đơn giá thuê đất rõ ràng. Doanh nghiệp có nhu cầu đầu tư nhưng phải chờ đợi quá lâu, họ có thể chuyển hướng đầu tư sang địa phương khác có chính sách nhanh gọn hơn.

Ông Nguyễn Minh Hải nói: “Nhiều nhà đầu tư thứ cấp hỏi giá thuê các lô đất trong CCN nhưng chúng tôi cũng không biết phải trả lời cụ thể bao nhiêu vì còn phải chờ giá đất của nhà nước. Điều này ảnh hưởng đến tiến độ của cả chủ đầu tư hạ tầng lẫn nhà đầu tư thứ cấp, ảnh hưởng đến tỷ lệ lấp đầy của CCN, làm giảm hiệu quả đầu tư và sử dụng đất công nghiệp trên địa bàn tỉnh”.

Tại cuộc họp HĐND tỉnh Thanh Hóa tháng 7, Bí thư tỉnh ủy Nguyễn Doãn Anh, nhấn mạnh: “Tài nguyên chúng ta không hiếm nhưng cách làm của chúng ta dẫn đến việc khan hiếm. Là địa phương giàu tài nguyên so với các tỉnh khác nhưng giá nguyên vật liệu của chúng ta lại tăng nhanh khủng khiếp khiến doanh nghiệp và người dân bị ảnh hưởng rất lớn. Người dân, doanh nghiệp khi sửa chữa, xây nhà làm công trình dự án, nhất là trên miền núi giá cát tăng cao là một thực trang rất nhức nhối, khác biệt với các tỉnh khác”.

Dù đã có tới 90 mỏ khoáng sản được đấu giá thành công từ năm 2021 đến nay, nhưng tiến độ triển khai nhiều mỏ ở Thanh Hoá vẫn chậm chạp, tiềm ẩn nguy cơ lãng phí tài nguyên và ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn cung vật liệu xây dựng.

Đại diện cho khối doanh nghiệp xây dựng trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, ông Nguyễn Duy Nở, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Hoàng Tuấn nêu thực trạng: “Chúng ta đang thiếu cát, thiếu nguyên vật liệu trầm trọng, các khu công nghiệp đang rất khó khăn. Nếu chúng ta không cân đối được sẽ ảnh hưởng rất lớn đến doanh nghiệp và người dân”.

“Bây giờ chúng tôi muốn mua một xe đất có đầy đủ hóa đơn chứng từ thì gần như là không có. Nhiều năm chúng ta thấy, hóa đơn đỏ không có nên lấy hóa đơn không đúng. Đây là thực trạng rất gay go cho cả doanh nghiệp và Nhà nước. Nhà nước sẽ thất thu hàng nghìn tỷ đồng tiền thuế, còn doanh nghiệp thì vướng vào vòng lao lí.”- Ông Nguyễn Duy Nở nhấn mạnh.

Nhiều doanh nghiệp đang đối mặt với thực tế, nếu xin được một cái mỏ, từ khi bắt đầu đến ngày khai thác đất và bán được đất từ mỏ phải đi một vòng quá lớn. Chưa nói đến việc, trong quá trình đi xin ý kiến chỉ cần một sở không đồng ý, hoặc dân không đồng ý là coi như hủy bỏ cái mỏ đó. Thậm chí có đơn vị đã trúng đấu giá mỏ đất từ giữa năm 2023. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa thể hoàn tất thủ tục thuê đất do gặp khó khăn trong công tác bồi thường giải phóng mặt bằng.

Trong bối cảnh hàng loạt dự án trọng điểm như khu công nghiệp, khu đô thị, đường giao thông đang đồng loạt triển khai, nhu cầu về đất, đá, cát san lấp tăng mạnh. Nếu các vướng mắc từ khâu thủ tục đến quy hoạch không sớm được tháo gỡ, Thanh Hóa có thể phải đối mặt với nguy cơ thiếu hụt vật liệu xây dựng rất lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ và chất lượng công trình.

Ông Nguyễn Duy Nở trăn trở: Doanh nghiệp biết là làm phải tuân thủ pháp luật. Tuy nhiên chúng tôi mong muốn lãnh đạo tỉnh nghiên cứu tháo gỡ cho doanh nghiệp bằng cách: Chỉ đạo các sở đưa vào quy hoạch nhanh các mỏ; phân bố mỏ quy hoạch cho các xã, phường phù hợp về vị trí địa lý không để người dân, doanh nghiệp đi mua một xe đất mà mất chi phí quá cao, chưa nói đến việc giao thông, môi trường khi vận chuyển vì quá xa,....

Về việc giải quyết vấn đề thiếu cát, ông Nguyễn Duy Nở đưa ra quan điểm tỉnh nên khuyến khích sử dụng cát nhân tạo. Bởi cát nhân tạo đầu tiên sử dụng chưa quen nhưng lại rất tốt, đỡ được nhiều tài nguyên (đỡ rất nhiều mét khối đất, rồi ảnh hưởng môi trường,...). Tuy nhiên đến thời điểm hiện tại, muốn đi lấy xe cát nhân tạo là không có vì thời gian chủ trương hỗ trợ cát nhân tạo đã gần hết. Rất mong tỉnh hỗ trợ chính sách để doanh nghiệp phát triển sản xuất cát nhân tạo thay thế cát tự nhiên. Thế giới đã sử dụng cát nhân tạo 100%, nếu chúng ta sản xuất được nhiều cát nhân tạo thì sẽ dần thay thế cát tự nhiên, bởi nguồn tài nguyên này ngày một khan hiếm.

Liên quan đến vấn đề thiếu nguyên vật liệu xây dựng, ông Nguyễn Văn Thọ, Chủ tịch Hiệp hội Đá Thanh Hóa, nêu rõ: Vấn đề nguyên vật liệu xây dựng trên địa bàn hiện còn nhiều bất cập, giá công bố có sự chênh lệch, trong khi công tác quản lý, giám sát của Sở Xây dựng chưa thật sự quyết liệt. Doanh nghiệp phản ánh việc niêm yết giá chưa phù hợp với thực tế, khiến hơn 300 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực đất, đá, cát gặp khó khan: “Nếu không giải quyết dứt điểm câu chuyện giá nguyên vật liệu thì doanh nghiệp còn khổ”. Vì vậy, phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa Sở Xây dựng, chính quyền cơ sở và doanh nghiệp trong việc niêm yết, kê khai và công bố giá.

Thiếu nguyên vật liệu cùng với lỗi của hành chính dẫn đến nhiều dự án phải dừng thi công gây khó khăn cho doanh nghiệp. Bởi doanh nghiệp đang bỏ vốn ra rất nhiều sau khi được chấp thuận chủ trương đầu tư, lại phải dừng để rà soát, gây lãng phí cho nhà nước, tốn kém cho doanh nghiệp, thậm chí đẩy doanh nghiệp vào vòng lao lí. Có nhiều dự án của công ty đang vướng mắc không triển khai được, nguồn vốn của doanh nghiệp đã tập trung vào đầu tư vẫn để phơi nắng, phơi sương, 5 năm, 10 năm thậm chí lâu hơn.

Ông Bùi Tiến Thành, Giám đốc Công ty TNHH Thương mại Tiến Thành Thảo cho biết: Có một thực tế đang tồn tại ở tỉnh ta là, thành lập doanh nghiệp mới rất dễ, rất thuận lợi nhưng ngược lại khi doanh nghiệp “chết yểu”, làm thủ tục đóng doanh nghiệp lại không hề đơn giản. Số doanh nghiệp thành lập mới không ngừng tăng lên với số lượng “kỷ lục” song trước nhiều khó khăn, không ít đơn vị đã quyết định ngừng hoạt động. Tuy nhiên, khi doanh nghiệp “chết” nhưng vẫn không được thừa nhận. Nói cách khác, doanh nghiệp dễ được “khai sinh” nhưng rất khó “khai tử”. Nhiều ông giám đốc doanh nghiệp gặp tôi, bảo: Anh làm giám đốc nhưng anh cũng không hình dung anh phải làm gì. Doanh nghiệp mở ra rồi nhưng khi muốn đóng thì rất khó. Hầu hết doanh nghiệp nghiệp muốn đóng đều được hướng dẫn là tạm dừng hoạt động. Tạm dừng nó hết sức rủi ro. Thậm chí còn tạo sự mơ hồ về số lượng doanh nghiệp trên địa bàn, doanh nghiệp ma, có tên nhưng không tìm thấy địa chỉ. Rất mong các cấp chính quyền có chính sách giúp các doanh nghiệp xin giải thể được “chết” nhanh hơn mà không phải đợi lâu như trước đó.

Ngày xưa sự khác biệt của Việt Nam so với các nước phương Tây trong văn hóa Nho giáo là việc thương mại, kinh doanh thường bị xem nhẹ. Những người kinh doanh buôn bán được gọi với cái tên “con buôn”, “con phe”. Điều này đã hạn chế sự phát triển của tầng lớp doanh nhân. Chính vì vậy trước đổi mới, rất ít người dám dấn thân vào con đường kinh doanh, các doanh nghiệp tư nhân hầu như không có cơ hội phát triển. Khái niệm “doanh nhân” hay “kinh tế tư nhân” còn mờ nhạt trong tư duy của cả người dân và một số cán bộ quản lý. Làm kinh tế tư nhân thời bấy giờ giống như “ném đá dò đường” - vừa bước đi, vừa kiến nghị, vừa đấu tranh để thay đổi những chính sách bất cập, kìm hãm sự phát triển. Đó là thời kỳ mà doanh nghiệp tư nhân phải tự mò mẫm, mạnh ai nấy làm, quản lý theo kiểu gia đình, trong khi chính sách chưa theo kịp nhịp đập của thị trường.

Những năm gần đây, cách nhìn về doanh nghiệp tư nhân và kinh tế tư nhân của toàn xã hội đã có sự thay đổi lớn. Tỉnh Thanh Hóa xác định kinh tế tư nhân là một trong những động lực quan trọng nhất để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh và từng địa phương. Tuy nhiên doanh nghiệp tư nhân còn gặp nhiều khó khăn, trở ngại trong tiếp cận vốn, công nghệ, đất đai, tài nguyên và nhân lực chất lượng cao. Một số chính sách ưu đãi, hỗ trợ chưa thực sự hiệu quả và khó tiếp cận; chi phí kinh doanh còn cao.

Trước thực trạng đó, Nghị quyết 68-NQ/TW ra đời sẽ giải đáp nhiều vấn đề đã tồn tại cố hữu trong doanh nghiệp tư nhân. Vì vậy, các doanh nghiệp tư nhân ví von NQ 68-NQ/TW sẽ giúp doanh nghiệp tư nhân bứt tốc, ra đời trong hoàn cảnh này giống như nắng hạn gặp mưa rào, như làn gió mát trong bối cảnh nóng. Vấn đề này sẽ được bàn luận ở bài thứ 3 của loạt bài.

Thực hiện: Minh Hiền