Thế khó của các công ty phương Tây tại Trung Quốc

Giờ đây, một cuộc tranh chấp ngoại giao leo thang về nhân quyền cho thấy các nhà điều hành phương Tây phải đứng giữa hai sự lựa chọn: đặt lợi nhuận hoặc các nguyên tắc lên hàng đầu.

Những căng thẳng gần đây về vấn đề lao động tại Tân Cương, nơi các nhà chức trách Hoa Kỳ, EU và Anh cáo buộc chính phủ Trung Quốc đàn áp người Duy Ngô Nhĩ và các nhóm dân tộc thiểu số khác thông qua lao động cưỡng bức, giam giữ hàng loạt đã khiến một số doanh nghiệp và các mối quan hệ thương mại gia tăng căng thẳng trong những tháng vừa qua. Bắc Kinh đã kịch liệt phủ nhận mọi cáo buộc và cho biết các khu vực trên là “trung tâm đào tạo nghề” được thiết kế để chống lại chủ nghĩa khủng bố và chủ nghĩa cực đoan tôn giáo. 

Sau lùm xùm của H&M kéo theo các động thái từ Nike, Adidas và các nhà bán lẻ phương Tây đã bị đe dọa tẩy chay tại Trung Quốc do bày tỏ công khai lập trường cáo buộc sử dụng lao động cưỡng bức để sản xuất bông ở Tân Cương. H&M thậm chí còn bị các cửa hàng thương mại điện tử lớn của Trung Quốc bài trừ. Về phía Bắc Kinh đã thể hiện rõ thái độ rằng các tập đoàn đa quốc gia phải tuân theo các quy tắc của Trung Quốc nếu muốn hoạt động tại đây và để được thị trường tỉ dân ưu ái các thương hiệu nước ngoài cần phải tuân thủ các quy định và nói một vài lời tốt đẹp về Trung Quốc. Do sức hấp dẫn khó có thể chối từ từ thị trường đông dân nhất thế giới, nhiều công ty bất chấp các tranh chấp liên quan và tiếp tục hoạt động kinh doanh.

Tuy nhiên phản ứng chính trị leo thang khiến một số mối quan hệ không thể hàn gắn được. Cũng giống như việc người dân Trung Quốc nổi cơn thịnh nộ và đẩy mạnh áp lực lên các công ty phương Tây dẫn đến những thương hiệu này buộc phải lựa chọn. James McGregor, Chủ tịch của Công ty tư vấn APCO Worldwide cho biết: “Những công ty này bị kẹt ở giữa và không có đường lui. Tôi nghĩ rằng Trung Quốc thực sự bị đe dọa bởi tất cả các biện pháp trừng phạt của thế giới và đã quyết định đánh trả mạnh mẽ nhất có thể đối với các công ty gây ảnh hưởng đến chính phủ của họ.”

Thị trường “khó nhằn” nhưng được đánh giá cao

Các công ty nước ngoài không thể bỏ qua nền kinh tế lớn thứ hai thế giới với sự gia tăng mạnh mẽ của tầng lớp trung lưu tại đây được đánh giá là một thị trường tiêu dùng phong phú và tiềm năng. Bonnie Glaser, cố vấn cấp cao khu vực châu Á kiêm giám đốc của Dự án Điện lực Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế cho biết: “Tiếp cận thị trường nội địa ở Trung Quốc luôn là điều hấp dẫn. Nhiều năm trước, khi các công ty mới đến Trung Quốc đều khó có thể kiếm tiền trong những năm đầu tiên nhưng họ vẫn chọn ở lại vì khoản lợi nhuận khổng lồ sau này.”

Một khi lựa chọn thâm nhập vào Trung Quốc cũng có nghĩa là đối mặt với các cơ quan quản lý nghiêm ngặt. Các công ty quốc tế thường bị buộc phải nhượng bộ một số khía cạnh kinh doanh trước khi được phép tiếp cận thị trường, bao gồm thông qua các liên doanh được thành lập với các đối tác địa phương. Mặc dù một số quy tắc đã được nới lỏng trong những năm gần đây nhưng chúng vẫn là nguồn gây căng thẳng cho các công ty phải từ bỏ giá trị riêng để đổi lấy sự hòa nhập.

Bên cạnh đó cũng có các công ty bị chặn đứng đường kinh doanh vì từ chối tuân thủ các quy định. Ví dụ, Google đã cung cấp dịch vụ tìm kiếm ở Trung Quốc từ năm 2006 đến năm 2010 nhưng công ty quyết định chấm dứt hoạt động do vấp phải sự phản đối của chính quyền. Vài năm sau, Google được cân nhắc quay trở lại nhưng bị chỉ trích nặng nề bởi các nhóm nhân quyền cảnh giác với bộ máy kiểm duyệt của Đảng Cộng sản Trung Quốc. 

 Lao vào vòng tranh cãi

Trong khi đó, những trường hợp thành công bước chân vào thị trường này có khả năng vướng vào vòng tranh cãi các vấn đề nhân quyền và chủ quyền. Vào năm 2017, một số cửa hàng thuộc sở hữu của Lotte của Hàn Quốc đã phải đóng cửa trên khắp Trung Quốc sau khi tập đoàn này triển khai một hệ thống phòng thủ tên lửa của Mỹ ở quê nhà. Trung Quốc đã phản đối gay gắt quyết định của Hàn Quốc vốn bị coi là mối đe dọa đối với an ninh của nước này. Năm sau, chính phủ Trung Quốc yêu cầu American Airlines (AAL), Delta (DAL) và United (UAL) hoặc thay đổi cách gọi đối với Đài Loan hoặc có nguy cơ bị trừng phạt ở Trung Quốc, một trong những thị trường hàng không lớn nhất thế giới. Bắc Kinh từ lâu đã tỏ ra nhạy cảm về bất kỳ ý kiến cho rằng rằng Đài Loan không phải là một phần lãnh thổ, mặc dù khu vực này đã được quản lý riêng biệt trong nhiều thập kỷ.

Năm 2019, NBA đã vướng vào cuộc chiến với Bắc Kinh sau khi Giám đốc điều hành thể thao Daryl Morey đã tweet ủng hộ những người biểu tình ủng hộ dân chủ ở Hồng Kông. Truyền hình Trung ương Trung Quốc CCTV đã loại bỏ sự xuất hiện của NBA đồng thời tất cả các đối tác của giải đấu bị đình chỉ quan hệ. Ngay cả những công ty có mối quan hệ tương đối bền chặt với các quan chức Trung Quốc cũng không phải ngoại lệ. Tesla, công ty được hưởng sự đối xử đặc biệt từ Bắc Kinh gần đây đã bị truy vấn về chất lượng của những chiếc Model 3 và nghi ngại sản phẩm của nhà sản xuất xe điện có khả năng do thám. Vài ngày sau, CEO Elon Musk đã dành nhiều lời khen ngợi về Trung Quốc trong một cuộc phỏng vấn với truyền thông.

Isaac Stone Fish, người sáng lập kiêm Giám đốc điều hành của Strategy Risks, một công ty nghiên cứu về rủi ro doanh nghiệp ở Trung Quốc, cho hay: “Các doanh nghiệp đã buộc phải lựa chọn và họ cố gắng để không phải làm điều đó một cách công khai. Họ đang cố gắng cân bằng giữa thị trường quan trọng nhất và thị trường tăng trưởng mạnh nhất, đôi khi các công ty phải hy sinh đạo đức.” Chiến lược của Trung Quốc ở đây là “giết gà dọa khỉ” và các doanh nghiệp nước ngoài hầu như luôn gặp bất lợi khi giao dịch với Trung Quốc. Theo Glaser: “Người Trung Quốc có đòn bẩy kinh tế rất lớn. Họ luôn cảnh giác với khả năng gây hại cho một lĩnh vực, một ngành hoặc một công ty cụ thể.” Trên thực tế những căng thẳng của nước này với Australia là minh chứng rõ nhất khi nước này xuất khẩu rượu vang, thịt bò, gỗ và các hàng hóa khác sang Trung Quốc đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi mức thuế cao và những trở ngại khác.

McGregor phân tích Trung Quốc có thể làm đảo lộn thế giới trong thời gian vừa qua nhưng xét cho cùng, gia tăng căng thẳng sẽ khiến danh tiếng của quốc gia hoen ố trên trường quốc tế. Sau tất cả những quy tắc nghiêm ngặt vẫn khiến nhiều công ty rơi vào thế khó."

TL