Vị Bộ trưởng đón rước hiền tài

00:00 12/10/2020

  (Nguồn: DNHN 11/k2/2015). Con các gia đình: Nguyễn Văn Huyên, Hồ Đắc Di, Tôn Thất Tùng ở Việt Bắc. Sau này họ đều trở thành những nhà khoa học, có nhiều đóng góp cho đất nước (GS. Tôn Thất Bách, thứ 3, từ trái sang). Đó là GS.TS. Nguyễn Văn Huyên (1905 – 1975. Ông là Bộ trưởng Bộ Giáo dục từ 1946 -1975; Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt về Khoa học xã hội và Nhân văn; Huân chương Độc lập hạng Nhất và nhiều phần thưởng cao quý khác. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, hưởng ứng lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch, Bộ trưởng Nguyễn Văn Huyên đã có nhiều chính sách thu hút các bậc hiền tài. Sau này, họ là những bậc trí thức hàng đầu Việt Nam; đóng góp rất lớn cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng Tổ quốc. Những chuyện nhỏ dưới đây, chúng tôi sưu tầm tại Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên, làng Lai Xá, Hoài Đức, Hà Nội. Công hàm đề nghị…cáng Giáo sư Đặng Thai Mai ra Việt Bắc GS Đặng Thai Mai (1902-1984) là nhà giáo, nhà văn, nhà phê bình văn học Việt Nam; nguyên Giám đốc trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Viện trưởng Viện Văn học, Chủ tịch Hội liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam. Ông được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh và Giải thưởng Hồ Chí Minh về các công trình nghiên cứu văn học Việt Nam và văn học thế giới. Chuyện rằng, năm 1950, GS. Đặng Thai Mai, khi đó đang phụ trách Ban Sư phạm Đại học Văn khoa tại Thanh Hóa được điều động ra Bộ Giáo dục ở Việt Bắc. Được biết sức khỏe của GS.Đặng Thai Mai không được tốt, Bộ trưởng Nguyễn Văn Huyên đã có Công hàm số 73 P2/CH ngày 29 tháng 8 năm 1950 gửi Bộ Tài chính đề nghị chế độ di chuyển cho Giáo sư. Nội dung bức công hàm viết: “ Vì số học sinh Ban Sư phạm Đại học Văn khoa ở Liên khu 4 ít và vì ở xa, Ban này sẽ gặp nhiều sự khó khăn trong khi tiến hành công việc, nên bản Bộ đã quyết định kể từ niên khóa 1950-1951 sẽ tạm thời không mở Ban này trong Thanh Hóa nữa. Ông Đặng Thai Mai, giáo sư phụ trách Ban Sư phạm Đại học Văn khoa, sẽ được điều động ra ngoài này để giúp việc Bộ Giáo dục, hoặc dạy học tại trường Đại học Văn khoa ở Việt Bắc hoặc dạy tại các lớp Dự bị đại học (Ban Văn học). Ông Đặng Thai Mai hiện nay người yếu không đi bộ được, cần cáng và khi ra, gia đình cũng theo ra. Để ông Đặng Thai Mai có đủ điều kiện và phương tiện di chuyển cùng với gia đình ông, bản Bộ đề nghị quý Bộ trợ cấp đặc biệt cho ông ấy một số tiền 10 vạn đồng. Trân trọng yêu cầu quý Bộ thỏa thuận và lập một ủy ngân 10 vạn đồng cho UNKCHC tỉnh Thanh Hóa để cấp cho ông Đặng Thai Mai”. Sau này, con gái GS Đặng Thai Mai là bà Đặng Xuyến Như viết hồi ký kể lại lúc đi từ Thanh Hóa ra Tuyên Quang, gia đình cụ thuê 13 người để toàn bộ sách vở của Giáo sư ra đến tận Chiêm Hóa (Tuyên Quang). Còn Giáo sư Đăng Thai Mai thì đi bộ cùng gia đình, không cần người cáng. Điều động Giáo sư Lê Văn Thiêm ra Việt Bắc GS.TS. Lê Văn Thiêm (1918-1991) là nhà toán học đầu tiên của Việt Nam  và  một trong những nhà khoa học tiêu biểu nhất của Việt Nam thế kỷ 20. Năm 1949, theo lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch, GS. Lê Văn Thiêm từ Pháp trở về nước, phục vụ cách mạng. Từ Pasis, GS. Lê Văn Thiêm bay sang Băng Cốc, rồi từ Băng Cốc đi bằng đường bộ qua Campuchia về rừng U Minh, khu 9 miền Nam, công tác tại Sở Giáo dục Nam Bộ từ ngày 19.12.1949. Nhận rõ vai trò của những trí thức được đào tạo cao cấp ở nước ngoài đối với sự phát triển của giáo dục đại học Việt Nam, Bộ trưởng Nguyễn Văn Huyên đã có Công hàm Số 16/P3 CH ngày 25 tháng 1 năm 1950, gửi Phó Thủ tướng Phạm văn Đồng đề nghị điều động ông Lê Văn Thiêm ra Bắc giúp cho Bộ Quốc gia Giáo dục; đồng thời đề nghị Bộ Tài chính ấn định số tiền phụ cấp cho các kỹ sư, bác sĩ, tiến sĩ ở nước ngoài về nước phục vụ. Đầu năm 1951, trường Khoa học thực hành cao cấp được thành lập và GS. Lê Văn Thiêm được bổ nhiệm là Hiệu trưởng. Với Giáo sư Đặng Văn Ngữ GS.Đặng Văn Ngữ (1910-1967) là một bác sĩ y khoa nổi tiếng của nền y học hiện đại Việt Nam. Năm 1943, ông đi du học và sau đó làm việc tại Nhật Bản. Năm 1949, GS Đặng Văn Ngữ từ Nhật sang Bangkok, Thái Lan, rồi đi bộ qua Lào để trở lại Nghệ An. Ngày 14/2/1950, Bộ trưởng Nguyễn Văn Huyên có Công hàm số 21/P2 CH gửi Phó Thủ tướng Phạm Văn Đồng đề nghị bổ nhiệm ông Đặng Văn Ngữ, làm giáo sư dạy trường Đại học Y khoa và phụ trách lập Phòng Thí nghiệm tại trường. Ngày 24 tháng 6 năm 1950, ông gửi Công điện cho UBKCHC Liên khu 4 để hỏi về trường hợp Bác sĩ Đặng Văn Ngữ. Nội dung Công điện viết: “Tiếp công điện số 130-CĐ/CH ngày 11-3-1950 yêu cầu Ban điện cho biết Bác sĩ Đặng Văn Ngữ đã lên đường ra Việt Bắc chưa?. Nếu vì vấn đề tài chính mà bác sĩ chưa khởi hành được thì Ban hết sức giúp đỡ để bác sĩ có đủ điều kiện ra Bắc. Bộ Tài chính cho biết thỏa thuận ứng trước cho bác sĩ Ngữ và mấy nhân viên ba vạn đồng. Ngoài ra, UBKCHC Liên khu 4 trợ cấp một vạn rưởi). Nhưng nếu xét với số tiền này không đủ thì Ban đặc biệt cấp thêm vào khoảng một vạn nữa để cho bác sĩ Ngữ có thể lên đường sớm. Bộ sẽ điều chỉnh sau. Yêu cầu Ban trả lời ngay.” Một công điện nữa cũng từ Bộ trưởng Nguyễn Văn Huyên gửi UBKCHC Liên khu 4 về trường hợp của bác sĩ Đặng Văn Ngữ thể hiện sự quan tâm không chỉ đối với bản thân nhà khoa học mà còn đối với cả gia đình của họ. Đó là Công điện số 74 CĐ/12/CH ngày 4 tháng 7 năm 1950: “Yêu cầu báo cho bà Đặng Văn Ngữ ở trường Chuyên khoa Châu Phong, Đức Thọ, Hà Tĩnh biết, bác sĩ Đặng Văn Ngữ bận công việc quan trọng không thể vào đón được. Rồi Chính phủ sẽ tổ chức đưa ra, không cần lo về sinh hoạt và tài chính, sẽ có giải pháp. Cứ tin tưởng vào Chính phủ và các bạn ở Liên khu 4”.  Bộ trưởng cũng có công điện riêng đề nghị Ủy ban Kháng chiến hành chính Liên khu 4 tạo điều kiện giúp phương tiện để người của Phòng thí nghiệm vận chuyển sách vở và dụng cụ thí nghiệm của GS.Đặng Văn Ngữ ra Việt Bắc. Bộ sẽ chịu trách nhiệm thanh toán khoản tiền chi phí cho việc này (công điện số 76CD/BT/CH ngày 16/9/1950). PV tổng hợp