Tỷ phú mở chợ thương mại điện tử cho giới bình dân

Người đàn ông có 300 triệu sản phẩm để bán lớn lên quanh những cửa hàng trống rỗng ở thập niên 1980 của Ba Lan dưới thời chủ nghĩa xã hội, trên tầng ba của một chung cư sáu tầng ở Warsaw. Liên bang Xô viết sụp đổ năm anh 11 tuổi và cha mẹ anh chuyển tới Waterloo, Canada. Nơi này cách Toronto khoảng 112 km về phía tây, và có một đại học xuất sắc chuyên về nghiên cứu. Anh học tại ĐH Waterloo, ngôi trường những người sáng lập Kik Interactive và Instacart từng theo học. Trong lớp toán và khoa học máy tính, Szulczewski gặp một người nhập cư khác, Danny Zhang. Họ cùng chơi bóng đá – Zhang chơi hay đến mức từng có lúc cân nhắc chuyển sang chơi chuyên nghiệp – và trở thành bạn bè.

Năm 2004, ngay trước khi tốt nghiệp ở tuổi 23, Szulczewski bắt đầu bốn tháng thực tập tại Google, lúc đó có dưới 1.000 nhân viên và đang chuẩn bị IPO. Anh sống trong ngôi nhà ba phòng ngủ ở Palo Alto cùng ba thực tập sinh khác, nghiên cứu lập trình vào ban ngày và tập nâng tạ vào ban đêm. “Bạn luôn có cảm giác rằng anh ta không có thời gian, bạn biết đấy, làm chuyện linh tinh,” Brian Singerman – cựu nhân viên Google, hiện là đối tác tại công ty đầu tư mạo hiểm Founders Fund và là nhà đầu tư vào Wish, cho biết. Khi trở thành nhân viên toàn thời gian của Google, Szulczewski viết các giải thuật để mở rộng từ khóa, tính năng Google sớm bán cho các nhà quảng cáo giúp họ mở rộng số lượng thuật ngữ tìm kiếm để họ có thể hiển thị quảng cáo. Ví dụ, công ty bán giày thể thao có thể quên yêu cầu Google nhắm vào những lượt tìm kiếm với từ khóa “sneakers,” nhưng mã của Szulczewski sẽ âm thầm thêm những từ khóa đó vào nên họ không cần phải yêu cầu điều đó nữa. Nhà quảng cáo chi nhiều tiền hơn, và tính năng này mang lại doanh thu hằng năm khoảng 100 triệu đô la Mỹ cho Google, Szulczewski cho biết.

Tháng 7.2007, Szulczewski chuyển đến văn phòng mới của Google ở Hàn Quốc và học được một bài học về kỹ thuật bên ngoài bong bóng thung lũng Silicon. Người Hàn Quốc thích những cổng tìm kiếm bận rộn và đông đúc với thông tin tối giản, rõ ràng trên trang chủ như Google. Mark Rabkin, cựu đồng nghiệp tại Google, nhớ lại cuộc tranh luận về quan điểm với Szulczewski khi anh đến chơi. “Tôi có thể nói rằng anh ta bắt đầu nghĩ như dân bản địa,” Rabkin, người hiện là nhà điều hành quảng cáo tại Facebook, cho biết. Kinh nghiệm này giúp định hình chiến lược của Szulczewski cho Wish: Anh học cách tập trung xây dựng điều người dùng thực sự cần chứ không phải điều mà thung lũng Silicon nghĩ người dùng cần.

Szulczewski rời Google năm 2009 với số tiền dành dụm đủ dùng trong hai năm tiếp theo. Anh dành sáu tháng ở nhà để lập trình phần mềm có thể dự đoán sở thích của ai đó, như chạy bộ hoặc làm vườn, dựa trên hành vi duyệt web của họ và khớp với một sản phẩm hoặc quảng cáo tiềm năng, gọi là hệ thống ContextLogic.

Tháng 9.2010, các nhà đầu tư rót vốn 1,7 tỉ đô la Mỹ vào ContextLogic, mọi việc diễn ra suôn sẻ nhờ sự giới thiệu từ một người bạn của Szulczewski, CEO của Yelp, Jeremy Stoppelman. “Kế hoạch kinh doanh của họ là cạnh tranh với Google trên AdWords, tại Hàn Quốc, hoặc làm điều gì đó điên rồ,” Jerry Yang, nhà sáng lập tỉ phú của Yahoo, người đầu tư vào Wish thông qua quỹ đầu tư thiên thần của ông – AME Cloud Ventures, nhớ lại. Nhưng, ông nói thêm, “công nghệ của họ thực sự tốt.”

Tháng 5.2011, Szulczewski mời bạn học cũ Zhang, đang làm việc tại YellowPages.com, tham gia với tư cách người đồng sáng lập. Họ bông đùa về việc xây dựng doanh nghiệp quảng cáo, và ăn trưa ở San Francisco với Yang và nhà đầu tư mạo hiểm Joe Lonsdale để lên kế hoạch cho những ý tưởng kinh doanh lớn hơn. Thương mại điện tử và điện thoại di động vẫn đang phát triển. Số người dùng điện thoại thông minh nhiều hơn, nhưng chỉ một số ít người mua sắm trên đó. Szulczewski tin rằng chỉ cần áp dụng “phương pháp Google” để theo dõi mọi tương tác, cuộn trang và nhấp chuột của một khách hàng. Yang hoài nghi độ khả thi của ý tưởng. Amazon vừa tròn 17 năm hoạt động và được tổ chức tốt. “Tôi nhớ là đã bước ra ngoài và suy nghĩ, ‘Chà, đây là điểm mấu chốt khó nhằn,’” Yang nói.

Sau đó mọi việc gần như chấm dứt. Năm 2011, Facebook biết thông tin về bộ máy gợi ý của Szulczewski và đề nghị chi 20 triệu đô la Mỹ để tích hợp ContextLogic vào hệ thống quảng cáo của họ hoặc phần mềm có khả năng xếp hạng các câu chuyện và bài đăng trên Facebook. Khi Szulczewski từ chối số tiền này, một trong những nhà đầu tư xông thẳng vào văn phòng mới trên đường Pine của công ty khởi nghiệp để đay nghiến anh. “Hãy đi mà làm việc cho ai đó giỏi kinh doanh,” nhà đầu tư đó nói với anh.

Nhưng Szulczewski tiếp tục mày mò. Cuối năm 2011, anh và Zhang ra mắt phiên bản ban đầu của Wish, Wishwall.me. Họ dùng quảng cáo trên Facebook để mời mọi người truy cập và xem qua bộ sưu tập sản phẩm do Wish phụ trách. Wish thực sự không bán bất kỳ sản phẩm nào trong đó – những trang mạng khác bán – nhưng người ta có thể “ước” những thứ họ cần và tạo danh mục mong muốn, ví dụ như phụ kiện xe đạp hoặc trang trí nhà cửa. “Một số người chỉ thích vậy thôi,” Szulczewski nói.

Khi ai đó “thích” khăn tắm và đồng hồ đo vận tốc xe đạp, họ thu được phần thưởng, ví dụ như, những vật phẩm miễn phí hoặc giảm giá, vì vậy họ sẽ quay lại. Wish thu hút được hàng chục ngàn người dùng, và sau đó bắt đầu kết nối. Họ gửi thư điện tử tới hàng tá người bán đang thực sự bán những món hàng đó trên eBay và Amazon. Wish hứa sẽ giới thiệu họ với nhóm người sẵn sàng mua hàng, nhưng chỉ khi người bán giảm giá 10% đến 20% giá họ đang rao ở những nơi khác. Để ưu tiên tăng trưởng nhanh trong thời gian đầu, Wish không nhận hoa hồng. Nếu người bán đồng ý, Wish báo cho người dùng biết rằng sản phẩm họ thích hiện đang giảm giá trên Wish.

Khi Hans Tung – nhà đầu tư từ GGV Capital tại Menlo Park, California – gặp Szulczewski vào tháng 10.2013, ông bị ấn tượng với một bản đồ nhiệt. Bản đồ cho thấy hầu hết doanh số của Wish không phải từ New York và California mà từ Florida, Texas và vùng trung tâm nước Mỹ. Tung ngay lập tức nhận thấy sự tương đồng với TaoBao, chợ điện tử ngang hàng (peer-to-peer) thuộc sở hữu của Alibaba đang trên đà trở thành trang thương mại điện tử lớn nhất thế giới. TaoBao cho thấy sự tồn tại của một thị trường toàn cầu, chưa được khai thác của hàng hóa giá rẻ, không có thương hiệu nhưng lại đang tập trung vào Trung Quốc. “Wish giống TaoBao, trên điện thoại di động, cho phần còn lại của thế giới,” Tung chia sẻ.

Năm 2016, Szulczewski từ chối một đề nghị mua khác, lần này là từ thần tượng của anh. Một giám đốc điều hành thân cận với Jeff Bezos tìm đến và mời Szulczewski đến Seattle gặp nhà sáng lập Amazon. 

Trước cuộc gặp, Szulczewski viết cho trợ lý điều hành của Bezos để nói rõ anh không có ý định bán doanh nghiệp của mình. “Nhưng ông ấy vẫn muốn gặp,” Szulczewski nhớ lại. Vậy nên anh bay hai giờ đến phía bắc cho một cuộc gặp cả ngày tại trụ sở của Amazon. Trích dẫn một thỏa thuận không tiết lộ đã ký, Szulczewski không muốn nói nhiều về những gì đã diễn ra nhưng nói rằng Bezos “không quá trực tiếp” về việc đưa ra đề nghị mua lại. Dù vậy, các luật sư chuyên về phát triển doanh nghiệp của Amazon vẫn ở trong phòng, Szulczewski hồi tưởng, như cách họ thường tham gia các cuộc đàm phán mua lại. “Đó là chương trình làm việc,” anh nói. (Về phần mình, Amazon từ chối bình luận về vấn đề “xem xét”.)

“Những người bán sẽ làm rất nhiều điều thú vị,” Szulczewski vừa nói vừa nhướng mày ra vẻ anh có một vài chuyện để kể. Đây là một chuyện: Một người bán từng bán máy tính bảng trên Wish với giá 70 đô la Mỹ, nhưng khách hàng chỉ nhận được một bức thư “đa số là tiếng Anh” nói rằng hàng đang đến. Tuy nhiên chẳng có gì. Wish bị chỉ trích trên các trang báo vào năm ngoái khi mỹ phẩm trang điểm bán trên trang web của họ bị cáo buộc gây đau mắt đỏ. Một số người bán có tới hơn 1.000 tài khoản để tránh kiểm soát. Một mánh lới khác là bán sản phẩm để nhận đánh giá tốt, nhưng sau đó thay đổi nguồn hàng, bán phiên bản rẻ hơn nhưng vẫn giữ những đánh giá cũ.

Để giải quyết vấn đề này, Wish tự động loại khoảng 8 triệu sản phẩm một tuần, hoặc gần 3% sản phẩm hiện có trên trang web. Phần lớn bị loại bỏ do người dùng lướt xem sản phẩm đó hơn 1.000 lần nhưng không nhấp chọn lần nào. Wish cũng loại sản phẩm từ những người bán nhận đánh giá xấu hoặc đăng đánh giá giả mạo. Để tự động phát hiện giả mạo, các kỹ sư của Wish huấn luyện phần mềm của họ dựa trên các đánh giá rõ ràng là bịa đặt. Ví dụ: “Hàng giao nhanh không tưởng tượng, người cung cấp dịch vụ nhiệt tình.” Hiện phần mềm có khả năng nhận diện những đánh giá chứa những cụm từ vô nghĩa tương tự.

Nhìn chung, có khoảng 60 quy tắc. Nếu thuật toán của Wish phát hiện một người bán trưng ra những sản phẩm giả mạo hoặc chuyển một đơn hàng với số theo dõi giả, họ sẽ bị “phạt” 500 đô la Mỹ. Chuyển gói hàng không có sản phẩm bên trong có khả năng bị phạt 10.000 đô la Mỹ. Wish thu khoảng 3 triệu đô la Mỹ tiền phạt mỗi tháng, và họ có thể làm điều này bằng cách đơn giản là giữ lại các khoản thanh toán từ người bán, Szulczewski nói. Những người bán cũng có thể bị loại khỏi nền tảng, anh nói thêm. Mặt khác, đánh giá tốt có thể giúp thanh toán nhanh hơn hoặc có thứ hạng cao hơn khi tìm kiếm.

Ở cách đó 9.656 km, Zhang giám sát hoạt động tại ba địa điểm ở Trung Quốc với 150 nhân viên, bị bấn loạn vì nỗi lo lắng bị lừa hay qua mặt. “Người bán rõ ràng chỉ quan tâm đến việc kiếm tiền trước tiên,” Zhang nói. Các quy tắc và phần mềm giám sát không phải lúc nào cũng hoạt động tốt. “Người bán cho rằng nền tảng của Wish rất cứng nhắc,” anh nói, nghĩa là không có cách nào để họ đàm phán được một thỏa thuận tốt hơn bằng cách tạo quan hệ với nhân viên của Wish.

“Nó sẽ không bao giờ hoàn hảo,” Tung, nhà đầu tư từ GGV, thừa nhận. “Tiền nào của nấy,” Nhưng Szulczewski vẽ nên bức tranh tuyệt vời hơn. Đà tăng dữ liệu khách hàng của Wish nghĩa là có nhiều đánh giá hơn, phần mềm định hướng thông minh hơn và, thậm chí, sản phẩm chất lượng tốt hơn. Những chiếc điện thoại thông minh không có thương hiệu trở nên tốt hơn qua từng năm, anh nói, “giống như iPhone vậy.

Theo forbesvietnam