"Công nghệ là yếu tố nội sinh quan trọng của tăng trưởng"

00:00 12/10/2020

Đó là nhấn mạnh của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc trong phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị "Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo - Một trụ cột cho phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam" do Bộ Khoa học và Công nghệ và Đại sứ quán Australia tại Việt Nam và Liên minh Đổi mới Phát triển Quốc tế (IDIA) đồng tổ chức diễn ra vào sáng 15/5 tại Hà Nội.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc dự hội nghị Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Tham dự hội nghị có Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cùng với các nhà lãnh đạo cấp cao của Đảng, Chính phủ, bộ, ngành cùng đại diện bộ, ban, ngành, địa phương, viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp và có hơn 50 đại biểu là đại diện cấp cao của các thành viên IDIA; đại diện các tổ chức quốc tế tại Việt Nam, một số tổ chức và doanh nghiệp nước ngoài, Đại sứ quán và các cơ quan liên quan của Australia và một số nước khác.

Phát biểu khai mạc hội nghị, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh cho biết: Khoa học và công nghệ có vai trò quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Chính sách về khoa học và công nghệ đã được tập trung hoàn thiện với nhiều quy định tiến bộ và đổi mới. Hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia được hình thành và chuyển dịch theo hướng đưa doanh nghiệp trở thành trung tâm. Phong trào khởi nghiệp sáng tạo đã lan tỏa mạnh mẽ trong xã hội; tiềm lực khoa học và công nghệ quốc gia được củng cố; thị trường khoa học và công nghệ bước đầu gắn kết hoạt động khoa học và công nghệ với sản xuất, kinh doanh. Hệ thống các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, bảo vệ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ dần đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập quốc tế.

Những năm qua, sự đóng góp của khoa học công nghệ thể hiện trong nhiều lĩnh vực như nông nghiệp, công nghiệp... Theo đánh giá của tổ chức sở hữu trí tuệ Thế giới (WIPO), trong những năm gần đây, Việt Nam luôn tăng hạng trong xếp hạng Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu, dẫn đầu nhóm quốc gia có thu nhập trung bình thấp. Tuy nhiên, để khoa học thực sự trở thành động lực và nền tảng cho phát triển kinh tế - xã hội, Việt Nam cần giải quyết các vướng mắc khó khăn; có các giải pháp mạnh mẽ hơn để thu hút đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ đầu ngành; tăng cường đầu tư...

Đặc biệt, Bộ trưởng cũng đặt ra 3 câu hỏi mà hội nghị cần giải quyết. Đó là làm thế nào để khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trở thành trụ cột cho phát triển kinh tế - xã hội; giải pháp gì để thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia với doanh nghiệp là trung tâm và kiến nghị nào dành cho Việt Nam.

Tại hội nghị, các chuyên gia của Ngân hàng thế giới, Data61 và Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc - UNDP đã đưa ra những tham luận chia sẻ về vai trò của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo với sự phát triển kinh tế xã hội thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng, từ đó đưa ra khuyến nghị giúp Việt Nam tận dụng cơ hội cuộc cách mạng 4.0. Những kinh nghiệm và ý kiến tham vấn của các chuyên gia tại Hội nghị là những thông tin quý báu, hữu ích, đóng góp cho quá trình xây dựng Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 10 năm 2021-2030 của Việt Nam.

Sau khi lắng nghe các ý kiến, mở đầu phát biểu tại Hội nghị về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng: Trên hành tinh này thứ tài nguyên càng khai thác sẽ càng nảy nở chính là chất xám, là sự sáng tạo. “Tôi nhớ một khẩu hiệu của một tập đoàn kinh tế hàng đầu Hàn Quốc nêu rằng: “Tài nguyên là luôn có hạn, còn sự sáng tạo của con người là vô hạn”." 

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc phát biểu tại hội nghị

Theo Thủ tướng, các mô hình tăng trưởng tân cổ điển nhấn mạnh vai trò của tích lũy vốn và lao động đối với tăng trưởng. Trong các thời kỳ trước đây, con người chủ yếu khai thác các tài nguyên tự nhiên để tạo ra tăng trưởng và phục vụ cho con người. Tuy nhiên, tài nguyên tự nhiên luôn có giới hạn và nhân loại đang đứng trước sự khan hiếm tài nguyên nghiêm trọng. Nếu chúng ta vẫn trông chờ vào thứ tài nguyên hữu hạn đó thì tăng trưởng sẽ sớm cạn kiệt, tăng trưởng sẽ đạt trạng thái dừng... Sáng tạo phải từ con người và vì con người. Con người phải là trung tâm của sáng tạo. Người Việt Nam có đầy đủ tố chất bẩm sinh cho sự sáng tạo, nếu có đủ những dưỡng chất tốt sẽ tạo ra những con người xuất sắc cho đất nước và tâm huyết đóng góp vì sự phồn thịnh của đất nước. Theo Báo cáo Chỉ số Hiệu quả Đổi mới sáng tạo, Việt Nam đã thành công trong việc tiếp cận với kiến thức khoa học công nghệ của thế giới và hòa nhập vào các chuỗi giá trị toàn cầu, tạo điều kiện cho việc trao đổi tri thức hiệu quả. Một số tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam đã rất quan tâm đầu tư cho khoa học công nghệ, đổi mới, sáng tạo đã đạt được kết quả tương xứng...

Năng lực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của chúng ta còn hạn chế và hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia còn non trẻ, manh mún. Vẫn còn ít hoạt động đổi mới sáng tạo và năng lực Nghiên cứu và Phát triển (R&D) trong khu vực kinh doanh. Số lượng doanh nghiệp theo đuổi các chiến lược về đổi mới sáng tạo còn khiêm tốn. Các trường đại học thiên về đào tạo hơn nghiên cứu, nếu có nghiên cứu thì tính ứng dụng không cao. Chúng ta cũng chưa thực sự có những chính sách tốt, cơ chế tốt hoặc những bài toán hay, đúng tầm để kích thích sáng tạo và sự cống hiến của đông đảo các nhà khoa học và chuyên gia.

Cả khu vực Nhà nước và tư nhân, chi cho khoa học công nghệ của Việt Nam hiện nay chỉ khoảng 0,44% GDP, khá thấp so với bình quân của thế giới là 2,23% GDP (Thái Lan 0,78%; Singapore 2,2%; Malaysia 1,3%, Trung Quốc 2,1%). Thủ tướng nêu rõ, nếu không mạnh dạn đầu tư cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, chúng ta sẽ bị mắc kẹt trong chính cái hố năng suất thấp, giá trị gia tăng thấp và bẫy thu nhập trung bình của chính chúng ta. Do vậy, cả Nhà nước và khu vực tư nhân cần nhận thức đúng tầm quan trọng của đầu tư cho khoa học công nghệ và ưu tiên chi cho khoa học công nghệ một cách tương xứng hơn, hiệu quả hơn. Chú trọng tính thiết thực, hiệu quả, không làm theo phong trào, gây lãng phí, ứng dụng thấp.

Theo Thủ tướng, các doanh nghiệp cũng cần hiểu rằng đầu tư cho nghiên cứu và phát triển là con đường “ngắn nhất” để đạt được hiệu quả, tăng năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững hơn. “Chúng ta cần tìm ra điểm kích hoạt khuyến khích doanh nghiệp hăng hái đầu tư cho nghiên cứu phát triến chứ không chỉ kêu gọi bằng lời nói”, Thủ tướng nhấn mạnh.

Thủ tướng yêu cầu Bộ Khoa học - Công nghệ trở thành đầu mối phối hợp các bộ, ngành, tổ chức liên quan tham mưu cho Chính phủ 5 vấn đề lớn gồm:

Một là, đề xuất chính sách khuyến khích và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong khu vực doanh nghiệp. Đồng thời cần coi doanh nghiệp là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo, phát triển mạnh hoạt động khởi nghiệp sáng tạo, đổi mới công nghệ trong doanh nghiệp.

Thủ tướng cho rằng, nhận thức này còn nhiều vấn đề bất cập, chính sách cũng chưa làm tốt để phát huy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp.

Hai là, phát huy vai trò của các trường đại học, viện nghiên cứu trong việc tăng cường nền tảng vốn con người cho đổi mới sáng tạo. Cần nhất là gắn liền các hoạt động nghiên cứu ứng dụng với nhu cầu doanh nghiệp, nhu cầu của nền kinh tế.

Ba là, thúc đẩy liên kết các mạng lưới đổi mới sáng tạo trong và ngoài nước. Ở nước ngoài các trung tâm kết nối trí tuệ đóng vai trò lõi ở các thành phố thông minh và bền vững. Vậy ở Việt Nam phải làm như thế nào? Thủ tướng đặt câu hỏi, các trung tâm đổi mới sáng tạo của các bộ sắp ra đời cần suy nghĩ về việc này như thế nào?

Bốn là, xây dựng năng lực quản trị nhà nước đối với hệ thống đổi mới sáng tạo và hoàn thiện thể chế cho các hoạt động đổi mới sáng tạo. Trong hội nghị hôm nay, các nước đã nêu ra nhiều kinh nghiệm mà Việt Nam có thể học được.

Năm là, tập trung phát triển sản phẩm quốc gia dựa vào công nghệ mới, công nghệ cao để hình thành các ngành nghề mới và các sản phẩm mới, giá trị gia tăng cao, nhất là lĩnh vực mà Việt Nam có thế mạnh như nông nghiệp, công nghiệp chế biến chế tạo, công nghệ thông tin, dịch vụ...

Thủ tướng mong các bộ, ban, ngành tổ chức, doanh nghiệp sẽ bắt tay hành động cụ thể, thúc đẩy sáng kiến cải tiến, đổi mới sáng tạo, đồng thời, đầu tư và sử dụng hiệu quả khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Bộ trưởng Bộ Khoa học Công nghệ Chu Ngọc Anh phát biểu

Phát biểu đáp từ, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh cho biết sẽ tiếp thu những ý kiến của Thủ tướng Chính phủ, đại diện các tổ chức quốc tế và sẽ khẩn trương triển khai 5 nhóm nhiệm vụ chính nhằm tăng cường vai trò điều phối, phối hợp với các địa phương thúc đẩy các biện pháp này. "Các giải pháp đúng hướng, khả thi cần được nhanh chóng ban hành", Bộ trưởng nói. Ông cũng nhấn mạnh các giải pháp thúc đẩy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo cần tập trung giải quyết hai yếu tố chính là con người và công nghệ.

Có thể nói, hội nghị là diễn đàn để các bộ, ngành, địa phương của Việt Nam và các đối tác quốc tế trao đổi về cách thức mà khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thực sự có thể đóng góp cho tăng trưởng kinh tế - xã hội ở Việt Nam. Đây cũng là cơ hội để các nhà hoạch định chính sách, các nhà khoa học, doanh nghiệp Việt Nam trao đổi, tăng cường liên kết với mạng lưới Liên minh Đổi mới Phát triển Quốc tế lần đầu tiên nhóm tập hợp tại Việt Nam- gồm các tổ chức thành viên từ các chính phủ, tổ chức quốc tế, các quỹ hàng đầu thế giới về đổi mới sáng tạo (từ các nhà tài trợ đa phương (WB, UNDP) đến các nhà tài trợ song phương quan trọng (như Tổ chức viện trợ Australia, USAID,Tổ chức viện trợ Vương quốc Anh... ) cũng như các tổ chức tư nhân lớn (như Quỹ Rockefeller và Quỹ Bill & Melinda Gates).

Bà Sarah Pearson - đại diện Liên minh Sáng tạo và Phát triển Quốc tế (IDIA) cho biết: Việt Nam đã có những thành công nhất định trong đổi mới sáng tạo. Đây là những công cụ hữu ích hỗ trợ sự phát triển của Việt Nam trong 40 năm qua.Qua quá trình gặp gỡ, trao đổi với các lãnh đạo doanh nghiệp Việt Nam, bà bày tỏ sự ấn tượng với tham vọng, tầm nhìn và những ý tưởng sáng tạo của người Việt trong kỷ nguyên công nghệ số. Theo bà, điều quan trọng cho Việt Nam là phát triển công nghệ trong nền tảng khoa học.

Theo bà, IDIA thành lập từ năm 2015 là tập hợp lãnh đạo của các nước, các tổ chức quốc tế nhằm hợp tác, học hỏi lẫn nhau trên nhiều lĩnh vực, bao gồm hỗ trợ đổi mới sáng tạo. IDIA chia sẻ với nhiều quốc gia, tham gia nhiều sự kiện các nước G7 đưa đổi mới sáng tạo vào lộ trình phát triển và có nhiều tác động đến các nhóm yếu thế trong xã hội như phụ nữ, trẻ em... Đơn vị này cũng quan tâm đến công nghệ đổi mới sáng tạo đối các startup nhằm hỗ trợ các tổ chức này.

Ông Ousmane Dione - Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam cho rằng: Việt Nam đang xếp ngang hàng về tỉ lệ sử dụng mobile và Internet so với nhiều nước. Đây là cơ sở để phát triển hạ tầng kỹ thuật số. Việt Nam cần cơ cấu lại các viện nghiên cứu, giảm số lượng nhưng tăng quy mô, chất lượng. Đào tạo nhân lực cũng cần được chú trọng do Việt Nam còn thiếu lực lượng lao động lành nghề, tỉ lệ lao động 15 tuổi trở lên có bằng cấp chỉ tăng nhẹ đến năm 2020. Chất lượng lực lượng lao động hiện đang tụt hậu so với các nước. 45% doanh nghiệp Việt xác định kỹ năng là trở ngại song chỉ có 30% doanh nghiệp tại nước ngoài có lo ngại tương tự...

Ông Kym Dongwha, Viện trưởng Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam - Hàn Quốc chia sẻ thông điệp: Khi xác định được định hướng thì phải đi tới tận cùng và các nước cần có viện nghiên cứu hùng mạnh để hiện thực hoá công nghệ. Viện nghiên cứu công nghiệp sẽ là nhà cung cấp giải pháp công nghệ và sản xuất; là công cụ cho quan hệ đối tác công-tư (PPP); là công cụ đàm phán để nhập khẩu công nghệ và là nguồn đào tạo nhân lực công nghệ cho nước nhà.

Bà Deepali Khanna, Giám đốc quản lý khu vực châu Á, quỹ Rockefeller: Việt Nam cần tạo ra hệ sinh thái đổi mới sáng tạo thực sự hiệu quả, cần có môi trường tạo sự đổi mới trên quy mô cả nước. "Tôi nhận thấy người Ấn Độ quê hương tôi và Việt Nam đều lo sợ thất bại. Nhưng với đổi mới sáng tạo cần vượt qua nỗi sợ hãi đó, cần tự tin hơn, thất bại là chấp nhận được và giúp chúng ta sẽ đưa ra những quyết định sáng suốt hơn".

TS Lucy Cameron - Tư vấn nghiên cứu cao cấp của CSIRO: Trước đây Việt Nam gia tăng sản xuất, đẩy mạnh chuyển giao công nghệ, thúc đẩy dựa trên tăng trưởng truyền thống. Tuy nhiên, để bứt phá cần chú trọng đến công nghệ cao, tập trung vào phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo với những định hướng mới.

Bà đưa ra một số xu thế chủ đạo và các kịch bản lớn có thể tác động nhiều đến nền kinh tế Việt Nam bao gồm: kịch bản chuyển đổi số, kịch bản xuất khẩu số, kịch bản tiêu dùng số, kịch bản truyền thống... Mỗi kịch bản đều có khả năng tác động đến tăng trưởng GDP hàng năm của Việt Nam. Thông qua đó, tiến sĩ cũng đưa ra một số kiến nghị đến Việt Nam là: Xây dựng nền tảng thống nhất kết nối hệ thống đổi mới sáng tạo, tận dụng được sức mạnh các bên, tập trung vào các lĩnh vực chuyên sâu, cung cấp hỗ trợ đổi mới sáng tạo. Việt Nam nên tham gia nhiều diễn đàn trong khu vực, thúc đẩy quỹ đầu tư mạo hiểm; đẩy mạnh quan hệ đối tác về công nghệ và chuyển giao công nghệ, thúc đẩy quan hệ đối tác của chính phủ, khu vực tư nhân "Chúng tôi tin Việt Nam có cơ hội to lớn trong việc tận dụng công nghệ số để có những đột phá trong thời gian tới nhờ lực lượng lao động trẻ... Vị trí trung tâm của khu vực cũng là lợi thế lớn và nếu có định hướng lớn, Việt Nam có thể đạt được tham vọng của mình", tiến sĩ khẳng định.

Ông Nguyễn Thế Trung, CEO Công ty Công nghệ DTT : Qua nhiều năm phát triển Việt Nam đã đạt được những kết quả đáng kể, ông Trung đề nghị trên cương vị mới Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo đo lường hai chỉ số là "tạo công ăn việc làm nhờ sáng tạo ra công nghệ mới áp dụng vào sản xuất" và "việc áp dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo vào các bộ, ngành và địa phương" như là những chỉ số đánh giá sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Sau 15 năm với những thăng trầm, Việt Nam đã làm chủ được công nghệ chính phủ điện tử, chính phủ số. Quá trình đó tạo ra nhiều việc làm cho doanh nghiệp. Trong thời gian tới, việc đổi mới sáng tạo sẽ giải quyết bài toán của Việt Nam. Trong khi đó, thế giới nhất trí sáng tạo mở là giải pháp để tất cả các bên có thể tham gia.

Theo ông, để làm điều đó, chính phủ cần chú trọng 2 chỉ số quan trọng. Đầu tiên là tạo ra công ăn việc làm nhờ tạo ra công nghệ mới, tránh mất nhân tài. Điều này phải đi qua các doanh nghiệp tư nhân bởi đây là bộ phận tạo ra phần lớn việc làm cho thị trường. Thứ hai là các giải pháp ứng dụng khoa học công nghệ trong tất cả các ngành. 

Thu Giang